Dış Ticaret ve Lojistik

Altyapı yatırımlarını hızlandırması, bölge ekonomisine canlılık getirmesi ve yeni istih-dam alanları ile girişimciliği teşvik etmesi gibi etkileri nedeniyle dış ticaret ve lojistik sektörü, halkın gelir ve refah düzeyinin yükseltilmesine, dolayısıyla Düzey II Bölgele-rinin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında en az gelişmiş bölgeler arasında yer alan TRA2 Bölgesi’nin kalkınmasına önemli katkılar sağlayacak sektörlerden biridir.¹⁵ Ardahan’ın da içerisinde bulunduğu TRA2 Düzey II Bölgesi illeri 4 ülkeye komşu olup, 3’ü faaliyette olan toplam 7 sınır kapısına sahiptir. Azerbaycan (Nahcivan), Gürcistan ve İran’a ulaşan Dilucu, Türkgözü ve Gürbulak sınır kapıları ülkemizin Kaf-kasya ve Orta Asya’ya açılan tarihi, kültürel ve ticari geçitleridir.

15 Serhat Bölgesi Sınır Kapıları İnceleme Raporu, T.C. Serhat Kalkınma Ajansı, 2011.

Ardahan il sınırları içerisinde bulunan Türkgözü Sınır Kapısı, ildeki Posof ilçe merke-zine yaklaşık 2 km, il merkemerke-zine 82 km uzaklıkta bulunmakta ve sonrasında Gürcis-tan’ın Akhaltsike kentine ulaşmaktadır. Ülkemizin Gürcistan sınırında bulunan iki ka-pısı yanında 2013 yılında açılması planlanan Çıldır-Aktaş Sınır Kaka-pısı için çalışmalara başlanmıştır. Sınır kapsının yapımı Türkiye’den Gürcistan’ın başkenti TifIis’e ulaşımı oldukça kolaylaştıracaktır.

Bölgenin sınır olduğu 3 ülke ile geçekleştirilen dış ticarete ilişkin özet bilgiler Tablo 2.40’da sunulmuştur.

Tablo 2.40 Azerbaycan, Gürcistan ve İran’ın Türkiye ile ticareti, 2011

Azerbaycan Gürcistan İran Ülke Toplam Dış Ticareti (milyon$) İthalat 9.756 7.058 68.700

İhracat 26.571 2.189 109.500

Türkiye ile Ticaret (milyon$) İthalat 2.064 1.092 3.590

İhracat 1.389 314 12.461

Ülkenin Dış Ticareti İçinde Türkiye’nin Payı (%)

İthalat 21,2 15,5 3,3

İhracat 5,2 14,4 18,1

TRA2 ile Ticaret (milyon$) İthalat 94,6 0,8 70,7

İhracat 0,2 0,1 14,3

Ülkenin Türkiye ile Dış Ticareti İçinde TRA2’nin Payı (%)

İthalat 4,6 0,1 2

İhracat 0 0 0,1

Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı, Ticaret Müşavirlikleri Verileri, Erişim: 10.05.2012

2011 yılında Azerbaycan, toplam 9,8 milyar dolarlık ithalatının %21,2’sini Türki-ye’den gerçekleştirirken TRA2 Bölgesi Azerbaycan’a sadece 94,6 milyon dolarlık ih-racat yapabilmiştir. Bu rakam Türkiye’nin yaptığı yaklaşık 2 milyar dolarlık ihih-racatın

%4,6’sıdır. İran’a Türkiye’den yapılan toplam 3,6 milyar dolarlık ihracatın sadece 70,7 milyon dolarlık (%2) kısmı TRA2 Bölgesi illerinden gerçekleştirilmiştir.

Hâlihazırda Türkiye, bu ülkelerden yıllık toplam 14,2 milyar dolarlık mal almakta ve bu ülkelere toplam 6,7 milyar dolarlık mal satmaktadır. Söz konusu ülkelerin Türki-ye’ye ihraç ettikleri ve Türkiye’den ithal ettikleri başlıca ürün grupları Tablo 2.41 ve 2.42’de yer almaktadır.

Tablo 2.41 Azerbaycan, Gürcistan ve İran’ın Türkiye’ye ihraç ettiği başlıca ürünler

Azerbaycan Gürcistan İran

Mineral yakıtlar, petrol ve türevleri Demir hurdası Ham petrol

Plastikler ve mamuller Ferro alyaj Doğalgaz

Organik Kimyasal Maddeler Taş kömürü Plastikler ve mamulleri Mensucattan Mamul Diğer Eşya Azotlu gübreler Bakır

Ham deriler (kürkler hariç) ve köseleler Elektrik enerjisi İşlenmemiş çinko Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı, Ticaret Müşavirlikleri Verileri, Erişim: 10.05.2012

Tablo 2.42 Azerbaycan, Gürcistan ve İran’ın Türkiye’den ithal ettiği başlıca ürünler

Azerbaycan Gürcistan İran

Makineler, mekanik cihazlar, yedek. Plastikten boru, hortum İşlenmemiş altın Demir ve çelikten eşya Demirden inşaat malzemeleri Portakal Elektrikli makina, cihazlar, yedek

parçalar Motorlu taşıtlar Tavuk yumurtaları

Plastik ve plastikten mamul eşya Soğutucu ve dondurucu Çamaşır makineleri Motorlu kara taşıtları ve yedek

parçaları İzole edilmiş tel-kablo Şilte, yatak takımı, yatak çarşafı Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı, Ticaret Müşavirlikleri Verileri, Erişim: 10.05.2012

Dış ticaret rakamları ve ticarete konu olan ürün gruplarından da anlaşılacağı üzere, TRA2 Bölgesi’nin çeşitli nedenlerle ülkeler arasındaki ticaretten yeterince faydalana-madığı söylenebilir. Serhat Kalkınma Ajansı çalışmalarında bölgede sanayi üretiminin gelişmemiş olmasının, ulaşım imkânlarının yetersiz oluşunun ve bölge halkının dış ticaret konusundaki bilgi eksikliklerinin bu tabloyu oluşturan başlıca nedenler olduğu tespit edilmiştir.

Tablo 2.43 Yıllara ve bölgelere göre ihracat ve ithalat miktarlarının değişimi (Milyon ABD Doları), 2002, 2011

Bölge/Yıllar İhracat Bilgileri İthalat Bilgileri

2002 2012 2002 2012

Ardahan 0,2 1,9 0,2 0,01

TRA2 26 132 10,8 88,5

Türkiye 36.059 152.561 51.554 236.537 Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri

TRA2 Bölgesi’nin toplam ihracatı son 10 yılda 26 milyon dolarından yaklaşık 5 katına çıkarak 132 milyon dolara yükselmiştir. Bu önemli artışa karşın bölgenin ülke içerisin-deki payı %0,1 olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 2.44 İlin son 5 yıldaki ihracat ve ithalat miktarlarının değişimi (ABD Doları), 2008-2012 Yıllar İhracat Miktarı (ABD Doları) İthalat Miktarı (ABD Doları)

2008 1.358.555

-2009 1.881.647 2.772

2010 3.306.480 357.624

2011 1.595.237 248.099

2012 1.880.516 9.854

Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri, Erişim: 06.02.2013

İlin son 5 yıldaki verilerine göre, ildeki dış ticaret hacmi dalgalı bir seyir izlemektedir.

İhracat gerçekleştirilen ülkelerin başında Gürcistan, Azerbaycan, Suriye gelirken, en fazla ithalat yapılan ülkeler ise yine Gürcistan ve Azerbaycan’dır.

2012 yılı TÜİK dış ticaret istatistiklerine göre Ardahan, TRA2 Bölgesi ihracat rakam-larının çok gerisinde kalmaktadır. Bölge illerinin gerçekleştirdiği ihracat miktarının önemli bir kısmı aktif olan sınır kapılarının etkisiyle Ağrı ve Iğdır illerinde gerçekleşti-rilirken Ardahan’ın bu alanda son 5 yıl içerisindeki değişimi 0,5 milyon dolar ile sınırlı kalmıştır.

Bölgeler arası eşitsizliğin giderilmesinde, TRA2 Bölgesi’nin sahip olduğu stratejik ko-num, bölgede gerçekleştirilmesi planlanan büyük ölçekli yatırımlar ve sınır kapıları Ardahan ve bölge illeri için avantaj teşkil etmektedir. Bu noktada bölgesel ve ulusal hedefIere ulaşılması için komşu ülkeler ile gerçekleştirilecek olan her yönlü ticaret önem arz etmektedir.

Yapımı devam eden Aktaş Sınır Kapısı’nın İlin dış ticaret kaderini değiştirmesi beklen-mektedir. Zira kapı Türkiye’nin en büyük 3. kapısı olacaktır ve kapıdan TifIis’e ulaşım yaklaşık 3,5 saatte sağlanabilecektir. Yine modernleştirme sürecine 2013 yılında baş-lanacak olan Posof Türkgözü Sınır Kapısı ve bu kapıya Ardahan’dan ulaşımı zorlaştı-ran Ilgar Dağı’na yapılacak tünellerinin proje aşamasında olması gibi gelişmeler, böl-genin ve ilin Türkiye’nin dış ticareti açısından ileride çok önemli roller üstleneceğinin göstergesi olarak değerlendirilebilir. Bu gelişmeler ışığında, ilde sanayi ve ticaretin gelişimi noktasında önemli bir fırsatın var olduğu söylenebilir.

Çin’e) ulaştığı görülmektedir. Hat Ardahan’ın gerisinde Kars, Ankara, İstanbul (Mar-maray), Bulgaristan, Sırbistan, Macaristan, Avusturya, İsviçre, Almanya, Fransa ve İngiltere’ye (Manş Tüneli vasıtasıyla) ulaşmaktadır. Bu durum Londra-Pekin demir yolu hattını tesis etmektedir.