TMS/TFRS Kapsamında Maddi Duran Varlıkların Değerlemesi

Maddi duran varlıklar, mal veya hizmet üretimi veya arzında kullanılmak, (yatırım amaçlı gayrimenkul olmadığı sürece) baĢkalarına kiraya verilmek veya idari amaçlar çerçevesinde kullanılmak üzere elde tutulan fiziki kıymetlerdir. Ayrıca bu fiziki varlıkların birden fazla yıldan iĢletme tarafından kullanılması gereklidir. Maddi duran varlıkların muhasebeleĢtirilmesindeki temel konular; varlıkların kayıtlara alınması, defter değerlerinin belirlenmesi ve bunlarla ilgili olarak finansal tablolara yansıtılması gereken amortisman tutarları ile değer düĢüklüğü zararlarıdır. TMS 16 standardı yukarıdaki konuları düzenler. (Akbulut 2012)

TMS 16 paragraf 3 uyarınca bu Standard aĢağıdaki varlıklara uygulanmaz.

 “TFRS 5 SatıĢ Amaçlı Elde Tutulan Maddi Duran Varlıklar ve Durdurulan Faaliyetleri” standardı uyarınca satıĢ amaçlı olarak sınıflandırılmıĢ maddi duran varlıklar;

66

 Tarımsal faaliyetle ilgili canlı varlıklar (bkz. TMS 41 Tarımsal Faaliyetler);  Madenlere iliĢkin arama, hazırlık, çıkarma ve değerlendirme

harcamalarının/varlıklarının muhasebeleĢtirilmesi ve ölçülmesi ( bkz. “ TFRS 6 Maden Kaynaklarının AraĢtırılması ve Değerlendirilmesi” Standardı) veya  Petrol, doğal gaz ve benzeri nitelikli yenilenebilir olmayan doğal kaynaklar gibi

madenler üzerindeki haklar ve madeni kaynaklar.

Ayrıca TMS 16 paragraf 5 uyarınca iĢletme gelecekte yatırım amaçlı olarak kullanacağı, inĢa etmekte veya geliĢtirmekte olduğu, “TMS 40 Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller” Standardında belirtilen „yatırım amaçlı gayrimenkuller‟ tanımının koĢullarını sağlayan gayrimenkuller içinde uygulanır. Yatırım amaçlı gayrimenkuller için maliyet modeli kullanan bir iĢletme, bu Standarda uygulanan maliyet modelini uygulamak zorundadır.

Maddi duran varlıkların muhasebe kayıtlarına intikal ettirme koĢulları Standardın 7‟inci paragrafında açıklanmıĢtır. Bir maddi duran varlık ancak ve ancak aĢağıda belirtilen koĢulları sağlaması halinde muhasebe kayıtlarına alınır.

 Bu kalemle ilgili gelecekteki ekonomik yararların iĢletmeye aktarılmasını muhtemel olması; ve

 Ġlgili kalemin maliyetinin güvenilir bir ölçülebilmesi gerekir.

Yukarıda açıkladığımız üzere, TMS 16 uyarınca muhasebeleĢtirme koĢullarını sağlayan maddi duran varlıklar, paragraf 15 uyarınca maliyet bedeli üzerinden kayıtlara alınır.

Ġlk muhasebeleĢtirmede bir maddi duran varlık kaleminin maliyet bedelinin ölçülmesinde aĢağıda yer alan hususlara iliĢkin önemli bir muhakeme yapılır. (Akbulut 2013)

 Varlığa iliĢkin ödemenin normal kredi Ģartlarının ötesine ertelemesi durumunda- varlığın maliyetine dahil edilecek gelecekteki tüm ödemelerin bugünkü değerine ulaĢmada kullanılacak iskonto oranın belirlenmesi

 Varlığın parasal olmayan bir varlık karĢılığında elde edilmesi yani takası durumunda parasal olamayan varlığın gereceğe uygun değerinin tahmini

67

 Mevcut olması durumunda varlık elde edildiğinde yerine getirilmesi bir yükümlülük olarak varlığın sökülmesi ve taĢınması ile varlığın bulunduğu alanın restorasyonuna iliĢkin maliyetinin tahmini.

Bir maddi duran varlığın maliyet bedeline dahil edilecek unsurlar TMS 16 da açıklanmıĢtır. Buna göre; varlığın iĢletmenin amaçlanan kullanıma getirilmesi için katlanılan bütün harcamalar maliyete ilave edilirken, indirimler ve iskontolar maliyet bedelinin tespitinde indirilir. Yerin hazırlanmasına iliĢkin maliyetler, taĢıma giderleri, uygun Ģekilde çalıĢıp çalıĢmadığına yönelik yapılan testler, mesleki ücretler, varlıkla doğrudan ilgili olan çalıĢanlara sağlanan faydalar maliyet unsurunu içerir. Bir maddi duran varlık ilk kayıtlara alınırken yukarıda belirtilen kalemlerin maliyete eklenmesi ile indirim ve iskontolar düĢüldükten sonra kayıtlara alınır. Paragraf 20 uyarınca, varlık amaçlanan kullanıma getirildiği andan itibaren defter değerinden muhasebeleĢtirilmesine son verilir.

Bir hesap dönemi içinde maddi duran varlıklarla ilgili bakım ve onarım maliyetleri ortaya çıkabilir. Bu bakım ve onarım maliyetleri TMS16 paragraf 12 uyarınca maliyete ilave edilmez ve dönem gideri olarak kayıtlara alınır. Paragraf 8 uyarınca yine alınan varlıklarla ilgili alınan yedek parça ve bakım malzemeleri Standard uyarınca stoklarda izlenir ve kullanıldıkça dönem gideri olarak kayıtlara yansıtılır. Ancak yedek parça sadece bir maddi duran varlık ile iliĢkilendirilebiliyorsa aktifleĢtirilebilir.

Maddi duran varlıklar vadeli alımları durumunda muhasebe kayıtlarına alınırken varlığın peĢin değeri dikkate alınır. Vadeli alımları sonucu meydana gelen finansman yükü ilgili olduğu dönemler itibariyle finansman gideri olarak kayıtlara alınır. Ancak eğer varlık özelikli bir varlık niteliğindeyse, TMS 23 uyarınca vadeli satın alımları, üretimi, inĢası sonucu doğan finansman giderleri maliyete eklenebilir. (Sarıay 2012) Tüm maddi duran varlık kalemleri ilk muhasebeleĢtirmeden sonra birikmiĢ amortisman ve değer düĢüklüğü zararları düĢülmüĢ maliyeti üzerinden ölçülmelidir. (Akbulut 2012)

ĠĢletme, maddi duran varlıklarını muhasebe kayıtlarına aldıktan sonra yani aktifleĢtirdikten sonra muhasebe politikası olarak isterlerse maddi duran varlıklarını maliyet yöntemi veya yeniden değerleme yönteminden birini seçerek

68

ölçümleyebilirler. Burada dikkat edilmesi gerek konu, seçilen yöntem varlıkların tamamına uygulanır. Yani birini maliyet yöntemi ile ölçümlerken diğerini yeniden değerleme yöntemi ile ölçümleyemez. (Akbulut 2013)

Maliyet modelinde AktifleĢtirme sonrası birikmiĢ amortisman tutarını ve değer düĢüklüğü zararı indirilerek tespit edilen değeri ifade eder.

Yeniden değerleme modelinde ise gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak ölçülebilen bir maddi duran varlık kalemi, varlık olarak muhasebeleĢtirildikten sonra, yeniden değerlenmiĢ tutarı üzerinden gösterilir. Yeniden değerlenmiĢ tutar, yeniden değerleme tarihindeki gerçeğe uygun değerinden, müteakip birikmiĢ amortisman ve müteakip birikmiĢ değer düĢüklüğü zararlarının indirilmesi suretiyle bulunan değerdir. Yeniden değerlemeler, bilanço tarihi itibariyle gerçeğe uygun değer kullanılarak bulunacak tutarın defter değerinden önemli ölçüde farklı olmasına neden olmayacak Ģekilde düzenli olarak yapılmalıdır.