1. Ticaret ve Ticarî Kazanç Helaldir.
247 Bu konularda geniş mâlûmât için bkz: Demir, s. 129 vd; Gülce, Bekir, İslamın Ekonomik Boyutu,
Adana,2001. Özsoy; Güler, s. 511 vd; Karaman, Mukâyeseli İslam Hukuku, III/30 vd.
248 Bakara Sûresi 2/282; Bu âyet Kur’ân-ı Kerîm’de yargılama hukuku bölümünün ispat vasıtaları alt
başlığında aynen geçtiğinden bilgi için o kısma bakabilirsiniz: Kur’ân Yolu, Türkçe Meâl ve
Tefsîr, Komisyon, DİB Yayınları, Ank. 2003. I/ 313–317. 249 Bakara Sûresi 2/282; Mevsîlî, El- İhtiyâr, II/4.
250 Bakara Sûresi 2/283. 251 Bakara Sûresi 2/280.
Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyin. Ancak karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle olursa başka. Kendinizi helâk etmeyin. Şüphesiz Allah, size karşı çok merhametlidir.252
(Hac mevsiminde ticaret yaparak) Rabb’inizin lütuf ve keremini istemekte size bir günah yoktur.253 Namaz kılınınca artık yeryüzüne dağılın ve Allah’ın lütfundan nasibinizi arayın. Allah’ı çok zikredin ki kurtuluşa eresiniz.254
2. Cuma Günü Cuma Namazı Saatinde Alış- Veriş Yasaklanmıştır
Ey iman edenler! Cuma günü namaz için çağrı yapıldığı zaman, hemen Allah’ın
zikrine koşun ve alışverişi bırakın. Eğer bilirseniz bu, sizin için daha hayırlıdır.255
3. Fâiz Yasaklanmıştır. Fâizle Meşgul Olanlar Uhrevî Ceza ile Tehdit Edilmiştir.
Fâizden Vazgeçenler Uhrevî Mükâfâtla Müjdelenmişlerdir
Faiz yiyenler, ancak şeytanın çarptığı kimsenin kalktığı gibi kalkarlar. Bu, onların,
“Alışveriş de faiz gibidir” demelerinden dolayıdır. Oysa Allah, alışverişi helâl, faizi haram kılmıştır. Bundan böyle kime Rabb’inden bir öğüt gelir de (o öğüte uyarak) faizden vazgeçerse, artık önceden aldığı onun olur. Durumu da Allah’a kalmıştır. (Allah, onu affeder.) Kim tekrar (faize) dönerse, işte onlar cehennemliklerdir. Orada ebedî kalacaklardır.256
Ey iman edenler! Kat kat arttırılmış olarak faiz yemeyin. Allah’a karşı gelmekten sakının ki kurtuluşa eresiniz.257
İnsanların malları içinde artsın diye faizle her ne verirseniz, Allah katında artmaz. Ama Allah’ın hoşnutluğunu isteyerek her ne zekât verirseniz; işte bunu yapanlar sevap larını kat kat arttıranlardır.258
252 Nîsâ Sûresi 4/29 253 Bakara Sûresi 2 /198. 254 Cuma Sûresi 62/10. 255 Cuma Sûresi 62/9; 256 Bakara Sûresi 2/275.
257 Âl-i İmrân 3/130; Bu âyet, cahiliye Arapları arasındaki bir uygulamaya işaret etmekte ve bunu
yasaklamaktadır. Müşrik Araplar, vadesinde ödenemeyen borca yüksek faizler tahakkuk ettirerek vadeyi uzatırlar, böylece alınan borç kısa zamanda kat kat artardı. Âyetten anlaşılan manayı tersinden ele alarak kat kat olmayan faizin yenebileceğini söylemek mümkün değildir. Zira Bakara sûresinin 275. âyeti ile miktarı ne olursa olsun faiz mutlak olarak yasaklanmıştır; İbn-i Kudâme, Muvaffakuddin Ebî Muhammed Abdullah b. Ahmed, El- Muğnî, Şerh, El- Makdîsî, Şemseddin Ebi’l Ferec Abdurrahman b. Ebî Ömer Muhammed b. Ahmed İbn-i Kudâme, VII/122, Daru’l Kütübü’l Arabî, Beyrut 1976.
Allah, faiz malını mahveder, sadakaları259 ise artırır (bereketlendirir). Allah, hiçbir günahkâr nankörü sevmez. Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakının ve eğer gerçekten iman etmiş kimselerseniz, faizden geriye kalanı bırakın. Eğer böyle yapmazsanız, Allah ve Rasûlü’yle savaşa girdiğinizi bilin. Eğer tövbe edecek olursanız, anaparalarınız sizindir. Böylece siz ne başkalarına haksızlık etmiş olursunuz, ne de başkaları size haksızlık etmiş olur. Eğer borçlu darlık içindeyse, ona eli genişleyinceye kadar mühlet verin. Eğer bilirseniz, (borcu) sadaka olarak bağışlamanız, sizin için daha hayırlıdır.260
4. Gayri Meşrû Kazanç Yolları ( Kumar, Piyango vb.) Haram Kılınmıştır.
Bir de fal oklarıyla kısmet aramanız size haram kılındı. 261 Ey iman edenler! (Aklı örten) içki (ve benzeri şeyler), kumar, dikili taşlar ve fal okları ancak, şeytan işi birer pisliktir. Onlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz.262
5. Akitlerin (Antlaşmalar ) Yerine Getirilmesi İstenmektedir
Ey iman edenler! Akitlerinizi yerine getirin.263 Yine onlar ki, emanetlerine ve verdikleri sözlere riâyet ederler.264
6. Ticarette Ölçü Ve Tartıyı Tam Yapmak Emredilmiştir. Bunu Yapmayanlar
Uhrevî Ceza ile Tehdit Edilmiştir
“Ölçüyü tam yapın. Eksik verenlerden olmayın.” “Doğru terazi ile tartın.” “İnsanların mallarını ve haklarını eksiltmeyin.265 Ölçtüğünüzde ölçmeyi tam yapın, doğru terazi ile
259 Burada “sadakalar”dan maksat hem farz olan zekât, hem de nafile olarak Allah yolunda yapılan
bağışlardır. Âyet-i kerime, hem sadakaların sevabının kat kat olacağını, hem de sadakası verilen malların bereketlendirilip artırılacağını ifade etmektedir; Yazır, VI/259–260.
260 Bakara Sûresi 2/276, 278–280.
261 Mâide Sûresi 5/3; Cahiliye devrinde, bir insan yapmak istediği bir işe karar vermek amacıyla; bir
torba içinde bulunan ve birinin üzerinde ”yap!”, birinin üzerinde “yapma!” yazısı bulunan ve biri de yazısız olan üç oktan birini çekerdi. Yazısız okun çıkması hâlinde, çekiş tekrarlanırdı; Er- Râzî, İ. Muhammed, Fahreddîn, Mefâtihul Gayb ( Tefsîru’l Kebîr) , yy, ty. III/526.
262 Mâide Sûresi 5/90; Bu âyette, sarhoşluk veren her türlü içki, kumarın her çeşidi kesinlikle haram
kılınmaktadır. Âyet indiği zaman, bütün müslümanlar, ellerinde bulunan şarapları Medine sokaklarına döküp kaplarını kırmışlar, içki alışkanlıklarını; Kur’ân-ı Kerîm’in bu kesin emri karşısında tereddüt etmeden topluca terk etmişlerdi. Meâlde geçen “içki” kelimesi, âyetteki “hamr” kelimesinin karşılığı olarak kullanılmıştır. Bu bağlamda hamr, aklı örten şey demektir. Bu nitelikteki tüm içki ve uyuşturucular hamr kapsamına girer. Haram kılınan gıdalar ile fal okları için ayrıca bakınız: Mâide sûresi, âyet, 3; Kurtûbî/ VI/285 vd; Merginânî, Burhâneddin Ali b. Ebî Bekr, El- Hidâye Şerhu Bidâyetü’l Mübtedî, Matbaatü’l Hayriye, (h. 1326), IV/ 86–92.
263
Mâide Sûresi 5/1; Akit, sözleşme demektir. Kelime burada, hem Kur’ân-ı Kerîm’in getirdiği iman esaslarını, Allah’ın emir ve yasaklarını, uygulanması gereken kuralları, hem de genel anlamıyla kişilerin kendi aralarında yaptıkları sözleşmeleri, verdikleri sözleri kapsamaktadır; Cessâs, II/ 293–295.
tartın. Bu daha hayırlı, sonuç bakımından daha güzeldir.266
“Ey kavmim! Ölçüyü ve tartıyı adaletle tam yapın. İnsanların eşyalarını (mallarını ve haklarını) eksiltmeyin. Yeryüzünde bozgunculuk yaparak karışıklık çıkarmayın.” “Eğer inanan kimselerseniz Allah’ın bıraktığı helâl kazanç sizin için daha hayırlıdır. Ben sizin başınızda bir bekçi değilim.”267
Ölçüde ve tartıda hile yapanların vay hâline! Onlar insanlardan ( bir şey ) ölçüp aldık ları zaman, tam ölçerler. Fakat kendileri onlara bir şey ölçüp yahut tartıp verdikleri za- man eksik ölçüp tartarlar.268
D. KUR’ÂN-I KERÎM’DE DEVLETLER ÖZEL HUKUKU İLE İLGİLİ