Çocuk Destek Merkezleri (ÇODEM), 29.03.2015 tarihinde yürürlüğe giren Çocuk Destek Merkezleri Yönetmeliği ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASPB) bünyesinde kurulmuĢtur. Suça sürüklenen, suç mağduru olan veya sokakta
54
tehlikelerle karĢı karĢıya kalan çocuklara yönelik, bakım tedbiri veya korunma kararı doğrultusunda, hizmet veren merkezlerdir. ÇODEM‟lerde çocukların rehabilitasyonu nihai hedeftir. Bu nedenle bakım sürecinde, çocuğun yaĢamını normal bir Ģekilde devam ettirebilmesi için rehabilitasyonu ve toplumla bütünleĢmesi amaçlanır. Merkezlerde, Çocuk Haklarına Dair SözleĢme‟ye uygun olarak, insan haysiyeti ve onuruna yaraĢır Ģekilde yerine getirilen hizmetlerde özel hayatın gizliliği, kiĢilik haklarının korunması ve çocuğun yararının gözetilmesi esas alınır.
Merkezlerin ihtisas alanları çocukların mağduriyet, suça sürüklenme, sokakta yaĢama, gebelik, madde bağımlılığı gibi özelliklerine, cinsiyetlerine ve yaĢ gruplarına (11-14 ve 15-18) göre oluĢturulmuĢtur.
Ġhtisas alanlarına göre ÇODEM‟ler:
- Suça Sürüklenen Çocuklara Yönelik Çocuk Destek Merkezleri - Suç Mağduru Çocuklara Yönelik Çocuk Destek Merkezleri - Sokakta YaĢayan Çocuklara Yönelik Çocuk Destek Merkezleri - Refakatsiz Sığınmacı Çocuklara Yönelik Çocuk Destek Merkezleri - Gebe çocuklar ve Çocuk Annelere Yönelik Çocuk Destek Merkezleri - Madde Bağımlısı Çocuklara Yönelik Çocuk Destek Merkezleri
2014 yılına kadar ASPB korunmaya ihtiyacı olan çocuklara yönelik Çocuk ve Gençlik Merkezleri (ÇOGEM), Koruma Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri (KBRM) ve Bakım ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezleri‟nde (BSRM) hizmet vermekte idi. Ancak, çocukların özelliklerine göre kurumların bu Ģekilde farklı isimlerle adlandırılması, çocukların korunmaya muhtaçlığı ve mağduriyetlerine ifade etmekte idi. Bu sebeple, merkezlerin isimleri 19.02.2014 tarihinde yürürlüğe giren 6518 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanunda Çocuk Destek Merkezi olarak yeniden düzenlenmiĢtir.
2011 yılında ÇODEM (KBRM+BSRM+ÇOGEM) sayısı 46 olarak bildirilmiĢ olup toplamda 756 çocuğa bakım hizmeti sağlanmıĢtır. 2015 yılı aralık ayı verilerine
55
göre, ÇODEM (KBRM+BSRM+ÇOGEM+ RFSC) sayısı 67‟ye yükseltilmiĢ olup 1241 çocuğa bakım hizmeti verilmektedir. 2015 yılı verilerinde ÇODEM kapsamında yer alan RFSC Refakatsiz Sığınmacı Çocuklara Yönelik Çocuk Destek Merkezlerini iĢaret etmektedir. Son yıllarda yaĢanan Suriye Krizine duyarsız kalınmamıĢ ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun 3‟üncü maddesinin birinci fıkrasının (m) bendinde tanımlanan refakatsiz çocuklara yönelik hizmet veren merkezler RFSC oluĢturulmuĢtur.
ÇODEM‟ler yüksek öğretim kurumları, sivil toplum kuruluĢları ve diğer kamu kurum ve kuruluĢları ile iĢ birliği yaparak çocuklara hizmet sunar.
Bu araĢtırmanın örneklemini oluĢturan cinsel istismar mağduru ergenlerin bakımının sağlandığı Suç Mağduru Çocuklara Yönelik Çocuk Destek Merkezleri bu bölümde daha ayrıntılı ele alınacaktır.
1.10.1. Suç Mağduru Çocuklara Yönelik Çocuk Destek
Merkezleri
Kanunda suç olarak tanımlanan bir eylemin mağduru olan ve mahkeme tarafından hakkında bakım tedbir kararı çıkarılan çocukların fiziksel, duygusal, psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarının belirlenerek gerekli müdahalelerin yapıldığı merkezlerdir. Psikososyal desteğe ihtiyaç duyduğu tespit edilen çocukların, bu ihtiyaçları giderilinceye kadar geçici süre ile bakım ve korunmaları bu merkezlerde sağlanır. Koruma süresince, aile, yakın çevre ve toplum iliĢkilerinin düzenlenmesine yönelik çalıĢmalar yürütülür. Merkezlerde verilen hizmetler, çocukların aile ve yakın çevrelerine dönmelerine ortam oluĢturacak veya diğer sosyal hizmet modellerine hazır hale gelmelerini sağlayacak Ģekilde yürütülmektedir.
Merkezlerde çocuklara yönelik verilen baĢlıca hizmetler danıĢmanlık, bireysel psikososyal destek programı, eğitim, sağlık takip ve tedavisi, sosyal sportif ve kültürel faaliyetler, mesleki çalıĢmalar ve güvenliktir.
56 DanıĢmanlık: Her çocuk için sosyal çalıĢmacı, psikolog, çocuk geliĢimcisi, sosyolog
veya öğretmen unvanına sahip bir meslek elemanı danıĢman olarak görevlendirilir. Bir danıĢman ve bir bakım elemanı en fazla 10 çocukla ilgilenir, çocuğa merkez hakkında bilgi verir ve çocuğun uyum sürecine destek olur. DanıĢman çocuğun eğitsel, kültürel ve sportif faaliyetlerinin planlamasını ve kiĢisel ve genel kullanım alanlarının düzenlenmesini içeren bir uygulama planı hazırlar. Bu plan çocuk için hazırlanmıĢ olan psikososyal destek programı doğrultusunda uygulanır. Çocukların merkezden ayrıldıktan sonraki hayata hazırlanmasına yönelik çalıĢmalar da danıĢman desteği ile yürütülür.
Bireysel Psikososyal Destek Programı: Çocukların aileleri ve sosyal çevreleri
ayrıntılı Ģekilde incelenerek çocuklara ve ailelerine yönelik üç aylık, altı aylık ya da en fazla bir yıllık psikososyal destek programı oluĢturulur. Bireysel program hazırlanırken, çocukların geliĢimsel ve kiĢilik özellikleri, yaĢadıkları olayın etkisi, psikososyal durumları aile özellikleri ve haklarında çıkan mahkeme kararları göz önünde bulundurulur. OluĢturulan bu programa ailelerin de katılımı sağlanarak, aile bütünlüğünün korunması ve desteklenmesi amaçlanır. Psikiyatrik desteğe ihtiyaç duyduğu saptanan çocuklar en yakın sağlık kuruluĢunda tedaviye baĢlaması ve danıĢmanı tarafından tedavi sürecinin takibi sağlanır.
Eğitim: Çocukların eğitim ve öğretimini devam ettirmeleri için gerekli tüm
ihtiyaçları karĢılanır. Çocuklar öğrenimleri süresinde, burs, kredi, harç ve öğrenci yurtlarından yararlandırılır. Eğitim ve öğretim sistemi içerisinde örgün eğitime devam etmelerinin riskli olması halinde, eğitim tedbiri kapsamında merkezlerin içinde oluĢturulan sınıflarda bireyselleĢtirilmiĢ eğitim almaları sağlanır.
Sağlık: Çocukların düzenli aralıklarla sağlık kontrolleri yapılır ve her çocuk için
sağlık dosyası hazırlanır. Tedavi sürecinde çocuklara refakat edilir ve taburcu edildiklerinde de sağlık durumları takip edilir.
Sosyal Sportif ve Kültürel Faaliyetler: Çocukların istek ve yeteneklerine uygun
57
kurum ve kuruluĢları ya da özel kurum kuruluĢlarda düzenlenen kurslara katılabilmeleri sağlanır ve desteklenir.
Mesleki ÇalıĢmalar: Merkezlerde rutin olarak vaka tartıĢma ve değerlendirme
toplantıları düzenlenir. Vaka toplantılarında çocuğa iliĢkin yapılan tüm çalıĢmalar, çocuğun uygulanan programlardan yararlanma düzeyi ve rehabilitasyon sürecinin iĢleyiĢine dair değerlendirmeler yapılır.
Güvenlik: Çocukların, sosyal çevreleri ile toplumdan gelebilecek olumsuz etkilere
karĢı korunması amacıyla merkezin adresi gizli tutulur ve merkeze tabela asılmaz. Merkezde yapılan araĢtırma ve çalıĢmalarda çocukların tanınmasına neden olabilecek kiĢisel bilgi paylaĢılmaz. Çocukların iletiĢim bilgileri elektronik ortam da dahil olmak üzere gizli tutulur.
Ġzleme: DanıĢmanı ve merkezdeki tüm meslek elemanlarının katıldığı vaka
toplantısında çocuğun psikososyal destek hizmetini tamamlayıp tamamlamadığı değerlendirilerek ayrılmasına karar verilir. Psikososyal destek süreci tamamlanan çocuğun merkezden ayrılması halinde çocuğun, ailesi veya yakınları yanına döndürülmesine öncelik verilir. Aile veya yakını yanına döndürülen ya da ergin olduğu için merkezden ayrılan çocuklar düzenli aralıklarla izlenir. Ġkamet ettiği ildeki Aile ve Sosyal Politikalar Ġl Müdürlüğü çocukların ihtiyaçlarının giderilmesi noktasında desteğini devam ettirir. Çocuğun ailesi yanına dönmesin mümkün ya da uygun olmaması halinde, çocuklar diğer sosyal hizmet birimlerinin (çocuk evleri veya çocuk evleri sitesi) hizmetinden yararlandırılır.