Bu araştırmada veri toplama araçları olarak; Kişisel Bilgi Formu, Piers- Harris’in çocuklar için geliştirdiği Öz Kavram Ölçeği ve Erikson’un Psikososyal Gelişim Dönemleri Ölçeği kullanılmıştır.
4. 2. 1. Kişisel bilgi formu
Kişisel Bilgi Formu, araştırmacı tarafından geliştirilmiş olup, 30 sorudan oluşmaktadır.
4. 2. 2. Öz Kavram Ölçeği
E.V. Piers ve D. Harris tarafından Amerika Birleşik Devletleri’nde, 9 ile 16 yaş arası öğrenciler için geliştirilmiştir. Ölçek, çocuk ve ergenlerin kendilerine yönelik düşünce, duygu ve tutumlarını değerlendirmeyi (ölçmeyi) amaçlamaktadır. Bu ölçek, çocuklarda öz-kavramının (ya da benlik algısını) gelişimini, boyutlarını, kişilik ve çevre öğeleriyle olan ilişkilerini, vb. araştırmada ve belirlemede kullanılır. Ölçek toplam 80 sorudan oluşmaktadır. Sorulara evet ya da hayır ile cevap verilmektedir. Ölçekten en düşük sıfır, en yüksek 80 puan alınabilir. Yüksek puan yüksek benlik saygısına, düşük puan ise, düşük benlik saygısına işaret etmektedir.
İlk form, çocukların hoşlandıkları ve hoşlanmadıkları niteliklerini yansıtan 164 maddeden oluşmuştur (3., 4., 6., sınıflara uygulanmıştır). %10‟dan az, %90‟dan fazla
66
aynı yönde yanıtlanan maddeler çıkarılmış, böylece madde sayısı 140‟a indirilmiştir. Daha sonra standart bir puanlama sistemi elde etmek için bireyin öz-kavramını yüksek ve düşük olarak belirten maddeler olarak sınıflandırma yapılmış ve tekrar niteliğinde olan maddeler çıkarılmıştır (3., 6., 10. sınıflara uygulanmıştır). Böylelikle madde sayısı 95‟e inmiştir. Devlet okullarının 3. 6. ve 10. sınıflarında okuyan kız ve erkek öğrencilere ölçeğin bu formu uygulanmış ve Kuder-Richardson 21 formülü ile hesaplanan homojenlik katsayıları .78 ile .93 arasında bulunmuştur. Aynı gruba 4 ay ara ile iki kez uygulanan ölçeğin test-tekrar test yöntemi ve Pearson Momentler Çarpımı korelasyon tekniği ile hesaplanan değişmezlik katsayıları 3. sınıf için .72, 6. sınıf için .71 ve 10. sınıf için .72 olarak saptanmıştır. Ölçeğin aynı formu için Spearman-Brown formülü kullanılarak hesaplanan içtutarlık katsayıları ise .87 ile .90 arasında çıkmıştır. Altıncı sınıf örnekleminden elde edilen verilere madde analizi uygulandıktan sonra, ölçeğin 80 maddeden oluşan son formu ortaya çıkmıştır198.
Güvenirliği Tekrar-test güvenirliği; Beşinci sınıf öğrencilerine iki ve dört aylık aralarla iki kez uygulanan ölçeğin değişmezlik katsayısı her ikisinde de .77 olarak bulunmuştur.
Geçerliği Ölçüt-bağımlı geçerlik: 12-16 yaŞları arasındaki 98 özel eğitim öğrencisine Piers-Harris Çocuklar İçin Öz-Kavramı Ölçeği ile Lipsitt‟in Çocuklar için Öz Kavramı Ölçeği uygulanmış, aralarında orta düzeyde (.68) anlamlı bir ilişki bulunmuştur.
Yapı geçerliği: Ölçeğin kuramsal geçerliği, faktör analizi tekniği ile sınanmış ve ortaya 10 değişik faktör çıkmıştır. Bu faktörler, toplam test puan varyansının %42‟sini açıklamış, bunlardan 6 tanesi yorumlanabilecek nitelikte bulunmuştur. Bu nedenle ölçeğin 6 altteste ayrılabileceği önerilmiştir.
Türkçe Formun Güvenirliği Test-Tekrar test güvenirliği: Ölçeğin test-tekrar test yöntemi ve Pearson Momentler Çarpımı korelasyonu tekniği ile hesaplanan değişmezlik katsayıları ilkokul için.72 ile .91; ortaokul için .79 ile .98 arasında değişmiştir. Kuder-Richardson güvenirliği: Kuder-Richardson 20 formülünün genelleştirilmiş bir formu olan alfa korelasyonları ile belirlenen içtutarlılık katsayıları ilkokul için .87, ortaokul için .86 çıkmıştır.
198 Necla Öner, Türkiye’de Kullanılan Psikolojik Testler. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. 3. basım.
67
Geçerliği Yapı geçerliği: 656 ortaokul ve 732 lise, toplam 1388 öğrenciye PHÖ ile Sınav Kaygısı Envanteri uygulanmıştır. İki Ölçek arasındaki korelasyonlar, ortaokul için –.50, lise için -.47, .01 düzeyinde bulunmuştur199. Türkçe’de Öz-Kavramı Ölçeği’ne benzer bir başka ölçek bulunmadığından eşzaman, ölçüt-bağımlı geçerlik sınaması yapılamamıştır200.
4.2.3. Psikososyal Gelişim Ölçeği
Erikson’un psikososyal gelişim dönemleri ölçeği, Rosenthal ve arkadaşları tarafından 1981 yılında geliştirilmiştir. Ölçeğin orjinalinde Erikson’un psikososyal gelişim dönemlerinin ilk 6’sını ölçen, her biri 12’şer maddeden oluşan 6. alt ölçekli bir ölçme aracıdır ve toplam 72 maddedir. Ölçek 5’li likert tipi bir ölçektir. Ölçeğin güvenirlik çalışması için 622 öğrenciye uygulama yapılmış ve iç tutarlık katsayısı hesaplanmıştır. Ölçeğin iç tutarlık katsayıları sırasıyla, Güven alt ölçeği için ∝ =. 63, Özerklik alt ölçeği için ∝ = .62, Girişimcilik alt ölçeği için ∝ = . 57, Çalışkanlık alt ölçeği için ∝ =75, Kimlik alt ölçeği için ∝ = .71 ve yakınlık alt ölçeği için ∝ = .63 olarak bulunmuştur (Rosenthal ve ark, 1981). Ölçeğin Türkçe’ye uyarlama çalışması için Erikson’un psikososyal gelişim dönemlerinin ilk 5’ini ölçen alt ölçek maddeleri kullanılmış, yakınlık alt ölçeği ile ilgili maddeler kullanılmamıştır.
Güvenirlik: Erikson’un psikososyal gelişim dönemleri ölçeğinin dil eşdeğerliğini sağlamak üzere yapılan, Türkçe ve İngilizce uygulamaları arasındaki pearson momentler çarpım korelasyonu katsayıları, Güven alt ölçeği için r =. 84, Özerklik alt ölçeği için r = .86, Girişimcilik alt ölçeği için r = . 83, Çalışkanlık alt ölçeği için r =79, Kimlik alt ölçeği için r = .81 olarak bulunmuştur. Ölçeğin her bir alt ölçeği için test tekrar test yöntemi ile bulunan pearson momentler çarpım korelasyonu katsayıları güven alt ölçeği için .78, Özerlik alt ölçeği için .74, girişimcilik alt ölçeği için .73, çalışkanlık at ölçeği için .71, kimlik alt ölçeği için .75 olarak bulunmuştur. Ölçeğin test tekrar test yöntemi ile elde edilen korelasyon puanları r=.71 ile r=.78 arasında değişmektedir. Ölçeğin her bir alt ölçeği için iç tutarlık (Cronbach alpha) katsayıları
199 a.g.e.: Öner, a.g.e. s.72
68
güven alt ölçeği için α=.76, Özerlik alt ölçeği için α=.66, girişimcilik alt ölçeği için α=.63, çalışkanlık at ölçeği için α=.79, kimlik alt ölçeği için α=.70 olarak bulunmuştur201.