Koruyucu aile hizmetinin mahiyeti; ana/baba açıcından; çocuk açısından, koruyucu ailenin seçimi açısından ve koruyucu aile hizmetinin planlanması ve organizasyonu açısından olmak üzere 4 ayrı başlık altında incelenebilir.
3.7.1. Anne ve Baba Açısından Koruyucu Aile
Koruyucu aile uygulaması, esas olarak, korunmaya muhtaç çocuklarla ilgili bir hizmet olsa da, çocuğun anne ve babaları da bu hizmetin önemli ve ayrılmaz birer parçasıdır. Kuntbay178, koruyucu aile hizmetinin, mümkün ise anne ve babanın kendi rızaları ile başvuruda bulunmaları sonucu sağlanması gerekliliğini savunmuştur. Koruyucu aile hizmetini sağlayan hizmet birimlerinin asıl amacı, korunmaya muhtaç çocukların ihtiyaçlarını karşılamak olsa da, anne ve babaya hürmet edilerek, onların verilecek hizmet için rızalarının alınması gerekmektedir. Anne ve babaya verilecek
175 a.g.e.,: Kuş, a.g.e., s.58 176 a.g.e.,: Kuş, a.g.e., s.58
177 14.12.2012 tarih ve 28497 Sayılı Aile Yönetmeliği, madde 10/3
55
hizmetin mahiyeti detaylarıyla anlatılmak, çocukla ilişkilerini korumak ve onlara ana/babalık görevlerini ellerinden geldiği kadar yapabilme fırsatı sunmak, ana/baba olarak kanuni hak ve sorumluluklarını kullanabilmelerini sağlamak önemli bir husustur. Ancak tüm bunlar, anne ve babadan ziyade çocuğun menfaatleri ön planda tutularak yapılmalıdır.
Can179 tarafından yapılan bir araştırmada, koruyucu aile uygulamalarında, anne ve baba boyutunun ihmal edildiği ortaya çıkmıştır. Araştırmada bazı öz ana/babaların çocuklarının kurum tarafından koruyucu ailelere verilmediği bilgisine sahip olmadıkları ortaya çıkmıştır. Bunun nedenlerinin başında, öz anne/babaların, çocuklarını kurumda ziyaret etmemeleri ve kurum çalışanları ile iletişimde bulunmamaları gelmektedir.
Çocuğun en sağlıklı büyüyeceği ortamın kendi öz ailesinin yanı olduğu düşüncesiyle yola çıkılarak, çözüme kavuşturulabilecek sorunlar yüzünden çocukların ailelerinden ayrılmaması ve mümkünse sorunların çözümlenmesi yoluna gidilmesi gerekmektedir. Gökçe180, çocukların aile yanından ayrıldıkları için yaşadıkları olumsuz etkileri en başından ortadan kaldırmak için, toplumun tüm imkanlarından hem çocuğu hem de ailesini istifade ettirerek çocuğu kendi evinde tutmaya çalışmak gerektiğini ifade etmiştir.
3.7.2. Çocuk Açısından Koruyucu Aile
Koruyucu aile hizmetinin merkezini korunmaya muhtaç çocuklar oluşturmaktadır. Hizmetin sağlanması sürecinde gösterilen tüm çabalar, çocukların sağlıklı ve mutlu bir gelişim süreci geçirmeleri içindir. Çocuğun aile yanına yerleştirilmesi ve sonrasındaki süreçte, çocuğun hem aile hem de yeni şartlara uyumunun sağlanması gerekmektedir. Bu yeni şartlara uyum sağlayamayan çocuğun mutlu olamayacağı ve hizmetin asıl amacını yerine getiremeyeceği açıktır. Çocuğun koruyucu aile yanına yerleştirilirken, kişisel özelliklerinin göz ününde tutulması gerekmektedir. Koruyucu aile hizmetine uygun olup olmadığı ve bu durum hakkındaki duygu ve düşünceleri sosyal hizmet uzmanları tarafından detaylıca incelenmelidir181.
179 a.g.e.,: Can, a.g.e., s.55
180 a.g.e.,: Gökçe, a.g.e., s.29 181a.g.e.,: Can, a.g.e., s.57
56 3.7.3. Koruyucu Ailenin Seçimi
Koruyucu aile hizmetin en önemli aşamalarından biri de korunmaya muhtaç olan çocuk için uygun koruyucu aile seçimidir. Her aile koruyucu aile olamayacağı gibi, her çocuk için de uygun olmayabilir. Bu nedenle koruyucu ailenin seçimi konusunda büyük titizlikle davranılması gerekmektedir. Çocuk için en ideal olan ailenin bulunması, koruyucu aile hizmetinin gerçek anlamda amacına ulaşmasını mümkün kılacaktır. Ancak ideal aileyi bulmak bazı durumlarda uzun ve karmaşık bürokratik işlemlere neden olmaktadır. Bu durum ise, koruyucu aile olmak isteyen kişileri yıldırmakta ve vaz geçmelerine neden olmaktadır. Nitekim yapılan araştırmalar, koruyucu aile olmak için başvuruda bulunan ve sonrasında vazgeçen ailelerin % 30’unun, vazgeçme nedenleri olarak, bürokratik işlemleri gösterdiği ortaya çıkmıştır182.
Koruyucu aile olacak olan kişilerin, çocuğun yaşı, ilgileri, zekası, dini, kültürel çevresi, aile münasebetleri, öğrenim durumu, sosyal intibakı, kişisel problemleri ve gelecekteki bakımı ile ilgili tasarıları anlayacak, kabul edecek kabiliyeti olan kişiler olmaları önemlidir. Çocuk daha önce kendisine bakmakla yükümlü olan kişilerle bazı problemler yaşamış olabilir. Koruyucu ailenin çocuğun önceden yaşamış olduğu bu problemlerle başa çıkabilecek sabra ve yeteneğe sahip olması gerekmektedir. Çocuk için sürekli bir yuva sağlayamayacak bir ailenin koruyucu aile olarak seçilmesi kesinlikle uygun değildir. Çocuğun bir koruyucu aileden alınarak diğerine verilmesi, iyileştirme adına yapılsa da doğru bir uygulama değildir. Her yeni yerleştirme, çocuk için ayrı bir acı tecrübe olmaktadır. Koruyucu aile ile çocuk arasında problemler yaşanması, hem aile hem kurum çalışanları hem de özellikle çocuk için önemli sıkıntılar yaşanmasına neden olmaktadır. Bu nedenle, çocuğun aileye uyumu ve ailenin de çocuğun ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte olup olmadığı dikkat edilmesi gereken hususlardır183.
3.7.4. Koruyucu Aile Hizmetinin Planlama ve Organizasyonu
Koruyucu aile hizmetinin verimli ve etkin bir şekilde yürütülmesi, toplumdaki diğer hizmetlerin nasıl işlediği ile yakından ilişkilidir. Diğer hizmet organizasyonlarında hizmet kalitesinin yüksek olması koruyucu aile hizmetinin de kaliteli bir şekilde yürütülmesine yardımcı olacaktır. Kurumlar arası işbirliğinin tesis edilmesi, hizmetlerin
182 a.g.e.,: Can, a.g.e., s.57 183 a.g.e.,: Can, a.g.e., s.58
57
koordinasyonu ve planlanmasını mümkün kılarak çocuğun almış olduğu hizmette devamlılık sağlayacaktır. Ancak müşterek bir planlama sayesinde çocuğa uygun hizmetler verilebilir. Çocuğa hizmet eden kurum ile, ailenin diğer üyelerine hizmet eden kurum arasında planlı ve işbirliği ruhuna dayanan bir ilişki olmalıdır184.