Koruyucu aile hizmetinin sona ermesi durumu; kendiliğinden sona erme, koruyucu aile sözleşmesinin iptali ile sona erme, gibi 2 durumda gerçekleşmektedir.
3.8.1. Kendiliğinden Sona Ermesi
Koruyucu aile hizmetinin kendiliğinden sona ermesi, 2 şekilde gerçekleşmektedir. Bunların ilki, ölüm nedeniyle, ikincisi de çocuğun büyüyerek reşit olması ile gerçekleşmektedir.
1. Ölüm nedeniyle sona ermesi; Koruyucu aileye verilen çocuğun veya koruyucu ailenin ölümü ile koruyucu aile ilişkisi kendiliğinden sona ermektedir. Koruyucu ailenin ölümünün söz konusu olduğu durumlarda çocuk öncelikle öz ailesinin yanına, bunun mümkün olmadığı yahut uygun olmadığı durumlarda başka bir koruyucu ailenin yanına yerleştirilir. Uygun bir koruyucu ailenin bulunmaması halinde ise çocuk, yaş durumu dikkate alınarak bir kurumda bakım altına alınır185.
2. Çocuğun reşit olması durumu; Hakkında koruma kararı verilmiş olan çocuk reşit olduğunda, kararın uzatılmamış olması şartıyla, koruma kararı kendiliğinden sona ermektedir. Bunun sonucu olarak, koruma kararı şartına bağlı olan koruyucu aile ilişkisi de başkaca bir işleme gerek kalmaksızın kendiliğinden sona ermektedir186.
3.8.2. Koruyucu Aile Sözleşmesinin İptali İle Sona Erme
Koruyucu Aile Yönetmeliği’nin 15. Maddesinde, çocuğun koruyucu aile sözleşmesi iptal edilerek geri alınabileceği haller düzenlenmiştir. Buna göre; koruyucu aile, Koruyucu Aile Yönetmeliği’nin 13. Maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmediği takdirde koruyucu aile sözleşmesi iptal edilmektedir187.
184 a.g.e.,: Can, a.g.e., s.58
185 a.g.e.,: Serdar, a.g.e., s.504 186 a.g.e.,: Serdar, a.g.e., s.504 187 Koruyucu Aile Yönetmeliği m. 15/a
58
Çocuk ile koruyucu aile arasındaki uyumsuzluğun yapılan mesleki çalışmalara rağmen giderilememesi halinde koruyucu aile sözleşmesi iptal edilmektedir188. Koruyucu aile çocuğa gerekli ilgiyi ve sevgiyi göstermesine karşılık kimi zaman çocuk ile aile arasında uyum sağlanamamaktadır. Bu gibi durumlarda sosyal hizmet uzmanı aile ile çocuk arasındaki uyumu sağlamak için yardımcı olmaktadır. Sosyal hizmet uzmanının tüm yardım ve çabalarına rağmen taraflar arasında uyumun sağlanamaması halinde koruyucu aile sözleşmesi iptal edilmektedir.
Koruyucu ailenin çocuğa istenilen şekilde bakamadığının tespit edildiği durumlarda da, koruyucu aile sözleşmesi iptal edilmektedir189. Bu hüküm esasen sözleşmenin iptal edilme sebeplerinden olan koruyucu ailenin yükümlülüklerini yerine getirmeme halinin özel bir görünümüdür. Zira koruyucu aile, yanına yerleştirilen çocuğun fiziksel, psikolojik, sosyal ve zihinsel yönden sağlıklı gelişmesini sağlayacak ortamı sağlamakla yükümlü tutulmuştur.
Çocuğun koruyucu aile yanına yerleştirilme nedeninin ortadan kalkması halinde de koruyucu aile sözleşmesi iptal edilmektedir190. Koruyucu aile bakımı için gerekli şartlardan ilki korunmaya muhtaç çocuğun bulunmasıdır. Bu bağlamda çocuğun korunmaya muhtaç hale gelmesine neden olan sebeplerin ortadan kalktığı andan itibaren artık, koruyucu aile bakımının amacı ortadan kalkmış olacağından gerekli inceleme yapılarak koruyucu aile sözleşmesi iptal edilmektedir.
Koruyucu ailenin herhangi bir nedenle koruyucu aile olmaktan vazgeçmesi halinde de koruyucu aile sözleşmesi iptal edilmektedir. Uygulamada koruyucu aileler, aile içinde yaşanan durum değişiklikleri (boşanma, ölüm, hastalık, yeni bir çocuğun olması, ekonomik sıkıntı vb) çocuğun gelişim dönemlerinde yaşanan sorunlar (altını ıslatma, agresif davranışlar, ergenlik döneminde aile ve çevre ile yaşanan problemler, okul başarısına yönelik beklentiler vb), hastalık (tedavisi mümkün olmayan veya uzun süreli tedavi gerektiren hastalıklar), iletişim sorunları gibi nedenlerle koruyucu aile olmaktan vazgeçmekte ve çocuğu geri vermek istemektedirler.
Bu sayılan nedenlerden birinin varlığı halinde, sosyal hizmet uzmanı hazırlayacağı sosyal inceleme raporunu koruyucu aile komisyonuna iletmektedir. Koruyucu aile komisyonu çocuğun geri alınmasına karar vermesi halinde, koruyucu aile sözleşmesi iptal edilerek, çocuk bir tutanakla aileden geri alınmaktadır191.
188 Koruyucu Aile Yönetmeliği m. 15/b 189 Koruyucu Aile Yönetmeliği m. 15/c 190 Koruyucu Aile Yönetmeliği m. 15/d
59
Koruyucu aile kurumunun sona ermesini düzenleyen diğer bir neden Koruyucu Aile Yönetmeliği’nin 16 ncı maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre koruyucu aile statüsünün sakıncalı olduğu saptanan durumlarda koruyucu aile statüsü iptal edilebilmektedir192. Buna göre, çocuğun ihmal ve istismar edildiğinin, kötü muameleye maruz kaldığının belirlendiği, ailenin sosyal ilişkiler açısından toplumun norm ve değerlerine aykırı düşen davranışlarının varlığının gözlemlendiği, ailenin fizik ve ruh sağlığının çocuğun bakımını etkileyecek derecede bozulmuş olduğu, çocuğun toplum içinde alacağı konumu olumsuz etkileyecek herhangi bir suçtan ve yüz kızartıcı suçtan ceza aldığının, ailenin periyodik izlemeler ve çocuğun öz ana babası ve yakınları ile iletişimi sürdürmesi konularında kolaylığın sağlanmadığının, ailenin mesleki danışmanlık hizmeti ve yönlendirmelere uygun davranmadığının tespit edildiği durumlarda (www.shcek.gov) koruyucu aileyi izleyen sosyal hizmet uzmanı, sosyal inceleme raporu hazırlayarak, raporu koruyucu aile komisyonuna iletmektedir. Koruyucu aile komisyonu, koruyucu aile statüsünü iptal ettiği takdirde, bu aileye bir daha çocuk verilmemektedir193.
Koruyucu aileden geri alınan çocuk öncelikle öz ailesinin yanına, bunun mümkün veya uygun olmaması halinde, başka bir koruyucu aile yanına yerleştirilmektedir. Uygun koruyucu aile bulunamaması halinde çocuk yaş durumu dikkate alınarak bir kuruma bakım altına alınmaktadır194. Koruyucu aile ve evlat edinme kurumlarının odağı, çocuğun aile yanında yetişmesidir ve her iki kurumda da ailelerin seçim kriterleri temelde aynıdır. Ancak aile, evlat edinme yoluyla hukuksal bir süreci tamamlayarak velayet hakkını alırken, koruyucu aile kurumunda aile, çocuğun bakım, yetiştirme ve eğitim sorumluluğunu devlet ile paylaşmakta, çocuğun velayeti ise öz ana babasında kalmaktadır.