Araştırma verileri olgusal ve yargısal veri türündedir. Olgusal veriler Kişisel Bilgi Formuyla elde edilen ve araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenlerin bireysel ve mesleki özellikleri ile görev yaptıkları okulun bazı özelliklerini gösteren verilerdir. Yargısal olanlar ise Örgütsel İklimi Betimleme Ölçeği (XCDQ-RE) ile Portre Değerler Ölçeği’nde (PDÖ) yer alan yargı maddelerine katılımcıların verdikleri yanıtları içeren verilerdir. Verilerin kaynağı, katılımcıların görev yaptıkları okulun iklimine ilişkin görüşlerinin saptanmaya çalışıldığı OCDQ-RE deki dörtlü likert ve kişisel değer sistemlerinin ölçüldüğü PDÖ'deki altılı likert tipi ölçekler üzerindeki işaretlemelerine dayanmaktadır. Yönetici ve öğretmenlerin kişisel ve mesleki özellikleri ile görev yaptıkları okulun özellikleri araştırmanın bağımsız değişkenleri iken, katılımcıların görev yaptıkları okulun iklimine ilişkin görüşleri ile kişisel değer sistemlerine ilişkin görüşleri araştırmanın bağımlı değişkenlerini oluşturmaktadır.
Araştırmada veriler, araştırmacı tarafından geliştirilen "Kişisel Bilgi Formu" , Halpin ve Croft (1967) tarafından geliştirilen “Örgüt İklimi Belirleme Ölçeği” ve Schwartz ve arkadaşları (2001) tarafından geliştirilen, Demirutku (2004) tarafından Türkçe'ye uyarlanan "Portre Değerler Ölçeği"nden oluşan " Portre Değerler Ölçeği" adını taşıyan envanter aracılığıyla toplanmıştır. Aşağıda envanterin ilgili bölümlerine ait açıklamalara yer verilmektedir.
Kişisel Bilgi Formu: Araştırmanın sosyo-demografik değişkenlerini hakkında
veri toplamak amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Ankette öğretmenlerin yaşı, cinsiyeti, medeni durumu, mesleki kıdemleri, eğitim düzeyleri sorulmuştur.
Örgütsel İklimi Betimleme Ölçeği: OCDQ-RE, Halpin ve Croft tarafından
geliştirilen OCDQ-Form IV’ ün, Hoy ve Clover (1986) tarafından yenilenmesi sonucunda oluşturulmuştur. OCDQ-IV halen kullanılmasına rağmen, dikkat edilmesi gereken bir takım zayıf yönlerinin olduğu şeklinde önemli eleştiriler almış ve bu eleştiriler sonucunda Hoy ve Clover tarafından yenilenmiştir. OCDQ-RE ‘nin geliştirilmesinde, OCDQ’nun orjinal maddeleri değerlendirilmiştir. Faktör analizi
sonucunda, faktör yükü düşük, 25 madde çıkarılıp sonra, yeni maddeler geliştirilmektedir. Sonra da, madde sayısını azaltmak, maddeleri düzenlemek ve yeni OCDQ-RE’ nin yapı faktörünü tanımlamak için, bir pilot çalışması yapılmıştır. Analiz birimi olarak okul alındığı için, bireysel veriler, her madde için, üç aşama faktör analizi yapılır. Bu analizler sonucu, yenilenmiş 41 madde kalır. Bu yolla geliştirilen OCDQ-RE ile toplanan veriler, faktör analizi yöntemiyle seçilen, 41 sorudan 6 boyut elde edilir. Bu alt boyutların üç (Destekleme, Yakından Kontrol, Engelleme), lider olarak, yönetici davranış özelliklerini, diğer üçü ( Mesleki Dayanışma, Samimi, İlgisiz) ise, grup olarak, öğretmenlerin davranış özelliklerini açıklamaktadır. Yalçınkaya (2000) tarafından Türkçeye uyarlanan bu ölçek araştırmada kullanılmıştır.
Portre Değerler Ölçeği (PDÖ): Ölçek, Schwartz ve arkadaşları (2001)
tarafından geliştirilmiştir. Ölçek, her biri ikişer cümleden oluşan 40 maddeden oluşmakta ve her maddede on değer tipinden biriyle ilişkili hedefleri veya istekleri temelinde kurgusal bir kişinin kısa sözel portresi çizilmektedir. Ölçek, katılımcıların kısa portresi çizilen kişilerin kendilerine ne kadar benzeyip benzemediğine ilişkin "Bana Çok Benziyor"dan "Bana Hiç Benzemiyor"a uzanan 6 seçenekten birini işaretlemelerine dayanmaktadır. Demirutku (2004) tarafından Türkçe'ye uyarlanan ölçek, 184 erkek ve 185 kadın olmak üzere 381 üniversite öğrencisi üzerinde uygulanmıştır. Katılımcıların yaş ortalaması 21,4’tür. Ölçeği 3 sosyal psikolog Türkçe'ye çevirmiş, bu çeviri sonucu elde edilen form iki İngilizce çeviri kursu öğretimcisi ve değer konusunda uzman bir klinik psikologa sunularak İngilizce'ye çevirmeleri istenmiştir. Bazı ufak ayrıntılarda Schwartz'dan dönüt alınmıştır. Ölçeğin Türkçe uyarlaması, Demirutku (2004) ve araştırmacı tarafından güvenirlik çözümlemesine tâbi tutulmuştur.
3.4.1 Portre değerler ölçeğinin (pdö) güvenirlik çözümlemesi
Ölçek, Demirutku (2004) tarafından 4 hafta arayla öğrencilere iki kez uygulanmıştır. Uygulama sonucu hesaplanan iç tutarlılık güvenirlik katsayıları ve test tekrar test güvenirlik katsayıları 10 boyut için Tablo 2'de sunulmuştur.
Tablo 2
Değer Boyutlarının İç Tutarlılık Güvenirlikleri
İç Tutarlılık Güvenirlikleri Test-Tekrar Birinci İkinci Test İlgili Uygulama Uygulama Güvenirlikleri PDÖ Maddeleri
Güç .71 .77 .81 2,17,39 Başarı .82 .84 .81 4,13, 24, 32 Hazcılık .78 .81 .77 10, 26, 37 Uyarılım .58 .61 .70 6,15,30 Özyönelim .56 .65 .65 1,11,22,34 Evrensellik .79 .79 .72 3,8, 19, 23, 29, 40 İyilikseverlik .59 .69 .66 12,18,27,33 Geleneksellik .61 .63 .82 9,20, 25, 38 Uyma .75 .77 .75 7,16,28,36 Güvenlik .62 .71 .80 5,14,21,31,35
Tablo 3’de Portre değerler Ölçeğinin Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayıları hesaplanmıştır.
Tablo 3
Portre Değerler Ölçeği (PDÖ) Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayıları Sonuçları
Ölçek ve Boyutlar Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı
Portre Değerler Ölçeği (Genel) .85
Boyutlar Güç .55 Başarı .80 Hazcılık .69 Uyarılım .50 Özyönelim .53 Evrensellik .71 İyilikseverlik .50 Geleneksellik .61 Uyma .64 Güvenlik .67
Tablo 3’e göre, ölçeğin genelinin Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .85; Güç boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .55; Başarı boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .80; Hazcılık boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .69; Uyarılım boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .50; Özyönelim boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .53; Evrensellik boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .71; İyilikseverlik boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .50; Geleneksellik boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .61; Uyma boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .64 ve Güvenlik boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .67'dir. Bu değerlerin normal değerler olduğu söylenebilir.
3.4. 2.Örgütsel iklimi betimleme ölçeği: OCDQ-RE, güvenirlik çözümlemesi
Tablo 4’te Ölçme araçlarının güvenirlik ve faktör çözümlemesi işlemleri Yalçınkaya’nın (2000) ve Şahin’in (2003) sonuçları ile karşılaştırılarak aşağıda verilmektedir.
Tablo 4
Örgütsel İklim Boyutları ve Güvenilirlik Katsayıları Örgütsel İklim Boyutları Güvenilirlik Kat Sayısı (Orijinal) Güvenilirlik Kat Saysı Anket Soru Numaraları Ölçeğin genelin .85 .80 Yönetici Davranışları 1. Destekleme .95 .86 4,915,22,28,16,23,29 2. Yakından Kontrol .89 .72 5,10,17,24,30,35, 39,41,34 3. Engelleme .80 .52 11,18,25,(-31),36 Öğretmen Davranışları 1.Mesleki Dayanışma .90 .67 1,(-6),12,19,26,32, (-37),40 2. Samimi .85 .75 2,7,13,20,27,33,38 3. İlgisiz .75 .57 3,8,14,21
Tablo 4'e göre, orjinalinde ölçeğin genelinin Alpha Güvenirlik Katsayısı .85’dir. Destekleme boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .95; Yakından Kontrol boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .89; Engelleme boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .80; Mesleki Dayanışma boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .90; Samimi boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .85; İlgisiz boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .75’dir. Bu değerlerin normal değerler olduğu söylenebilir.
Bu araştırmanın güvenirlikleri şöyledir. Destekleme boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .86; Yakından Kontrol boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .72; Engelleme boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .52; Mesleki Dayanışma boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .67; Samimi boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .75; İlgisiz boyutunun Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı .57’dir. Bu sonuçlar, Yalçınkaya (2000)’nın ve Şahin (2003) nin araştırmasındaki Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı ile benzerlik göstermektedir.