Arıcılığın fazla bir iş gücü gerektirmeyen, fakat bununla ters orantıda karlı bir uğraşı olduğu göz önüne alındığında (Tunçel, 1994, s: 157) yaz mevsiminde araştırma sahasındaki köylerin rekreasyon faaliyetlerinin yapıldığı yerler olması nedeniyle arıcılık yaz döneminde az bir bakımla ürün alınabilecek rahatlıkla olması nedeniyle yapılabilmektedir. Araştırma sahasında arıcılık faaliyetlerinde elde edilen balın çok az bir kısmının ticareti yapılmaktadır. Köylüler daha çok kışlık kendi ihtiyaçlarını karşılamanın yanında yakın akrabaları için bal üretimi yapmaktadırlar. Kırsal kesimin geçimini birinci derece de tarla tarımı, büyük ve küçükbaş hayvancılığın dayandığı doğal ve beşeri faktörlerden kaynaklanan sebeplerden dolayı bazı olumsuzluklarla karşılaşması araştırma sahasında nüfusun arıcılık faaliyetlerine yönelmesine neden olmuştur.
Elazığ tarım İl Müdürlüğü tarafından, arı yetiştiriciliği kursları açılmasına rağmen araştırma sahasından yeterli katılım olmaması nedeniyle arıcılık faaliyetlerinde istenilen gelişme sağlanamamaktadır. Araştırma sahasında arı yetiştiriciliği gerekli bilgi ve metotların yetersiz olması geleneksel teknik ve metotların uygulanmasına bağlı olarak kovanlardan yeterli randıman alınamamaktadır.
169
4. 2. 2. Diğer Ekonomik Faaliyetler
Araştırma sahasındaki diğer ekonomik faaliyetler diye tanımlayacağımız yeraltı kaynakları sınıfına dahil edilip nitelenen kum ocağı ve mermer ocağı bulunmaktadır. Tohumlu’da 1 ve Sultanuşağı köyünde 3 kum ocağı bulunmaktadır (Şekil: 27).
Sultanuşağı köyünde Hasan Dağının eteklerinde kurulmuş mevsimlik çok sayıdaki dere ve çayların etkisiyle inen derelerin getirmiş olduğu Plio-Kuaterner eski alüvyonlardan müteşekkil kumların oluşmasının sağlamıştır. Bu kum inşaat malzemesi olarak Baskil ile birlikte daha çok diğer yerleşme üniteleri tarafından kullanılmaktadır.
Tohumlu köyünün güneyinde Koyunağıl tepenin eteklerinde yerleşmiş olan işletmedir. Köyün bulunduğu karstik havza, daha sonraları Kuaterner yaşlı yeni alüvyonlarla doldurulmuştur. Bu dolgu yüzeyini kalker marn gibi kayaçların ufalanıp dolgu yüzeyinde depolanması oluşturmuştur. Alüvyal malzemeden alındıktan sonra. yıkanıp elenerek elde edilen kum, konut yapı malzemesi olarak çok uygundur. Elazığ şehrinin temel sıva malzemesinin büyük bir kısmının karşılandığı, kaliteli olan bu kumun ticari potansiyelini kullanmak amacıyla kum ocağı kurulmuştur. Fakat kontrolsüz olarak alınan kumlar, nedeni ile kum alınan yatak genişlemekte hem derenin doğal yatağı bozulmakta hem de çevredeki bağ alanlarını tehdit etmekte ve çevrede degradasyona sebebiyet vermektedir. Bunun için kontrol altına alınmalı ve denetlenmelidir.
Ören Çay havzasında mermer işletme tesisi Örençay köyü sınırları dahilinde olup günümüzde tesis çalıştırmamaktadır. Mermer işletme Örençay köyünün 200 metre kadar kuzeydoğusunda, şekil 47’de de görüldüğü gibi Elazığ-Malatya karayoluna yaklaşık 200 m. mesafededir. Mermer adeta kaynağı olan saha daha öncede bahsettiğimiz üzere Keban metamorfiklerinin çıkış noktalarından birisidir. Tesisin kuruluş yeri olarak buranın seçilmesinin nedeni hammaddeye yakın olmaktır. Genellikle kentsel fonksiyonları olan bu tür ticari işletmelerin kırsal kesimde gelişme göstermesi istisnai durumlar dışında hammaddeye yakınlığa dayanmaktadır. İşletmede yaklaşık 60-70 kişi çalışmaktadır. Fakat bu rakam esnektir ve zaman açısından değişkenlik gösterir. Elde edilen mamul Elazığ ilinde kullanılmaktadır.
4. 2. 3. Sanayi
Global düzeydeki uygulanışına ve gelişim sürecine bağlı olarak sanayi faaliyetleri ev, atölye ve modern sanayi olarak üç grupta incelenir. İdari olarak 1 belde ve 30 köyden oluşan araştırma sahasında ev (ilkel) ve az da olsa atölye sanayisi görülmektedir.
4. 2. 3. 1. Ev Sanayisi
Kırsal alan olmasından dolayı araştırma sahası ülkemizin kırsalının genelinde de görülen sanayi içinde ele alınmayan ama ticari açıdan değer gösteren evsel ürünler önemli yer tutar. Bu sanayi tipi geleneksel metotlarla doğal ev ortamında yapılmakla birlikte genellikle insan gücüne dayanmaktadır. Yürütülen veya sürdürülen ekonomik faaliyetler sonucunda elde edilen tarımsal ve hayvanlar ürünleri kullanarak geleneksel veya modern bir takım işlemlerden sonra yeni ürün elde edilir. Elde edilen bu ürünlerden fazla kazanç sağlanamamaktadır. Bunun nedeni ise kırsal kesim insanı öncelikli olarak kendi ihtiyacı için bu ürünleri elde etmektir. Daha sonra elde ettiği ürün fazlasını pazara sunmaktadır.
Sütten yapılan yoğurt, peynir, tereyağı, çökelek gibi hayvansal ürünler, buğday, arpa, nohut, mercimek, ş.pancarı gibi ekip-biçmeye dayalı tarla tarımdan elde edilen ürünler ile çeşitli meyve ve sebzelerde ticari bir nitelik taşıması sonucu az da olsa köy halkına gelir getirmesi bakımından önemlidir. 1980 yılı Köy envanter etütlerine göre hayvansal hammaddeler kullanılarak yapılan işlem sonucunda hayvancılıkla uğraşan köylerde (Sarıgül, Kayabeyli, Çalıca, Bağdere, Demirlibahçe, Karagedik, Y. Demirtaş, Yenikonak, Tepeköy, Şabanlı ve Sinan köyleri ve Hankendi beldesinde) çoğunluğunu peynirin oluşturduğu peynir, yoğurt ve süt gibi hayvansal ürünler görülmektedir. Adı geçen bu köylerde ev şartlarında ilkel şekilde yürütülen hayvansal ürün yapımını köyün doğal çevre özelliklerinin bir sonucu olarak karşımıza çıkar.
Araştırma sahasında tarımsal faaliyetler neticesinde elde edilen salça, bulgur gibi ürünlerin elde edilmesi de çok yaygındır. Tarımsal faaliyetlerin yoğunluk gösterdiği köylerde (A. Demirtaş, Akçakale, Bağdere, Gözpınar, Günbağı, Şahaplı, Örençay, Keluşağı, Tepeköy, Tohumlu ve Yenikonak köyleri ve Hankendi beldesi)
171
duttan yapılan pekmez ve pestil önemli miktarlardadır. Bağ alanları araştırma sahasında fazla olmamakla birlikte üzümden de bu ürünler elde edilir. Sebzecilikle uğraşan köylerde salça yapımı fazladır. Özellikle bostanlardan elde edilen sebzeliklerden domates ve biberlerden salça yapılır. Bulgur yapımı ise değirmenlerde yapılmasına rağmen ev sanayisinden sayılır. Çünkü bulgurun yapılma aşamaları daha çok evdedir. Bulgurun yapımı için araştırma sahasında Yolçatı köyünde yaz devrinde faal olarak çalışan bir değirmen bulunmaktadır. Bu değirmen araştırma sahasındaki köylere hizmet verdiği gibi araştırma sahasının dışından gelen kesime de hizmet vermektedir. Ev sanayisinde elde edilen ürünlerin pazarlanması, satış şekli ve yerinden kaynaklanan sorunlardan dolayı ürünün kolay ve ucuza satılmasından dolayı ev tipi üretim önemini yitirmektedir.
Geleneksel tarzda tarımsal faaliyetlerden elde ürünlerin doğal ev ortamındaki yeri evin üstündeki düz alanlardır. Bunun nedeni olarak tarımsal ürünlerden yeni ürün elde etmek için mamül hammaddelerin güneş ışığına ihtiyacına olan gereksinimdir. Mesken yapı tarzındaki gelişen şartlara göre ev sanayisinin etkinlik sahasının olduğu düz damların sayısı azalmaktadır.
4. 2. 3. 2. Atölye Sanayisi
Atölye tipi sanayide üretim için gerekli olan hammaddeler işlenmiş, yarı işlenmiş veya ham olarak başka alanlardan sağlanarak atölyelerde mamul madde haline getirilip imalatın yapıldığı yere veya başka bölgelere satılır (Özçağlar, 2001, s: 135).
Kırsal yerleşim ünitelerine sahip Ören Çay havzasında şehirsel ünitelerde görülen sanayi faaliyetleri görülmektedir. Atölye sanayisi şeklinde görülen bu üretim faaliyetleri işlenmiş hammadde, yarı işlenmiş veya ham olarak kullanılacak maddeler olup tavuk dışındaki bu maddeler araştırma sahasının dışından temin edilmektedir. Atölye tipi şeklinde üretim yapılan bu tesislerin en önemli özelliği modern araç ve gereçlerin kullanılmasıdır. Araştırma sahası idari olarak Elazığ iline bağlıdır. Araştırma sahasının kuzeydoğu kesiminde yer alan Elazığ iline daha çok yaklaşmaktadır. Araştırma sahasında görülen atölye tipi sanayi faaliyetleri Elazığ-Malatya karayolunun Elazığ’dan itibaren Karadeniz Birlik Yağ Fabrikasına kadar olan kesim ile Örençay köyüne kadarki karayolunun her iki bir hat boyunca görülmektedir.
Ören Çay havzasında modern araç ve gereçlerle atölye sanayisi şeklinde üretim yapan tesisler şunlardır. Alper Madencilik, Hidromek Karayolları Bitim Depolama Tesisi, tavuk çiftlikleri, Bayraklar Mermer Atölyesi, Ömür Yemek Atölyesi, Altıngök Raf Atölyesi, Serhat ve Yasin Mobilya Atölyesi, Özuğur Tavukçuluk Fabrikası, Özuğur Tavukçuluk Yem Fabrikası, Özuğur Tavukçuluk Yumurta Entegre Tesisi, Sezgin Gıda Pazarlama, Aktepe Ezme Yem Atölyesi, Günet Entegre Tesisi ve Karadeniz Birlik Yağ Fabrikasıdır.
Altıngök Raf Atölyesi, Serhat ve Yasin Mobilya Atölyesi tesisleri çeşitli türdeki ev için gerekli olan inşaat malzemelerini üretirler. Ürettikleri bu maddeleri Elazığ ilinde olan satış dükkânların pazarlamasını yapmaktadırlar. Üretimini ve pazarlamasını yaptıkları ürünlerini başka çevre il ve ilçelere daha sonra diğer yerleşim birimlerine satış yapmaktadırlar. Hatta Yasin Mobilya yılda yaklaşık ürettiği 100-110 bin kapıyı İran ve Azerbaycan gibi dış ülkelere satmaktadırlar. Bayraklar Mermer Atölyesi de araştırma sahasında kurulan bir diğer atölye sanayisini teşkil etmektedir. Mamul olarak getirdiği mermeri kendi atölyelerinde üretip sunmaktadırlar.
Araştırma sahasındaki nüfus için önemli olan atölye tipi sanayi üretimi yapan Özuğur Tavukçuluk tesisleridir. Özuğur tavukçuluk bünyesinde kurulan Özuğur yem, yumurta ve iki tane tavuk eti entegre tesisleri araştırma sahasında kurluna tavuk çiftliklerinden hem mamül madde almaktadır hem de köylülere tavuk çiftliği kurması için destek vermektedirler. Sezgin Gıda, Ömür yemek fabrikası, Aktepe yem fabrikası ve Karadeniz Birlik Yağ Fabrikası araştırma sahasında atölye tipi üretim yapan sanayi dallarıdır. Bu sanayi dallarından en önemli Karadeniz Birlik yağ fabrikasıdır. Bu fabrikada öretilen mamul maddeler Türkiye’nin diğer illerine pazarlanmaktadır.
Fotoğraf 14: Tavuk Çiftlerinde üretilen tavukların kesildiği, yıkandığı vb. bir takım işlemlerden