VERĠ TOPLAMA ARAÇLARI

AraĢtırmada veri toplamak amacıyla, KiĢisel Bilgi Formu, ĠliĢki Ölçekleri Anketi (ĠÖA), Stresle BaĢa Çıkma Tarzları Ölçeği (SBTÖ), Depresyon, Anksiyete, Stres Ölçeği (DASÖ) ve Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAÖ) kullanılmıĢtır.

2.2.1. KiĢisel Bilgi Formu

KiĢisel bilgi formu, katılımcıların sosyodemografik bilgilerini içeren toplam 21 sorudan oluĢmaktadır. Formda yaĢ, cinsiyet, eğitim durumu, kuruma geliĢ yaĢı, anne ve babanın hayatta olma durumu, kardeĢ durumu, üvey aile durumu, anne ve babanın yaĢı ve eğitim düzeyi, ailenin ekonomik durumu ve yaĢadığı yer, sağlık durumu, kronik rahatsızlığı ve sigara, alkol ya da madde kullanımı ile ilgili sorular yer almaktadır. KiĢisel Bilgi Formu‟nun bir örneği Ek 2‟de sunulmuĢtur.

2.2.2. ĠliĢki Ölçekleri Anketi

Griffin ve Bartholomew tarafından 1994 yılında geliĢtirilen ĠliĢki Ölçekleri Anketi‟nin (ĠÖA) Türkçe‟ye uyarlanması Sümer ve Güngör tarafından 1999 yılında yapılmıĢtır. 17 maddeden oluĢan ölçek 4 bağlanma stilini (güvenli, kayıtsız, korkulu ve saplantılı) belirlemektedir.

Anket formunda kiĢilere yakın duygusal iliĢkilerinde kendilerini nasıl hissettiklerini soran ifadeler yer alır. Katılımcılar 1-5 arasında değiĢen puanlamalara göre (1= Beni hiç tanımlamıyor, 2= Beni biraz tanımlıyor, 3= Beni yarı yarıya tanımlıyor, 4= Beni oldukça tanımlıyor, 5= Tamamıyla beni tanımlıyor) her bir maddenin kendilerini ne kadar tanımladığını belirtir. Ölçekte güvenli ve kayıtsız bağlanma stilleri beĢer, saplantılı ve korkulu bağlanma stilleri ise dörder maddeden ölçülür. Bir madde iki alt boyut için de değerlendirilmekte ve ters kodlanmaktadır. Alt ölçeklerde korkulu bağlanmayı 1., 4., 9. ve 14. sorular; kayıtsız bağlanmayı 2., 5., 12., 13. ve 16. sorular; güvenli bağlanmayı 3., 7., 8., 10. ve 17. sorular ve saplantılı bağlanmayı 5 (recode), 6., 11., 15. sorular ölçmektedir

62

Alt ölçeklerden alınabilecek puanlar 1 ile 5 arasında olup, kiĢiler alt ölçeklerden aldıkları puanın yüksek olmasına göre o gruplandırılır. KiĢiler en yüksek puan aldığı alt ölçeğin bağlanma stiline atanır.

Ölçek yurtdıĢında yapılan çalıĢmalara göre daha düĢük düzeyde iç tutarlılık gösterse de yapı geçerliğinin yeterli düzeyde olduğu saptanmıĢtır. Test-tekrar test güvenirliği katsayısı alt ölçeklerde ,54 ile ,61 arasında bulunmuĢ ve kabul edilebilir test-tekrar test güvenirliğine sahip olduğu bildirilmiĢtir. Türkçe geçerlik güvenirlik çalıĢmasında dört faktör yapısından oluĢtuğu doğrulanmıĢtır. (Sümer ve Güngör, 1999). ĠliĢki Ölçekleri Anketi‟nin bir örneği Ek 3‟de sunulmuĢtur.

2.2.3. Stresle BaĢa Çıkma Tarzları Ölçeği

Folkman ve Lazarus tarafından 1980 yılında 68 maddeden oluĢan ölçek, BaĢa Çıkma Yolları Envanteri olarak geliĢtirilmiĢtir. ġahin ve arkadaĢları tarafından 1992 yılında Türkçe‟ye uyarlanan ölçeğin, kısaltılmıĢ formu olan Stresle BaĢa Çıkma Tarzları Ölçeği ise ġahin ve Durak tarafından 1995 yılında geliĢtirilmiĢtir. Böylece, 30 maddeden oluĢan ölçek 5 faktöre indirgenmiĢtir: kendine güvenli yaklaĢım, çaresiz yaklaĢım, boyun eğici yaklaĢım, iyimser yaklaĢım ve sosyal destek arama yaklaĢımı.

8, 10, 14, 16, 20, 23, 26 numaralı maddeler kendine güvenli yaklaĢımı; 2, 4, 6, 12, 18 numaralı maddeler iyimser yaklaĢımı; 3, 7, 11, 19, 22, 25, 27, 28 numaralı maddeler çaresiz yaklaĢımı; 5, 13, 15, 17, 21, 24 numaralı maddeler boyun eğici yaklaĢımı ve 1 (ters), 9 (ters), 29, 30 numaralı maddeler sosyal destek arama yaklaĢımını ölçmektedir.

Ġyimser, kendine güvenli ve sosyal destek arama yaklaĢımı alt ölçek puanlarının artması aktif baĢa çıkma stratejilerinin kullanıldığını, kendini suçlayıcı ve boyun eğici yaklaĢım alt ölçek puanlarının artması ise pasif baĢa çıkma stratejilerinin daha yaygın kullanıldığını iĢaret eder (ġahin ve Durak, 1995).

63

Ölçek yönergesinde katılımcılara “Bir sıkıntım olduğunda..” ifadesi ile baĢlayan sorular sorularak sıkıntı ya da stres oluĢturan olayları düĢünerek bu sıkıntılarıyla baĢa çıkmak için genellikle neler yaptıklarını hatırlamaları ve formda yer alan davranıĢları kendilerini tanımlama ya da kendilerine uygunluk derecesine göre iĢaretlemeleri istenmiĢtir. Ölçek 4‟lü likert tipi olup maddeler %0 ile %100 arasında cevaplanmaktadır. Herhangi bir davranıĢ hiç uygun değilse %0‟ın altına, çok uygun ise %100 olacak Ģekilde puanlanmaktadır.

Alt ölçek puanları hesaplanırken alt ölçekten elde edilen toplam puan alt ölçek madde sayısına bölünür ve alt ölçek puanları 0 ile 3 arasında hesaplanır. Fazla puan ile ilgili alt ölçekteki baĢa çıkma tarzının daha fazla kullandığı anlaĢılır (ġahin ve Durak, 1995).

Alt ölçeklere ait iç tutarlılık katsayısı kendine güven yaklaĢım için α=,62 ile ,80 arasında, çaresiz yaklaĢım için α=,64 ile ,73, iyimser yaklaĢım için α=,49 ile ,68, boyn eğici yaklaĢım için α=,47 ile ,72 ve sosyal destek arama için α=,45 ile ,47 arasında değiĢir (ġahin ve Durak, 1995). Stresle BaĢa Çıkma Tarzları Ölçeği‟nin bir örneği Ek 4‟te sunulmuĢtur.

2.2.4. Depresyon, Anksiyete, Stres Ölçeği

Depresyon Anksiyete Stres Ölçeği Lovibond ve Lovibond (1995) tarafından geliĢtirilmiĢ olup 42 maddeden oluĢmaktadır. Ölçeğin yönergesinde, katılımcılardan son 1 haftadaki durumlarını belirtmeleri istenmektedir. Maddelerden 14!ü depresyon, 14‟ü anksiyete ve 14‟ü stresi ölçecek Ģekilde oluĢturulan ölçekte, bu boyutlardan alınan yüksek puanlar kiĢinin bu eğilimlerinin fazla olduğunu ifade eder.

Depresyon boyutu hoĢnutsuzluk, çaresizlik, değersizlik, ilgi kaybı ve enerji düĢüklüğünü; anksiyete boyutu otonomik uyarılmıĢlık, durumsal ve özel anksiyete ile kas tepki düzeyini; stres boyutu ise rahatlama zorluğu, sinir uyarımı, kolay sıkılma ve üzülme, rahatsızlık, tahammülsüzlük ve fazla tepki vermeyi değerlendirir.3, 5, 10, 13,16, 17, 21, 24, 26, 31, 34, 37, 38, 42 numaralı maddeler depresyonu; 2, 4, 7, 9,15,

64

19, 20, 23, 25, 28, 30, 36, 40, 41 numaralı maddeler anksiyeteyi; 1, 6, 8, 11,12, 14, 18, 22, 27, 29, 32, 33, 35, 39 numaralı maddeler ise stres düzeyini tespit eder.

4‟lü likert tipi ölçekte 0=Bana hiç uygun değil, 1= Bana biraz uygun, 2=Bana genellikle uygun, 3=Bana tamamen uygun olacak Ģekilde derecelendirilmiĢtir. Ölçekte ters madde bulunmamakla birlikte puan aralığı 0-42 arasında değiĢmektedir. Ölçeğin Türkçeye uyarlamasını yapan Akın ve Çetin (2007), test- tekrar test güvenirliğini r=,99, iki yarı güvenirliği r=,96 olarak saptamıĢtır. Depresyon, Anksiyete, Stres Ölçeği‟nin bir örneği Ek 5‟te sunulmuĢtur.

2.2.5. Toronto Aleksitimi Ölçeği

Taylor ve arkadaĢları tarafından 1988 yılında geliĢtirilen Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAÖ) kiĢilerdeki aleksitimik özellikleri belirlemektedir. Ölçeğin Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalıĢması Güleç ve arkadaĢları (2009) tarafından yapılmıĢtır.

20 maddeden oluĢan TAÖ bir öz bildirim ölçeğidir. Likert tipi ölçek 1- 5 arasında (1=hiçbir zaman, 2=nadiren, 3=bazen, 4=sık sık, 5=her zaman) puanlanmaktadır. TAÖ, duygularını tanıma zorluğu, duygularını ifade etme zorluğu ve dıĢa-vuruk düĢünce olmak üzere 3 alt ölçekten oluĢmaktadır

Duygularını tanıma zorluğu alt ölçeği 1, 3, 6, 7, 9, 13, 14 numaralı maddelerden, duygularını ifade etme zorluğu alt ölçeği 2, 4 (ters),11, 12, 17 numaralı maddelerden ve dıĢa-vuruk düĢünce alt ölçeği 5 (ters), 8, 10 (ters), 15, 16, 18(ters), 19 (ters), 20 numaralı maddelerden oluĢmaktadır (Güleç vd., 2009).

Ölçekten elde edilen puanların yüksekliği aleksitimik eğilimin fazlalığı olarak değerlendirilmektedir. Taylor ve arkadaĢları (1988) test puanlarına göre 51 ve altı aleksitimi yokluğunu, 61 ve üstü aleksitimi varlığını, ara puanların ise “borderline”ı iĢaret ettiğini bildirilmiĢtir. Güleç ve Yenel (2010) ise Türkiye popülasyonunda 51 ve altı aleksitimi yokluğunu, 59 ve üstü aleksitimi varlığını, ara puanların ise “borderline”ı iĢaret ettiğini bildirilmiĢtir.

65

Ölçek Cronbach alfa değeri ,78 olarak bulunmuĢ olup, alt ölçeklerin güvenirlik katsayıları ,57 ile ,80 arasındadır. Doğrulayıcı faktör analizi sonuçları, ölçek üç alt ölçeğin varlığını sağlamıĢtır (Güleç ve Yenel, 2010). Toronto Aleksitimi Ölçeği‟nin bir örneği Ek 6‟da sunulmuĢtur.

2.2.6. Kavramsal Terimler

AraĢtırma kapsamında test edilen model, bağlanma stillerinin dolaylı etkisi ile stresle baĢa çıkma tarzlarının ergenlerin psikolojik iĢlevsellik ve kiĢilerarası iĢlevselliğiyle iliĢkisine dayanmaktadır. Bu modelde kullanılan iki temel kavram kiĢilerarası iĢlevsellik ve psikolojik iĢlevselliktir.

Kişilerarası İşlevsellik: Sosyal iliĢkilerde, diğerleri ile belirli sınırlar çerçevesinde

kurulan güven iliĢkisinin kiĢinin iĢlevselliğine etkisini ifade eder. Katılımcıların kiĢilerarası iliĢkilerinde iĢlevselliğini belirlemek için mevcut araĢtırmada Toronto Aleksitimi ölçeği kullanılmıĢtır. Ölçekte yer alan duygularını tanıma zorluğu, duygularını ifade etme zorluğu ve dıĢa-vuruk düĢünce alt boyutları ile katılımcıların kiĢilerarası iĢlevsellik düzeyleri belirlenmiĢtir. Ölçekten elde edilen aleksitimi düzeyinin artması, kiĢilerarası iĢlevselliğin azaldığını göstermektedir.

Psikolojik İşlevsellik: KiĢinin kendini örgütlemesi perspektifinden endi içindeki ve

dıĢındaki hedeflerini gerçekleĢtirmede gösterdiği örgütsel süreci gerçekleĢtirme yeteneğidir. Bir bireyin davranıĢları, duyguları, sosyal becerileri ve genel zihinsel sağlığında düzenliliği ve istikrarı içerir. Mevcut araĢtırmada katılımcıların psikolojik iĢlevsellik boyutu ölçmek için Depresyon Anksiyete ve Stres Ölçeği kullanılmıĢtır. Ölçek depresyon, anksiyete ve stres düzeylerini ölçen 3 alt boyuttan oluĢmaktadır. Ölçek puanının artması psikolojik iĢlevselliğin azaldığını göstermektedir.