4. SÖZ VARLIĞI 4.5. SÖZ VARLIĞININ ĐÇERDĐĞĐ ÖGELER 4.5.7. Terimler Söz varlığının içinde yer alan bir diğer kavram terim anlamlı sözcüklerdir. Terim, Türkçe Sözlük’te ( TDK, 2005 :1959) şöyle tanımlanır: “Bir bilim, sanat, meslek dalıyla veya bir konu ile ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan kelime, ıstılah.” Terimler, ifadelerin anlaşılmama sıkıntısını ortadan kaldırır. Çünkü o alana ait olan terimin anlam sınırı belirlidir ve farklı anlamlarda kullanılmadığı, mecaz özellikler veya yan anlamlar taşımadığı için belli bir konuda söylenecek olanların daha rahat bir şekilde ifade edilişini sağlar ve yanlış anlaşılmayı ortadan kaldırır. Bunun içindir ki, her dilde terimler zenginleştirilmeye çalışılır. “Dilcilikte bilim, teknik, sanat, zanaat ve spor gibi değişik alanlarla ilgili özel kavramları karşılayan ögelere terim adı verilmektedir. Kimi zaman, kimyadaki eriyik, dişçilikteki dolgu, geometrideki açı, askerlikteki çıkarma gibi tek bir sözcükten, kimi zaman da fizikteki içbükey, askerlikteki uçaksavar, bilişim alanındaki bilgisayar gibi bileşik sözcüklerden oluşan terimlerin birkaç sözcükten kurulmuş örnekleri de vardır: Maliye alanında katma değer vergisi, dil bilgisindeki özne-yüklem uygunluğu gibi” ( Aksan, 2002:175). Bir ülkede bilim, teknik, sanat ve zanaat dalları ne ölçüde gelişip bu dallarda ürünler verilirse, o ülkenin dilindeki terim söz varlığı da o ölçüde gelişir. Terim yönünden zengin olan diller bir kültür dili olma özelliği kazanırlar. Çünkü terimler, bir milletin bilim, kültür ve sanatını yansıtırlar. Terimler bir ülkeden çıkarak dünyaya 40 yayıldıkça, özgün biçimiyle benimsenebildiği gibi, yeni bir ad alarak ya da çevrilerek girdiği dilde yerleşebilir. Meselâ, bilişim alanında “computer” terimine Türkçede çok yerinde bir terim bulunmuştur: “bilgisayar.” Terimler, millî dilden türetilmelidir. Türkçe terim üretmeye elverişli bir dil olmasına rağmen aydınlarımız ve bilim adamlarımızın duyarsızlıkları neticesinde bugün yarı yarıya yabancı terimlerle dolmuştur. Arapça-Farsça terimleri atıp yerlerine Türkçe terim üretmek varken, Đngilizce, Fransızca terimlerle dilimiz iyice anlaşılamaz hâle gelmiştir. “Türkçe geometri terimi olarak üçgen, dörtgen varken, ne Arapça müselles ve murabba, ne de Đngilizce triangıl ve kuvartır’a ihtiyacımız yoktur. “Hakem üçlüsü, köşe vuruşu” denildiği zaman hemen bir futbol maçı gözümüzün önüne geliyorsa neden triola ve korner diyelim?! Özne ve yüklem dururken ne Osmanlıca’dan fail ve mef’ul’e, ne de Đngilizce’den subje ve obje’ye ihtiyacımız vardır” ( Pala, 1994: 161). 5. 2005 TÜRKÇE DERSĐ ÖĞRETĐM PROGRAMINA GÖRE SÖZCÜK ÖĞRETĐMĐ Öğrenmenin etkili biçimde gerçekleşmesi için, eğitimin ve öğretimin önceden planlanmış bir program içinde yapılması gerekir. “Program; okula devam eden çocukların gelişmelerini sağlayacak biçimde onları, eğitimin amaçlarına göre yetiştirmek için, çocukların kontrollü bir çevrede işleyeceği ilgi çekici, isteklendirici ve faydalı bütün eğitici tecrübelerin ve etkinliklerin dizildiği bir tasarıdır.” (Güngördü ve Güngördü, 1966; Akt. Benzer, 2004:36). 2005 Türkçe Dersi Öğretim Programı, “okuma, dinleme/izleme, konuşma, yazma, dil bilgisi” öğrenme alanlarından oluşmaktadır. Programda söz varlığı ile ilgili kazanımlar ayrı bir başlık hâlinde bulunmamakta; okuma, dinleme, konuşma, yazma ve dil bilgisi öğrenme alanlarının içerisinde yer almaktadır. Ayrıca öğrencilerin yaş gruplarına ve içinde yaşadıkları çevrenin sosyoekonomik durumuna göre sahip olmaları gereken kişisel söz varlığı sınırı programda yoktur. Çalışmamızda 7. sınıf Türkçe ders kitabını, söz varlığı bakımından değerlendirdiğimiz için burada sadece Türkçe Öğretim Programı’nda yer alan 7. sınıfta sözcük öğretimi ile ilgili kazanımlara değinilecektir. 41 5.1. 7. SINIFTA SÖZCÜK ÖĞRETĐMĐ ĐLE ĐLGĐLĐ KAZANIMLAR 7. sınıf için ön görülen kazanımlar, programdaki sıra numarası ile aşağıdaki gibidir: Öğrenme Alanı: Okuma 2. Amaç: Okuma kurallarını uygulama. 3. Kazanım: Kelimeleri doğru telâffuz eder. 3. Amaç: Okuduğu metni anlama ve çözümleme. 2. Kazanım: Metin bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının anlamlarını çıkarır. 3. Kazanım: Metnin bağlamından hareketle kavramların anlamlarını çıkarır. 4. Kazanım: Metinde ilk kez karşılaştığı kelime ve deyimleri sözlükten bulur. 14. Kazanım: Metindeki olayın veya düşüncenin yönünü değiştiren kelime ve kelime kalıplarını fark eder. 8. Amaç: Söz varlığını zenginleştirme. 1. Kazanım: Kavram haritaları kullanır. 2. Kazanım: Kelime türetir. 3. Kazanım: Kelime listelerini kullanır. 4. Kazanım: Söz ve söz gruplarını anlam özelliklerine göre (eş anlam, zıt anlam, gerçek anlam vb.) farklı bağlamlarda kullanır. 5. Kazanım: Terim, deyim, atasözü ve söz kalıplarını anlamlarına uygun olarak kullanır. 6. Kazanım: Metindeki kelimeleri, günlük hayattaki bağlamını dikkate alarak cümle içinde kullanır. 7. Kazanım: Sözlüklerden yararlanır. Öğrenme Alanı: Dinleme/Đzleme 42 1. Kazanım: Dinlenenin/izlenenin bağlamından hareketle kelime, kelime grupları ve kavramların anlamlarını çıkarır. 2. Kazanım: Dinlediklerindeki/izlediklerindeki anahtar kelimelerin farkına varır. 6. Amaç: Söz varlığını zenginleştirme 1. Kazanım: Dinlediklerinden/izlediklerinden hareketle yeni öğrendiği kelimelerden sözlük oluşturur. 2. Kazanım: Dinleme/izleme sonrası sözlük kullanır. 3. Kazanım: Kelime oyunları oynar. 4. Kazanım: Tekerleme, sayışmaca, bilmece ve yanıltmacaları ezberler/kullanır. 5. Kazanım: Şiir, türkü, şarkı türlerinde metinler ezberler. 6. Kazanım: Dinledikleriyle/izledikleriyle ilgili deyim ve atasözleri bulur. Öğrenme Alanı: Konuşma 2. Amaç: Sesini ve beden dilini etkili kullanma. 3. Kazanım: Kelimeleri doğru telâffuz eder. 4. Amaç: Konuşma kurallarını uygulama. 6. Kazanım: Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin yerine Türkçelerini kullanır. 22. Kazanım: Deyim ve söz sanatlarını uygun durumlarda kullanarak anlatımını zenginleştirir. 25. Kazanım: Anlatımında uygun sıfatlara ve benzetmelere yer verir. 26. Kazanım: Kelimeleri anlamına ve bağlamına uygun kullanır. 5. Amaç: Kendini sözlü olarak ifade etme. 1. Kazanım: Yeni öğrendiği kelime, kavram, atasözü ve deyimleri kullanır. Öğrenme Alanı: Yazma 2. Amaç: Yazma kurallarını uygulama. 43 14. Kazanım: Đfadeyi zenginleştirmek için kelimelerin değişik anlam özelliklerinden yararlanır. 16. Kazanım: Dilimize yerleşmemiş yabancı kelimeleri yerine Türkçe karşılıklarını kullanır. 3. Amaç: Kendini yazılı olarak ifade etme. 1. Kazanım: Yeni öğrendiği kelime, kavram, atasözü ve deyimleri kullanır. 4. Amaç: Düşünce yazıları yazma. 12. Kazanım: Deyim, atasözü ve özdeyişlerle anlatımını zenginleştirir. 6. Amaç: Olay yazıları yazma. 13. Kazanım: Kalıplaşmış sözler, tekerlemeler ve söz oyunlarından yararlanır. 7. Amaç: Şiir yazma. 2. Kazanım: Şiir dilinin günlük konuşma dilinden farklılığını kavrar, kelimelere yeni anlamlar yükler. 10. Amaç: Yazdıklarını değerlendirme. 5. Kazanım: Alıntılar, örnekler, benzetmeler ve kelimelerin konunun içeriğine uygun olup olmadığını sorgular ( MEB, 2005 ). 5.2. 2005 TÜRKÇE DERSĐ ÖĞRETĐM PROGRAMINA GÖRE TÜRKÇE DERSĐNĐN GENEL AMAÇLARI 2005 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda öğrencilerin anlama ve anlatma becerilerinin geliştirilmesi; onlara ana dili bilinci ve sevgisi ile okuma alışkanlığı ve zevkinin kazandırılması; onların ahlâkî ve kültürel değerleri benimsemesi; araştırıcı, eleştirici, sorgulayıcı bireyler olarak yetişmeleri amaçlanmıştır. Buradan yola çıkarak genel amaçların, öğrencilerdeki temel dil becerileri ve üst düzey zihinsel becerileri geliştirmek gibi “dilsel ve zihinsel”; onların millî, manevî ve ahlakî yönlerini geliştirmek gibi “değersel ve tutumsal” işlevinin olduğu söylenebilir. 2005 Türkçe Dersi Öğretim Programı ile Türk Millî Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkelerine uygun olarak öğrencilerin; 44 1. Dilimizin, millî birlik ve bütünlüğümüzün temel unsurlarından biri olduğunu benimsemeleri, 2. Duygu, düşünce ve hayallerini sözlü ve yazılı olarak etkili ve anlaşılır biçimde ifade etmeleri, 3. Türkçeyi, konuşma ve yazma kurallarına uygun olarak bilinçli, doğru ve özenli kullanmaları. 4. Anlama, sıralama, ilişki kurma, sınıflama, sorgulama, eleştirme, tahmin etme, analiz-sentez yapma, yorumlama ve değerlendirme becerilerini geliştirmeleri, 5. Seviyesine uygun eserleri okuma; bilim, kültür ve sanat etkinliklerini seçme, dinleme, izleme alışkanlığı ve zevki kazanmaları, 6. Okuduğu, dinlediği ve izlediğinden hareketle, söz varlığını zenginleştirerek dil zevki ve bilincine ulaşmaları; duygu, düşünce ve hayal dünyalarını geliştirmeleri, 7. Yapıcı, yaratıcı, akılcı, eleştirel ve doğru düşünme yollarını öğrenmeleri, bunları bir alışkanlık hâline getirmeleri, 8. Bilgiye ulaşmada kitle iletişim araçlarından yararlanmaları, bu araçlardan gelen mesajlara karşı eleştirel bakış açısı kazanmaları ve seçici olmaları, 9. Türk ve dünya kültür ve sanatına ait eserler aracılığıyla millî ve evrensel değerleri tanımaları, 10. Hoşgörülü, insan haklarına saygılı, yurt ve dünya sorunlarına duyarlı olmaları ve çözümler üretmeleri, 11. Millî, manevî ve ahlâkî değerlere önem vermeleri ve bu değerlerle ilgili duygu ve düşüncelerini güçlendirmeleri amaçlanmaktadır (MEB, 2005). Belgede 2005 Programına Göre Hazırlanan 7. Sınıf Türkçe Ders Kitabının Söz Varlığı Bakımından İncelenmesi (sayfa 52-57)
