Veri Toplama

Bu çalışmada ülke ekonomisinde önemli bir yere sahip olan iki büyük ve ünlü firmanın ağ ilişkilerini belirlenmesi için ikincil veri kaynakları üzerinde araştırma yapılarak ağ verileri toplanmıştır. Her iki firmanın da büyük olmasından dolayı görüşme yoluyla ağ verilerinin toplanmasının zaman alabileceği düşünülmüştür. Ayrıca, ağ ilişkilerini belirlemek için görüşülecek kişilere sorulacak sorular, cevaplayıcılarda

tedirginlik yaratabileceğinden tepkiyle karşılanabilecektir. Her iki firmanın ülkede uzun süredir faaliyet gösterdikleri ve ülkedeki insanlar tarafından bilindikleri düşünülürse, sahip oldukları ünlerinden dolayı kendileri ile ilgili bilgilere ikincil veri kaynakları aracılığıyla ulaşılması kolaylaşmaktadır (Abrahamson ve Fombrun, 1994). Burada araştırılan konu, örgütler arası ağ düzenekleri olduğu için, analiz birimi örgütlerdir. Dolayısıyla, belirlenecek her bir ağ bağlantısı bir örgüte doğru olacaktır. Ağ ilişkilerinin belirlenmesi için her iki firmadaki yöneticilerin diğer örgütlerle sahip oldukları ilişkiler ve örgüt adına kurdukları bağlar araştırılmıştır. Sosyal sermayeye ilişkin kuramsal yaklaşımlarda (örn Burt, 1997; Gabbay ve Leenders, 2001) örgütler için fayda sağlayabilecek çevreler ile sosyal ilişkilerin kazanılmasında, aracı konumdaki kişilerin (özellikle yöneticiler ve diğer çalışanlar) sosyal sermayenin oluşturulması ya da arttırılmasını sağlayacağı ifade edilmektedir. Kendi ilişkilerini işlerinde başarıya ulaşabilmek için en fazla örgüt yararına kullanılabilecek kişilerin yöneticilerin olduğu (Gargulio ve Benassi, 2000) ve yöneticilerin belirsizlikle baş edebilmek için sıklıkla sosyal ağ ilişkilerine ihtiyaç duydukları (Belliveau, O’Reilly ve Wade, 1996) ilgili yazında belirtilmektedir. Bu nedenle, yöneticilerin sahip oldukları kişisel ilişkilerin firmalar için kazanılmış en geçerli ilişki biçimi olacağı varsayımından hareket edilerek, yöneticilerin ilişkileri ikincil veri kaynaklarından araştırılmıştır. Granovetter (1973), sosyal ağ düzeneği araştırmalarının bireyler arası etkileşimlerden yola çıkarak sosyal bilimlerde mikro düzey ile makro düzey arasındaki bağlantıyı sağladığını vurgulamaktadır. Bu çalışmanın analiz düzeyi örgüt olmasına rağmen, yöneticilerin diğer örgütlerle olan bağlantıları, örgütler arası ağ düzeneğini ortaya çıkarmak için kullanılmıştır. Başlangıçta firmaların üst düzey yöneticilerinin tümü araştırmaya dahil edilmiştir. Ancak, ağ düzeneğinin merkezilik ölçümlerinin yapılabilmesi için her iki firmadan eşit sayıda yöneticinin ilişkileri araştırılmıştır. Sayıların eşitlenmesi amacıyla, bazı yöneticiler (genellikle düşük miktarda veri toplanabilen bir ya da iki yönetici) analizlerden çıkartılmıştır. Sonuç olarak, toplamda 30 her firmadan 15’er üst düzey yöneticinin ağ ilişkileri araştırılmıştır.

Günümüzde internet etkili bir araştırma aracı ve bilgi edinme kaynağı haline gelmiştir. Bir birey ile ilgili kişisel her türlü bilgiye, ya da gazete haberine ya da internet ortamında adının geçtiği her sayfaya ulaşılması mümkündür. Her iki firmanın sahip olduğu ün düşünülürse, firma yöneticilerinin isimlerinden yola çıkılarak internet üzerinden arama motorlarıyla gerçekleştirilecek veri toplama çalışması sonucunda hem bireysel ilişkileri

hem de firma adına gerçekleştirdikleri bağlantıları gösteren bir çok saptamanın yapılması mümkün olabilir17. Ağ analizlerinde, aktörler arasındaki ilişki biçimlerinin herhangi bir sınırlama olmadığından, her türlü ilişki (sosyal, piyasa, akrabalık,..vs) biçiminin analize dahil edilmesi planlanmıştır. Buna göre, internet arama motorları ile gerçekleştirilen veri toplama aşamasında aşağıdaki kaynaklara erişilmiştir:

a) Özgeçmişler: Genellikle ünlü firmaların yöneticilerinin özgeçmişlerinin firmaların

internet sitelerinde tanıtım amacıyla yayınlandığı saptanmıştır. Özgeçmişlerden yöneticilerin mezun olduğu okullar, önceden çalıştıkları firmalar ve hangi konumda çalıştıkları, dernekler klüpler ya da sosyal amaçlı diğer oluşumlara üyelikleri, gerçekleştirdikleri hayır faaliyetleri, aldıkları ödüller ve katıldıkları etkinlikler gibi bilgilere ulaşılarak ağ ilişkileri belirlenmiştir (toplamda 22 yöneticinin özgeçmişi incelenmiştir).

b) Gazete Haberleri: Ülkede günlük ya da daha uzun aralıklarla yayınlanan gazetelerin

çoğu elektronik ortamda da bulunmakta ve güncellenmektedir. Başka firmalarla olan ticari ilişkiler ve ortaklık anlaşmaları, özgeçmişte sözü edilmeyen farklı sosyal oluşumlara üyelikler, diğer örgütlere gerçekleştirilen ziyaretler, kişinin basın toplantıları ve demeçleri, değişik ilişkileri ortaya çıkarıcı nitelikte lehte ya da aleyhteki haberler, açılışlar ve hayır işleri gibi araştırılan kişilerin isminin geçtiği gazete haberlerinden elde edilecek bilgilerle ağ bağlantılarının ortaya çıkarılmıştır (son 5 yıl içerisinde Hürriyet, Sabah, Radikal, Cumhuriyet, Milliyet gibi popüler ve bazı yerel gazetelerin internet üzerinden yayımlanan sayıları incelenmiştir).

c) Magazin Haberleri: Yöneticilerin akrabalık ilişkileri, diğer firmaların sahipleri ya da

yöneticileri ile sosyal ortamlardaki görüşmeleri, kişilerin katıldıkları düğünler ve davetlerdeki temasları, cemiyet hayatı içerisindeki rolleri ve temasları, spor amaçlı faaliyetler sırasındaki bağları gibi bilgilerin magazin dergilerinin elektronik ortamda yayınlanan sayılarından belirlenmiştir (yöneticilerin isimlerinin geçtiği magazin programlarının ve dergilerinin internet siteleri araştırılmıştır).

d) Belgeler: Elektronik ortamda kamuya açılmış ve araştırılan kişilerin isimlerinin geçtiği

atama kararları, yıllık finansal raporlar, dava kararları, şirket anlaşmaları gibi dokümanlardan ağ bilgileri elde edilmiştir (ağ ilişkilerini ortaya çıkaran nitelikte olan az sayıdaki belgeye ulaşılmıştır).

17 _{Bir yöneticinin ilişkilerini internet arama motorlarıyla araştırırken öncelikle kişinin tam ismi sorgu}

ekranına girilmiştir (örneğin “x yöneticisi” ismi girilerek arama yapılmıştır). Kişiyle ilgili çıkan sayfalardaki sonuçların her birisi araştırılmıştır.

e) Kurumların Siteleri: Hem araştırılan iki firmaya ait internet siteleri hem de kişilerin

adlarının geçtiği diğer firmalar, vakıflar, dernekler, klüpler, üniversiteler, sanayi ile ticaret odaları, kamu kuruluşları gibi örgütlerin sitelerinin sayfaları incelenerek, yöneticiler tarafından diğer örgütlere gerçekleştirilen ziyaretler, resmi duyurular, ortaklık ya da yatırım haberleri, örgüt şemaları, sosyal faaliyetler ve örgüt içi ağ ilişkileri kurmaya yönelik oluşumlar gibi bilgilere ulaşılmıştır (toplamda 118 kurumun internet sitesi incelenmiştir).

f) Otobiyografiler: Arçelik ve Vestel firmalarında önemli konumda olan kişilerin

detaylı hayat hikayelerini içeren metinlerden iş dünyasındaki akrabalık ya da hemşehriliğe dayanan bağların ya da ticari ilişkilerin belirlenmiştir (toplamda iki üst düzey yöneticinin hayat hikayelerinden ilişkileri belirlenmiştir).

Yukarıdaki kaynaklar üzerinde gerçekleştirilen araştırmalar sonucunda belirlenen ağ ilişkilerinin, gerekçeleri ve kaynakları ile birlikte listelenmiştir. Ağ ilişkileri saptanan yöneticilerin isimleri ve bu ilişkilerin belirlendiği kaynaklar, kişilerin özel hayatları ile iş yaşamlarına saygı göstermek amacıyla açıklanmamıştır. Bu nedenle, çalışmada sadece iki firmanın bağlantıda bulundukları diğer örgütlerin isimleri ve ağ ilişkilerinin gerekçeleri belirtilmiştir. Veri toplama sürecinde karşılaşılan yanıltıcı olacağı düşünülen nitelikteki varsayıma dayalı bilgiler, ilişkilerin belirlenmesinde değerlendirmeye alınmamıştır.