Araştırma sahasındaki yerleşme ünitelerinde ticaret canlılığı ve ticarethaneler içerisinde Hankendi beldesi önemli bir yer teşkil etmektedir. Hankendi’de 4 bakkal, 2 Fırın, 1 Değirmen, 1 Tuhafiyeci, 2 Marangoz, 3 Kahve, 2 Kasap ve 2 Tüpçü bulunmaktadır. Hankendi merkez bucağında idari kimliğinin kendisine kazandırmış olduğu kimliğinin yanında coğrafi olarak araştırma sahasını oluşturan sınırlar çerçevesinde diğer yerleşme ünitelerinin merkezinde bulunmaları neticesinde bu konumuna gelmiştir. Yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere Hankendi’de Eğitim- öğretim kurumları, sağlık teşkilatları, jandarma teşkilatı vb devlet kurum ve
teşekkülleri ile tam ileriye yönelik olarak ilçe olmaya aday bir yerleşme ünitesini potansiyeli bünyesinde bulundurmaktadır.
Tablo 58: Ören Çay Havzasında Ticarethane Bulunan Yerleşmeler (2005)
Yerleşmeler Bakkal Fırın Değirmen Tuhafiyeci Marangoz Kahvehane Kasap Tüpçü
A. Demirtaş 1 Gülmahmut 1 Hankendi 4 2 1 1 2 3 2 2 Işıkyolu 1 Karaali 1 Koparuşağı 1 1 Sarılı 1 Yolçatı 2 1 3 1 Y. Demirtaş 1
Kaynak: Anket Sonuçları
Sonuçta araştırma sahasındaki köylerden tarımsal faaliyetlerden elde edilen ürünlerin pazarlanıp satışının yapılması köylü kesimin kendi gayreti ile olmaktadır. Bu durum köylünün kendi ürettiği malları gerçek değerinin çok altında toptancılara satmak zorunda kalmasına neden olmaktadır. Elde edilen sebze, meyve ve diğer tarım ürünlerinin kooperatifler veya örgütlü bir şekilde olmaması gibi nedenlerden dolayı köylü ürettiği malı düşük fiyatlara satmaktadır. Köylüler arasında elde ettiği tarımsal ürünü satmada kurulamayan kooperatiflerin olmayışı daha çok köylü kesimden tarımsal mal olan aracılara yaramaktadır. Anlatılan bu durumun aksine köylü kesimin tarımsal ürününü kurulacak kooperatifler sayesinde, köylü kesimin tarımsal ürünlerini değerlendirilmesi ve pazarlanmasında büyük kolaylıklar sağlanabilecek ve üreticilerin daha fazla kazanç sağlamaları sağlanacaktır.
Kırsal yerleşim ünitelerinden oluşan Ören Çay havzasında şehirsel ünitelerde görülen diğer ticari tesisler görülmektedir. Bu ticari tesislerin araştırma sahasında bulunmalarının en büyük nedeni konumundan kaynaklanmaktadır. Bu konuma neden olan faktörlerin başında ulaşım gelmektedir. Atölye tipi sanayi üretimi yapmak için şehirsel bir alana yakın olması, arsa fiyatlarının ucuz olması gibi faktörlerde bunlara eklenebilir. Araştırma sahasında görülen şehirsel ünitelere özgü ticari tesisler Elazığ- Malatya karayolunun Elazığ’dan itibaren Karadeniz Birlik Yağ Fabrikasına kadar olan kesim ile Örençay köyüne kadarki karayolunun her iki bir hat boyunca görülmektedir.
Ören Çay havzasında ticari tesisler bulunmakta olup bunlar şunlardır. Bu tesisler kamu-kurum ve kuruluşlara ait tesisler(Cezaevi), Elazığspor sportif tesisleri, FÜVEM (Fırat Üniversitesi Veteriner Fak. Araştırma ve Uygulama Merkezi), Bilgem
177
Kolejidir. Bu tesislerin dışında gibi çeşitli modellerdeki (Hyundai, İsuzu-BMC, Toyota, Ford vb.)araba galeri ve servisleri sergi ve satış salonlarıyla beraber bunların tamir edildikleri atölyeler bulunmaktadır.
Ören Çay havzasında karayolu ulaşımının gelişmiş olması sonucu akaryakıt istasyonları kurulmuştur. Bu akaryakıt istasyonları veya tesisleri Türk Petrol, Petrol Ofisi, Shell, M-Oil Benzlik ve BP benzinlik istasyonlarıdır.
Hizmet tesislerinin araştırma sahasındaki dağılışı Elazığ-Malatya ve Elazığ- Baskil karayolunun iki tarafında görülmektedir. Hizmet ve Sanayi yerleşmelerinin araştırma sahasında yoğun olarak görüldüğü saha ise Hankendi beldesi ile Elazığ- Malatya karayolunun Elazığ-Baskil yol ayrımının olduğu sahadır.
4. 2. 4. 2. Ulaştırma ve İletişim
Fazla olduğu yerden, eksikliği hissedilen yerlere taşınan malların bu hareket sırasında değerlerinin artmasına neden olan “ulaşım” ya da fikirlerin taşınmasına yardımcı olan “haberleşme” aynen sanayi ve ticaret gibi bir üretim şeklidir (Tümertekin, 1987, s: 1). Bilindiği gibi bir bölgenin ekonomik hayatı kesin olarak ulaşım ağı ile çevreye bağlanmasına ve açılmasına göre önem kazanır.
Ören Çay havzasında ulaşım açısından değerlendirilmesi üç konu vardır. Bunlardan birincisi Ören Çay havzasında ulaşımın tarihi süreç içindeki yeri, ikinci yine zaman içinde ulaşımın sağlanması için gerekli olan ulaşım araçlarının niteliği ve sayısı, üçüncü ise yine Ören Çay havzasında günümüzde mevcut ulaşım için gerekli yollar ve ulaşımın şeklidir. Şimdi bunlara kısaca değinelim.
Ören Çay havzasında ilk çağlardan beri önemli ulaşım güzergahları üzerinde olması özelliğinden dolayı günümüzde de önemini sürdürmektedir. İlk çağlarda, Malatya’dan gelen yollar Çiğdemlik köyünden Barsıkkale, Kızıluşağı, Baskil, Haroğlu, Harput güzergahını izlemekteydi. Bir diğer yol ise Malatya, Habibuşağı (Kömürhan), Geli çayı vadisi, Baskil, Haroğlu ve Harput’a uzanmaktaydı. İlk çağlarda kullanılan bu yollar özellikle Ortaçağ’da daha çok kullanılmış, Selçuklu, Osmanlı Dönemlerinde de aynı güzergahlar tercih edilmiştir. Araştırma sahası, ulaşım özelliğini çok uzun bir süre devam ettirmiş bundan sonra da ulaşım faaliyetlerinin yoğun olacağı saha olacaktır.
179
4. Murat Bağdat Şosesini askeri amaçlar için yaptırmış ise de bu yol ticaret için kullanılmış üzerinde düzenli posta yolculukları yapılmıştır. Elazığ valilerinden Hacı İzzet paşa bu yolu onarmış ve Hankendi bucağına da büyük bir han yaptırmıştır”(Şedele, 1972, s: 28-29 atfen Özcan, 1991, s: 25). Hankendi o dönemin kervan yolları üzerinde gelişmiş dinlenme amaçlı hanlara örnektir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde başlayan ve ulaşımda devrime yol açmış olan motorlu taşıtların, süratli, büyük ve geniş olmaları yavaş yavaş yeni yollara olan talebi artırmıştır. Bu amaçla Türkiye’nin bugünkü anlamda ilk karayolları oluşmuştur. Yeni oluşturulan karayolları; eski kervan yollarının güzergahlarını takip etmiştir (French ve başk. 1974, s: 49 atfen Akdemir, 1996, s: 116).
Cumhuriyet döneminde yurdumuzun her yerine demiryolu döşenmesi planlanmış ve Doğu Anadolu’ya açılan demiryolu ağından dolaylı veya dolaysız bir şekilde araştırma sahasında etkilenmiştir. Dolaylı olarak araştırma sahasına komşu olan Baskil ilçesi sınırlarında tren istasyonu açılmıştır. ”1932 yılında Malatya-Fırat istasyonu ve daha sonra ise Fırat-Baskil-Yolçatı-Elazığ hattı 1934 yılında tamamlanarak hizmete girmiştir. Demiryolunun gelmesiyle Doğudan Akdeniz, İç Anadolu, Ege, Marmara’ya gidenlerin kullandığı demiryolu Demirlibahçe köyü yakınlarında Baskil’e bağlı Şefkat mahallesi ve Yolçatı tren istasyonlarından geçmektedir. Artık günümüzde demiryolları pek fazla tercih edilmemektedir. Sadece dar gelirli nüfus kitlesinin kullandığı bir ulaşım sistemidir. Araştırma alanında ise trenle yapılan ulaşım faaliyeti için yoğun şekilde kullanılmaktadır.
Ören Çay havzasında ulaşım ve taşıma araçları 1980 yılında 229, 2000 yılında 399 ve 2005 yılında 622’ye ulaşmıştır. 1980-2005 arası dönemde ulaşım ve taşıma araçlarında kamyon, kamyonet, otomobil ve traktör sayılarında sürekli artışlar gözlenmiştir. Kağnı gibi eski taşıma araçları sayısında düşüşler görülmesiyle birlikte artık günümüzde kullanılmamaktadır. Günümüzde ulaşımın araştırma sahasına en önemli katkılarından birisi tarımsal faaliyetler açısından önem arz etmektedir. Arazisi çok olan geliri yerinde olan araştırma sahasındaki köylü nüfus, yolları değerlendirerek ekonomik gelirlerini arttırmak amacıyla tarlaya ektiği üründen fazla ve daha iyi ürün almak amacıyla tarımda makine kullanma yoluna gitmişlerdir. Böylece ekonomik koşulların ve ulaşım şartlarının gelişimi ile tarlalara öküz yerine traktör, saban yerine pulluk girmeye başlamıştır. Ören Çay havzasında 1980 yılında 106 olan traktör sayısı 1997 yılında 142’e ve 2005 yılında ise 250’ye çıkmıştır (Tablo: 59) Aynı şekilde traktör
sayısında görülen artış ulaşımda kullanılan taşıma araçlarında görülmektedir. Bu artış ileriki yıllarda daha da artması beklenmektedir.
Tablo 59: Ören Çay Havzasında Ulaşım ve Taşıma Araçları (1980-2000-2005)
Ulaşım Aracı 19801 20001 20053 Kağnı 8 - - Kamyon 3 4 7 Kamyonet 9 - 13 Minibüs 12 14 17 Motorsiklet 8 - Otobüs 21 6 3 Otomobil 44 211 278 Pikap 18 - 23 Römork - - - Tekerlikli Araba - - - Traktör 106 142 250 Diğer 22 31 Toplam 229 399 622
Kaynak: Köy Envanter Etütleri1, Elazığ il Varlığı2, Arazi Anketleri3
Tabloda 59’de görüleceği üzere; araştırma sahasında otomobil sayısı her geçen artmaktadır. Mevcut otomobiller ticari amaçla kullanılmamaktadır. Otomobiller köyde daimi oturanlarla birlikte genelde şehirde oturan fakat köydeki arazilerini muhafaza eden ailelere aittir. Yaz döneminde ulaşım otobüs ve minibüslerden çok özel otomobillere olmaktadır. Araştırma sahasında en fazla otomobil Hankendi beldesi, Örençay ve Bağdere köylerinde bulunmaktadır. Mevsimlik göçün fazla olduğu köyler aynı zamanda özel otoların fazla olduğu köylerdir. Nüfusun az olduğu köylerde otomobil sahibi olanların sayısı azalmakta, buna karşılık traktör sayısı artmaktadır. Saha halkı iktisadi faaliyetlerinin şehirle ilgili olan kısmını ihtiyaçlarını genelde otomobiller aracılığıyla halletmektedir.
Bilindiği gibi araştırma sahasında kalkış noktası ülkemizin diğer illerinden olmakla beraber Elazığ-Ankara istikametinde geçen demiryolu bulunmaktadır. Bu demiryolu sayesinde Yolçatı ve Demirlibahçe köylerinde durmaları söz konusu olmaktadır. Demiryoluna bağlı olarak trenin durması sonucu istasyon dediğimiz meskenler bulunmaktadır. “İstasyon sözü ile yalnız gar’ları değil; fakat onu çevreleyen veya onun yanı başında uzanan iskan alanını kastettiğini takdir buyurursunuz (Yücel, 1980, s: 145). Araştırma sahasında Yolçatı ve Demirlibahçe köylerindeki tren istasyonlarında kahvehane, bakkal, yazlık ev ve değirmen gibi meskenlerin yapımında rol oynamıştır (Fotoğraf: 16).
181
Fotoğraf 16: Demiryolu ulaşımına bağlı olarak yapılan tren istasyonu ve