Toplu Konutlar, Sosyal Konutlar ve Konut Kooperatifleri

1980 sonrası dönemde giderek artan konut ihtiyacını giderebilmek, gecekondulaşmanın önüne geçebilmek ve planlı bir gelişme sağlayabilmek amacıyla çıkartılan toplu konut yasaları, planlama kararlarıyla desteklenerek, kaynak aktarımlarının da sağlanmasıyla büyük ölçekli toplu konut projeleri ve konut kooperatifleri yukarıdaki bölümlerde de bahsedildiği gibi Türkiye genelinde ve Đzmir’de çok sayıda üretilmeye başlamıştır. Devletin kamu arazileri üzerinde

düşük maliyetlerle gerçekleştirdiği ‘sosyal konut’ niteliğindeki bu projeler, konut stokunu arttırarak düşük ve orta gelirlileri konut sahibi yapmaya yönelik olup, kentin yeni gelişim alanlarında yeni konut alanlarının oluşmasında ve gelişiminde de etkili olmuş, fiziksel yönden getirdikleri planlı gelişme ile Türkiye’de yeni bir kentleşme modeli oluşmuştur.

Küçük üretim ölçeklerine dayanan konut sunum biçimlerindeki tıkanmayla, yoğunlaşma bölgelerindeki talebi karşılama çabası da gerek kamunun gerekse özel sektörün büyük ölçekli toplu konut projelerine yönelmesine neden olmuştur. Önceki dönemlerden farklı bir piyasanın oluşması ile kamu yatırımlarıyla ortaya çıkan tüm bu yerleşmeler, dünyadaki büyük ölçekli toplu konut yerleşimlerinin ilk kuşağının biçimsel ve mekansal özelliklerini taşımaktadır (Bilgin, 1998, s.488). Đzmir’de de 1984 sonrasında hız kazanan toplu konut projeleri, 1989 yılına kadar yapılan planlama çalışmalarıyla ve 1989 planıyla kentin gelişim alanlarında öngörülen sanayi alanlarının çevrelerinde projelendirilmişlerdir. Toplu konut alanları genellikle kent merkezine çok uzak olmayan yerlerde uydu kent niteliğinde, ulaşımı kolay alanlarda ve gecekonduyu önlemek amacıyla gecekondu yerleşimine uygun yerlerde, sosyal donatılarıyla birlikte birer kentsel alan sunmaktadırlar. Ancak yerleşime ilişkin sorunları çözmede yeteri kadar başarılı olamadıkları gibi sundukları sosyal donatıların yetersizliği ve çevre kalitesinin düşük olması nedeniyle de çok başarılı kentsel alanlar oluşturamamışlardır.

Seri üretim ilkeleri ve teknikleri ile en kısa zamanda, en çok sayıda ve en ekonomik şekilde konut edin/dir/me mantığı üzerine temellenen, aynı konut birimlerinin üst üste yığılması ve birkaç plan tipinin defalarca tekrarı ile oluşturulan çözümler ile ancak tekdüze bir doku elde edilebilmektedir. Araziyi, mümkün olan en yüksek yoğunlukta kullanmak isteği ise yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen bir yoğunluğa neden olmaktadır (Türkseven Doğrusoy ve Uzun, 2007, s.34). Apartman, dubleks, teras ev gibi çeşitli seçeneklerde tasarlanan sosyal konutlar genel olarak aynı tipteki apartman bloklarının yan yana gelmesi şeklinde oluşurlar. En ekonomik ve en hızlı şekilde üretim amacıyla tasarlandıkları için de

155

standart ‘tip’ projelerden, kullanım alanları ve mekan organizasyonları minimumda, zayıf mimari karakterlerdeki yapılardan meydana gelirler.

Đzmir’de 1980 sonrasında yapılan ilk toplu konutlar Đzmir Büyükşehir Belediyesinin diğer yerel yönetimlerle birlikte yürüttüğü 1984 yılında projelendirilmeye başlanan Çiğli’de Egekent, Buca’da Evka I ve Evka II, Bornova’da ise Evka III projeleridir (ĐBB, 1996).

Şekil 4.25 Bornova Evka III Yerleşkesi (www.wowturkey.com).

Şekil 4.26 Çiğli-Evka toplu konut alanı (Güner, 1993, s.156-157).

Kuzey gelişim aksı üzerinde bulunan Çiğli, Karşıyaka’nın Çiğli’ye doğru hızlı bir büyüme sürecinde olması nedeniyle dönem içinde toplu konut alanlarıyla dolmuştur. Karşıyaka-Çiğli’den Menemen’e doğru giden aksta oluşturulan toplu konut projeleri kentin yeni çekim merkezi haline gelmiştir. Konutlar sunum biçimi açısından toplu konut uygulamaları olsa da, konut standartları bakımından farklı nitelikler taşırlar. Üst gelir gruplarına yönelik lüks konut siteleri, orta gelir

gruplarına yönelik ve alt gelir gruplarına yönelik sosyal konutlar ile bu bölgede çeşitli nitelikte konutlara yer verilmiştir.

Kentin güney gelişim aksında ise Gaziemir’de sosyal konutlar ve Evka 7, Buca’da Buca Koop., Đzkent ve çevresinde gelişen toplu konut projeleri uygulanmıştır (Şekil 4.27). Batı aksında Narlıdere’de Narkent ve Narbel gibi birtakım projeler yer almıştır. Kentin doğu aksında bulunan Bornova’da ise Yenikent gibi toplu konut uygulamaları yapılmıştır.

Şekil 4.27 Gaziemir’deki Evka 7 toplu konutları (Özgecan Akbayırlı arşivi).

Şekil 4.28 Son yıllarda yapılan, klasik toplu konut projelerinden farklı sosyal konut tekdüzeliğinden kurtarılmış olarak tasarlanmış olan Universiade Konutları (Özgecan Akbayırlı arşivi).

157

Şekil 4.29 Universiade Konutları’ndan plan ve kesit örneği (Ege Mimarlık, 2004, s.32).

Đzmir’de gördüğümüz bu toplu konut uygulamalarının çoğu, bir yandan kentin dışında yeni bir konut halkasının oluşmasına, diğer yandan konut üretiminde denetleyici ve başat rolün devletin eline geçmesine neden olmuştur. Ancak hızla üretilen tüm bu toplu konut uygulamaları, konvansiyonel plan tipolojilerinin aşırı çoğaltımını ve sosyal, psikolojik ve morfolojik eleştirileri de beraberinde getirmiştir (Güner, 2006, s.132). Zaman içinde konut piyasasındaki koşulların değişimi ve konutun tüketim amaçlı bir nesneye dönüşmesiyle, genelde dar gelirlilere yönelik olarak benimsenen sosyal konut anlayışı, orta ve üst gelirlileri de hedef alarak değişime uğramaya başlamıştır. Kentin çeperlerindeki kentsel gelişim alanlarında bu tür toplu konut örneklerine de rastlamaktayız. Özellikle 1990 sonrasında kuzey gelişme aksında Karşıyaka’nın çeperlerindeki Villakent, Bahçekent gibi, güney gelişim aksında bulunan Gaziemir’deki Emlak Bankasının yaptığı toplu konutlar bu örneklerdendir. Bunlar Đzmir’in toplu konut anlayışına dünya standartlarında bir bakış açısı getirmesi bakımından önemli projelerdir.