Veri Toplama Araçları

Araştırmada veri toplamak amacıyla Kişisel Bilgi Formu, Sosyal Ağları Benimseme Ölçeği, Sosyal Ağ Siteleri Kullanım Amacı Ölçeği, Yaşam Doyumu Ölçeği, İnternet Bağımlılık Ölçeği, İnternette Bilişsel Durum Ölçeği, Eysenck Kişilik Envanteri ve Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri örnekleme uygulanmıştır.

2.2.1. Demografik Bilgi Formu

Bu formda katılımcılara demografik özellikleriyle ilgili sorular sorulmuştur.

Bununla birlikte internet kullanımına ilişkin internet ile nerede tanıştığı, internete en sık nerede girdiği, internete en sık nereden bağlandığı gibi genel internet kullanımı ile ilgili sorular da sorulmuştur.

2.2.2. Sosyal Ağları Benimseme Ölçeği

Bu ölçeğin amacı, sosyal ağların benimsenmesine etki eden faktörleri belirlemektir. Maddeleri “Hiç Katılmıyorum”dan “Tamamen Katılıyorum”a doğru sıralanan 10’lu likert tipi 21 maddeden oluşan ölçek, Usluel ve Mazman (2009) tarafından geliştirilmiştir.

Ölçeğin geliştirilmesi sırasında en yaygın ve yoğun şekilde kullanılan sosyal ağlardan biri olan Facebook uygulaması ele alınmıştır ve veriler web üzerinden, 606 Facebook kullanıcısından toplanmıştır. İlk aşamada 23 maddelik bir taslak hazırlanmıştır. Veriler ikiye ayrılarak, ilk yarıya açımlayıcı faktör analizi uygulanmıştır ve yük değeri düşük olan iki madde ölçekten atılmıştır. Açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi sonuçları, ölçeğin 21 maddeden ve beş faktörden oluştuğunu istatistiksel olarak doğrulamıştır. Bu beş faktör yarar (1. 2. 3. 4.

maddeler), kullanım kolaylığı (5. 6. 7. 8. maddeler), sosyal etki (9. 10. 11. 12.

maddeler), kolaylaştırıcı faktörler (13. 14. 15. 16. 17. maddeler) ve topluluk kimliğidir (18. 19. 20. 21. maddeler). Analizler sonucu, ölçeğin, toplam varyansın

%69.3ünü açıkladığı bulgulanmıştır. Son olarak, 21 madde ve beş faktörden oluşan bu ölçeğin güvenirlik katsayısı .90 olarak hesaplanmıştır. Ölçekte puan artışı, sosyal ağların benimsenmesine etki eden faktörlerin etkilerinin arttığına işaret eder (Usluel ve Mazman, 2009).

2.2.3. Sosyal Ağ Siteleri Kullanım Amacı Ölçeği

Üniversite öğrencilerinin sosyal ağ sitelerini kullanım amaçlarını belirlemek için oluşturulan 5’li likert tipi bu ölçek 14 maddeden oluşmaktadır. Maddeleri

“1=Hiç Katılmıyorum” ve “5=Tamamen Katılıyorum” arasında 1’den 5’e kadar derecelendirilmiştir. Ölçek Karal ve Kokoç (2010) tarafından geliştirilmiştir.

Ölçeğin geliştirilmesi aşamasında literatür taraması ile 36 madde ortaya konulmuştur. Öğrencilerle yüz yüze görüşmeler ile elde edilen bilgiler ile ölçeğe ilave edilen maddeler ile birlikte ölçek 42 madde şeklinde oluşturulmuştur.

Oluşturulan 42 maddelik taslak ikisi “Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi”

ve biri “Ölçme Değerlendirme” alanında uzman olan 3 öğretim üyesince 15 maddeye indirgenmiş ve son haline gelmiştir. Ölçeğin son hali, 315 sosyal ağ kullanıcısına uygulanmıştır.

Ölçeğin yapı geçerliği için faktör analizi yapılmış ve temel bileşenler analizi yöntemi kullanılmış, güvenirliği için test-tekrar test ve iç tutarlık katsayıları hesaplanmıştır. Son olarak yapılan faktör analizi sonucunda, birden çok faktörde yüksek yük değerine sahip bir madde ölçekten çıkarılmıştır ve toplam 14 maddeden oluşan 3 faktörlü sosyal ağ siteleri kullanım amacı ölçeği elde edilmiştir. Bu faktörler Sosyal Etkileşim ve İletişim Amaçlı (1. 3. 6. 7. 9. 10. 11. maddeler), Tanıma ve Tanınma Amaçlı (2. 4. 14. maddeler), Eğitim Amaçlı (5. 8. 12. 13. maddeler) olmak üzere düzenlenmiştir. Üç faktörün ölçeğin ölçtüğü niteliğe ilişkin açıkladığı varyansın % 56.42 olduğu belirlenmiştir. Ölçeğin iç tutarlılık katsayısı 0.83,

test-değerlendirildiğinde, iç tutarlılık katsayısının sosyal etkileşim-iletişim amaçlı kullanım için 0.81, tanıma-tanınma amaçlı kullanım için 0.74, eğitim amaçlı kullanım için 0.66 olduğu bulgulanmıştır. Ölçekte puan artışı, kişinin sosyal ağ sitelerini hangi amaçla daha fazla kullandığına işaret etmektedir.

2.2.4. Yaşam Doyumu Ölçeği

Araştırmaya katılan kişilerin yaşam doyumlarını ölçmek amacıyla Yaşam Doyumu Ölçeği (The Satisfaction with Life Scale-SWLS) kullanılmıştır. Yaşam Doyumu Ölçeği, bireylerin genel olarak yaşamlarından aldıkları doyumu öznel olarak değerlendirmeleri için oluşturulmuştur. 5 maddeden oluşan 7’li likert tipi bu ölçek, 1985 yılında Diener ve arkadaşları tarafından geliştirilmiş olup Türkçe’ye Yetim (1993) tarafından uyarlanmıştır. Maddeler 1=Kesinlikle Katılmıyorum’dan 7=Kesinlikle Katılıyorum’a doğru uzanmaktadır. Diener ve arkadaşları çalışmalarında ölçeğin güvenirliğini Alpha=.87 olarak bulmuşlardır. Ölçeğin Türk popülasyonuna uyarlandığı Yetim’in çalışmasında ölçeğin güvenirliğini .86, test-tekrar test güvenirliği .73 olarak bulunmuştur. Ölçekte puan artışı, kişinin yaşam doyumunun yüksek olduğunun göstergesidir.

2.2.5. İnternet Bağımlılık Ölçeği

Kişilerin internet bağımlılık düzeylerini ve bununla birlikte Türkiye’deki internet bağımlılık profilini belirlemek amacıyla 5’li likert tipinde 35 madde ile oluşturulan bu ölçek, Günüç ve Kayri (2009) tarafından geliştirilmiştir. Ölçeğin

derecelendirmesi “Tamamen Katılıyorum”dan “Kesinlikle Katılmıyorum”a doğru 5’ten 1’e doğru sıralandırılmıştır.

Ölçek maddeleri DSM-IV’deki kıstasların yanı sıra öğrencilerin internet ile ilgili düşünceleri alınarak oluşturulmuştur. Çalışmaya 754 öğrenci katılmıştır. Ölçek beşli likert tipi bir ölçektir ve 35 maddeden oluşmaktadır. Cronbach alfa (α) iç tutarlık katsayısı .94 olarak bulunmuştur. Bu çalışmada, yapı geçerliği için açımlayıcı faktör analizi, elde edilen faktör yapısının doğruluğunu test etmek için de doğrulayıcı faktör analizi yöntem olarak belirlenmiştir. Ölçek dört alt faktörden oluşmaktadır. Bu alt faktörler yoksunluk (1. ile 11. maddeler), kontrol güçlüğü (12. ile 21. maddeler), işlevsellikte bozulma (22. ile 28. Maddeler) ve sosyal izolasyon (29. ile 35.

maddeler) olarak sıralanmaktadır. Ölçeğe ilişkin toplam açıklanan varyans %47,46 olarak bulunmuştur.

Dağılım normal olmadığından, ölçek puanlamasında ortanca ve çeyrek sapma değerleri kullanılmıştır. Ortanca değer eşik değeri olarak kabul edilmiştir. Tutum düzeylerinin de düşük-orta-yüksek şeklinde sınıflandırılması için; düşük (ortanca – çeyrek sapma), orta (ortanca), yüksek (ortanca + çeyrek sapma) modeli kullanılmıştır. Ayrıca, daha ayrıntılı bilgi edinebilmek amacıyla örnekleme sınıflandırma tekniklerinden iki aşamalı kümeleme analizi tekniği uygulanmıştır. Bu yöntemle katılımcıların madde toplam puanları dört gruba (bağımlı grup, bağımlılık riski taşıyan grup, eşik grubu, bağımlı olmayan grup) ayrılmıştır. Ölçekteki puan artışı internet bağımlılığının arttığına işaret etmektedir. Yani maddelere ait puanlar 1’den 5’e doğru sıralandıkça bağımlılık artmaktadır.

2.2.6. İnternette Bilişsel Durum Ölçeği

İnternetle ilgili düşünceleri değerlendirmek amacıyla oluşturulan bu ölçek

“Kesinlikle Katılmıyorum”dan “Kesinlikle Katılıyorum”a doğru değişen yedili likert tipi bir ölçek olup 36 maddeden oluşmuştur. Ölçek, 2001 yılında Davis tarafından geliştirilmiştir.

Ölçeğin Türkiye’de geçerlilik ve güvenilirliği Özcan ve Buzlu (2005) tarafından Üniversite öğrencileri örnekleminde yapılmıştır. Çalışma, 148 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Öğrencilerin ortalama internet kullanım süresi 3.17 yıldır (S=1.51) . Ölçeğin iç tutarlık katsayısı .91 olup, madde toplam güvenirlik katsayıları .17-.66 arasında değişmektedir. Benzer ölçeklerle geçerlik çalışması yapılmış, İBDÖ ile depresyon ve yalnızlık arasında aynı yönde, algılanan sosyal destek ile ters yönde ilişki bulunmuştur. Belirlenen faktör yapısının ölçeğin orjinali ile iyi uyum gösterdiği görülmüştür. Değerlendirme sonucunda ölçeğin geçerlik ve güvenirlik düzeyi, problemli internet kullanımını belirlemede uygun bir yardımcı araç olduğunu göstermiştir (Özcan ve Buzlu 2005).

Ölçeğin sosyal destek (1. 3. 6. 7. 8. 9. 13. 14. 16. 18. 19. 26. 31. maddeler), yalnızlık-depresyon (2. 22. 23. 24. 25. 35. maddeler), azaltılmış dürtü kontrolü (4. 5.

10. 11. 12. 15. 17. 21. 34. 36. maddeler), dikkat dağıtma (20. 27. 28. 29. 30. 32. 33.

maddeler) olmak üzere dört alt boyutu vardır. Alt boyutlara bakıldığında, yalnızlık-depresyon boyutu problemli internet kullanımında değersizlik ve yalnızlıkla ilgili depresif düşünceleri içerir. Azaltılmış dürtü kontrolü boyutu internet kullanımının azaltılmak istenmesine rağmen azaltılamaması ve sürekli internetle ilgili

düşüncelerin olmasıyla ilgilidir. Bu boyut internet üzerindeki riskli ve tehlikeli davranışlarla (online kumar, online seks, çocuk pornografisi, başkalarının bilgi ağları üzerinden ajanlık yapma gibi) ilişkilidir. Sosyal destek boyutu uyumsal bir durumla ilişkilidir. Yalnız bireylerin sosyal destek almak amacıyla veya reddedilmeye karşı aşırı duyarlı bireylerin sosyal red ile karşı karşıya kalmamak amacıyla interneti kullanmasıyla ilgilidir. Son olarak dikkat dağıtma alt boyutu, yapılması gereken bir aktiviteden kaçmak ya da kaçınmak amacıyla internete yönelimi içerir. Kişilerin zihni meşgul eden düşüncelerden, stresten ya da sorumluluktan kaçmak için internet kullanımını tercih etmesidir (Özcan, 2004).

Ölçeğin toplam puanı ve alt grup puanları hesaplanarak değerlendirme yapılmaktadır. Puan hesaplamada ifadelerin puanları da 1’den 7’ ye doğru sıralanmaktadır. Sadece 12. madde ters çevrilerek puanlanmaktadır. Puanın yüksek olması “problemli kullanım” olarak değerlendirilmektedir.

2.2.7. Eysenck Kişilik Envanteri

Katılımcıların kişilik özelliklerini belirlemek amacıyla kullanılan bu ölçek, psikotizm, nevrotiklik, içe dönüklük-dışa dönüklük ve yalan ölçeklerinden oluşmaktadır ve 101 maddedir (Cantez, 1984).

İngiliz standardizasyonunda Eysenck Kişilik Envanterinin alt ölçeklerinin test-tekrar test güvenirlik aralığı .78 ile .84 arasında bulunmuştur (Deniz, 2007).

Eysenck Kişilik Envanterinin Türkçe’ye standardizasyonu 1984 yılında Cantez

grubu dağılımları; normal lise-meslek lisesi kadın ve erkek öğrencileri, kadın-erkek öğretmen, kadın ve erkek doktor, hemşire, polis, asker, işçi ve tezgahtar grupları olarak belirlenmiştir. Son üç gruptaki meslek elemanlarının tümü erkektir.

Katılımcıların yaş dağılımı 16-41 arasında değişmektedir. Yapılan istatistik analizlerin sonucunda, Eysenck Kişilik Envanteri’nin Türkçe formunun güvenirlik katsayılarının, p<.01 düzeyinde anlamlı olduğunu bulgulanmıştır. Ancak yazar, yapılan güvenilirlik analizlerinin yalnızca anlamlılık düzeyini belirttiğinden yapılan analizler ve elde edilen sonuçlarla ilgili bulgular belirgin değildir.

Katılımcılar sorulara “Evet” ya da “Hayır” olarak cevap verirler. Sorulara verilen “Evet” cevabı için 1 puan alınırken, ters maddelerde “Hayır” cevabı için 1 puan alınmaktadır. Değerlendirme, toplam puan alınarak yapılmaktadır. Her alt ölçek ayrı ayrı uygulanabilir olma özelliğine sahiptir. Bu araştırmada da İçe dönüklük-dışa dönüklük ve nevrotiklik alt ölçekleri kullanılmıştır.

Nevrotiklik ölçeği 23 maddeden, içe dönüklük-dışa dönüklük ölçeği ise 21 maddeden oluşmaktadır. Testin 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 24, 26, 27, 29, 31, 33, 36, 41, 43 numaralı maddeleri kişilikte içedönüklük/dışadönüklük boyutunu ölçmektedir. Dışadönüklük alt ölçeğinde 11. 15. ve 23. maddeler ters puanlanan maddelerdir. Kişilikteki nevrotiklik boyutunu ölçen maddeler ise 2, 4, 6 , 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 25, 28, 30, 32, 34, 35, 37, 38, 39, 40, 42, 44 numaralı maddelerdir.

Nevrotiklik alt ölçeğinde ters puanlanan maddeler bulunmamaktadır.

2.2.8. Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri

Bu ölçek, yakın ilişkilerdeki kaygı ve kaçınma boyutlarını ölçmek amacıyla 1998 yılında Brennan, Clarck ve Shaver tarafından geliştirilmiştir. Yaptıkları analizler sonucunda kaçınma ve kaygıyı yansıtan iki boyutu temel alarak 36 maddelik Likert tipi 7 dereceli (1= hiç katılmıyorum, 7=kesinlikle katılıyorum) YİYE’ni oluşturmuşlardır.

Bu ölçekte katılımcılar aynı zamanda Bartholomew ve Horowitz’in (1991) Dörtlü Bağlanma Modeli ile de değerlendirilebilmektedir. Buna göre, katılımcılar küme analizi ile belirlenen dört kategoriden birisine dahil olurlar (Sümer, 2006). Her iki boyuttan daha düşük puan alanlar güvenli; her iki boyuttan da yüksek puan alanlar korkulu; kaçınmadan düşük, kaygıdan yüksek puan alanlar saplantılı;

kaçınmadan yüksek, kaygıdan düşük puan alanlar kayıtsız bağlanma stili içerisinde ele alınmaktadırlar. Sümer ve Güngör (2000) ölçeğin faktör yapısını Türk örneklemi üzerinde incelemişlerdir. Bu incelemenin sonucunda ölçeğin kaygı ve kaçınma olmak üzere iki alt faktörden oluştuğu ve iç tutarlılık katsayılarının da sırasıyla .84 ve .81 olduğu bulunmuştur. Ölçekteki 3. 15. 19. 22. 25. 27. 29. 31. 33 ve 35.

maddeler ters puanlanan maddelerdir.