Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı

Azerbaycan’ın yeni petrol stratejisi uyarınca gerçekleştirdiği ulus ötesi petrol ve doğal gaz ihraç boru hatları politikasının önemli bir kısmını Azerbaycan’ın Hazar Denizi sektörüne ait “Şah Deniz” yatağında onaylanmış doğal gazın üretimi ve serbest şekilde dünya pazarlarına ulaştırması politikası oluşturmaktadır. Hazar havzasının, özellikle Azerbaycan ve Türkmenistan’ın zengin doğal gaz kaynaklarının Rusya, Norveç ve Kuzey Amerika’dan nakil edilen doğal gazla birlikte alternatif olarak Avrupa’ya ihraç konusu dünyanın jeopolitik ve jeo-ekonomik gündemini meşgul eden en önemli ulus ötesi projelerden biriydi. Şöyle ki, Hazar havzasının doğal gaz rezervlerini Avrupa pazarları ile birleştiren ve inşa planı hazırlanan ulus ötesi doğal gaz hatlarının her biri esas parametrelerine ve jeo-ekonomik önemine göre BTC gibi Ana Petrol Boru Hatları ile karşılaştırılabilir. Mayıs 1999 yılında Azerbaycan’ın Hazar Denizi sektöründe yer alan Şah Deniz bölgesindeki 700 milyar metreküplük doğal gaz keşfinin ardından, keşif edilen doğal gazın bölgenin en büyük ve hızlı büyüyen pazarı Türkiye’ye ihraç etmek için hemen görüşmeler başlamıştır. Bu görüşmeler kapsamında Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye üçlüsü arasında maliyeti azalacak olan BTC hattına paralel ikinci bir boru hattı daha inşa etmek

263 _{“Bakı-Tiblis-Ceyhan”, BP Azerbaycan,}

konusunda anlaşılmıştır. Erzurum’a kadar bire bir aynı olan güzergah, Erzurum’da Türk doğal gaz boru hattına ilave edilecektir.264

Aynı zamanda, Şah Deniz doğal gazının ihracı için, Aliyev ve Türkmen başı arasındaki telefon görüşmesinde Azerbaycan’ın Trans-Hazar hattından yılda 5 milyar metreküp doğal gaz ihracı konusunda anlaşmasına karşın, Türkmenistan’ın Trans- Hazar’ı yapacak şirketin anlaşma süresini uzatmaması, hattın gerçekleşmesini şüpheye soktu. Ayrıca Türkmenistan’ın Rusya’ya yılda 50 milyar metreküp doğal gaz ihraç edecek olması bir yönüyle Türkmenistan’ın Trans-Hazar Boru Hattından soğuması demekti. Bu gelişmelerde Azerbaycan’ın, kendi doğal gazını pazarlamak için yeni yol arayışına girmesine neden olmuştur. Hazar havzasından Avrupa’ya alternatif doğal gaz ihraç hattının da esas girişimcisi ve ilk gerçekleştireni Azerbaycan olmuştur. Bu çerçevede gerçekleştirilen ilk proje, şu anda da tam gücü ile istismar olunan ve bölgenin birincil en büyük ulus ötesi boru hattı olan BTE Doğal Gaz Hattıdır.265

Azerbaycan ile Türkiye arasından Mart 2001 yılında BTC projesi kapsamında Hükümetlerarası Sözleşme ve Alım-Satım Sözleşmesi imzalanmıştır. 14 Mart 2002 yılında Tiflis’te yapılan bir törenle “Şah Deniz” doğal gazının Türkiye’ye ihraç edilebilmesi için bir anlaşma imzalanmıştır. BTE Doğal Gaz Boru Hattı Projesi 16 Nisan 2002 yılında son anlaşmasının Londra’da imzalayan yöneticiler ile resmen onaylanmıştır.266 _{2004 yılından itibaren BTE doğal gaz boru hattının inşasına}

başlanmış ve daha sonra 2006 yılında boru hattı kullanıma verilmiştir.267 _Hattın

uzunluğu 980 km, genişliği ise 42 inçtir.268 _{BTE doğal gaz boru hattı Hazar}

Denizi’nin Azerbaycan sektöründe bulunan “Şah Deniz” yatağından çıkarılan doğal gazın Gürcistan’a oradan Türkiye’ye, Türkiye’den de Avrupa pazarlarına nakil etmek için inşa edilmiştir. Bu doğrultuda inşası planlanan Nabucco hattı, BTE’nin

264 _{Havva Pınar Özcan, “Türkiye`nin ve Avrupa Birliği`nin Hazar Coğrafyasında Kesişen Enerji}

Politikaları”, Gazi Üniversitesi, Ankara 2008, s. 101.

265 _{Osman Nuri Aras, a.g.e, s. 147.} 266 _{Havva Pınar Özcan, a.g.m, s. 101.}

267 _{Zeliha Vural, “Hazar Havzası Enerj Kaynaklarının Uluslararası Politikada Yeri ve Türkiye`ye}

Etkisi”, Atılım Üniversitesi, 2006, s. 52.

uzantısı olarak Avrupa’ya uzanacak ve Azerbaycan doğal gazını Avrupa pazarlarına ulaştıracaktır. 2,200 km uzunluğundaki Nabucco boru hattı projesi için Hükmetlerarası Sözleşme 13 Temmuz 2009 yılında Ankara’da imzalanmıştır.269

Harita 7. Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı (Sarı Hat).270

Böylece Türkiye BTE hattı ile Azerbaycan doğal gazını, Rusya’dan çok daha ucuza elde etmeye başlamıştır. Aralık 2007 yılından itibaren, Türkiye BTC hattı ile Azerbaycan’dan 1,279 milyar metreküp doğal gaz almıştır. Söz konusu boru hattının uzun vadedeki verimliliği ve Türkiye’nin enerji güvenliği açısından önemli bir adım olmuştur.271 _{2016 yılının ilk üç çeyreğinde BTE ile ilgili faaliyetler yaklaşık 21}

milyon dolar işletme maliyetleri ve 764 milyon dolar önemli harcamalar yapılmıştır. 2016 yılın üçüncü çeyreğinde BTE’un günlük ihraç gücü yaklaşık 20 milyon metreküp doğal gaz olmuştur.272

269 _{Azerbaycan’ın İş Yapma Rehberi, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, 2011, İstanbul, s. 62.}

270_{www.socar.az, (17.01.2017).}

271 _{Meliha Ener, Orhan Ahmedov, “Türkiye-Azerbaycan Petrol-Doğalgaz Boru Hattı Projelerinin Ülke}

Ekonomileri ve Avrupa Birliği Açısından Önemi”, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 2007, s. 126.

272 _{“Cenubi Qafqaz Boru Kemeri”, BP Azerbaycan,}

Söz konusu anlaşma ile 2016-2017 yılından devreye girecek olan Şahdeniz Faz 2’den alınacak olan 2017’de 2 milyar metreküp, 2018’de 4 milyar metreküp, 2009’da 6 milyar metreküp doğal gaz, sonraki dönemlerde kademeli şekilde yükselerek Nabucco üzerinden Avrupa’ya ihraç edilecektir. BTE doğal gaz boru hattı Azerbaycan’ın 1994 yılından itibaren gerçekleştirdiği çok seçenekli ulus ötesi petrol ve doğal gaz ihracı boru hattı politikasının önemli bir parçasıdır. Bu hat Hazar- Karadeniz Havzası ve Güney Kafkasya’nın jeopolitik, jeo-ekonomik durumunu Azerbaycan’ın lehine biraz daha değişmiştir. Şu anda, Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan dünya enerji ağlarının merkezi sitemine dahil olarak, onun belirleyici vesilesine dönüşmüştür. BTE’un varlığı hem de Doğu-Batı enerji koridorunun önemini hayli artırmıştır.273

Hazar Denizi kıyısında bulunan Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bağımsız bir şekilde gelişimi, ulusal güvenlik ve jeopolitik konumu, onun zengin hidrokarbon kaynaklarının işlenmesi ve dünya enerji pazarlarına serbest nakli bugün yalnız ülkenin dış politika önceliklerinden değil, aynı zamanda modern dünya politikasının ve uluslararası arenanın güncel konularından sayılmaktadır. Hazar Denizi ve onun Azerbaycan sektörünün petrol ve doğal gaz rezervleri hazırda sadece Rusya, İran, Ukrayna, Türkiye gibi devletlerin değil, ayrıca dünya enerjisinin 3/4 ‘nü tüketen ABD, İngiltere, Fransa, İtalya, Hollanda, Polonya, Japonya, Çin ve birçok diğer Batı ve Doğu devletlerinin ciddi şekilde ilgilendiriyor.

Temeli 20 Eylül 1994 yılında “Asrın Anlaşması” denilen petrol anlaşmasının bağlanmasıyla konulan yeni petrol stratejisi Azerbaycan’ın bağımsız devlet gibi diğer dünya ülkeleri ile karşılıklı ilişkilerinin genişlemesine ve uluslararası konumunun güçlenmesine, AB ile bütünleşmesine, önemi dünya ülkeleri, öncelikle, güçlü devletler ile dostluk ve stratejik işbirliği ilişkilerinin oluşmasına ve gelişmesine uygun olanak ve olumlu zemin yaratmıştır.274

273 _{Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, a.g.m, s. 63.} 274 _{Ali Hasanov, 2005, Bakı, a.g.e, s. 660.}