İstiklal-i siyasisini kendi azim ve iradesinden nebean eden kuvvetle istihsal eyledikten sonra mukadderatını bizzat tayin ve idare etmek rüşd ve kabiliyetini izhar eden milletimize dahil olduğu bu yeni sahada sarsılmadan yürüyebileceği ivicacsız bri yol açmak emeliyle Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nı teşkil ettik.
Millet bizatihi haiz ve malik olduğu hakk-ı hakimiyet ve hükümraniyi hiçbir vasıtaya muhtaç olmaksızın doğrudan doğruya istimal etmek imkanını bulmuş olsaydı ne Büyük Millet Meclisine, ne de fırkalara ihtiyaç hasıl olurdu. Hakimiyet-i amme esasını kabul eden milletlerin hiç birine henüz böyle bir imkanı bulmak nasip olmamıştır.
Bu cihetle hakkı hakimiyet ve hükümraninin bilakaydü şart istimalini intihap gerdesi olan bir veya iki meclis tevdi zaruretinde kalmıştır. Milletin intihab ettiği ve vekiller hem kanun yapmak, hem bu kanunu icra etmek, yani teşri ve icra selahiyetlerini birden ifa eylemek imkanını bulamadıklarından, milletten aldıkları hakimiyet kuvvetinin icraya taalluk eden kısmını aralarında ayırdıkları mahdut bir heyete tevdi ıztırarındadırlar. Bizzat millette olan hakkı hakimiyet ve hükümraninin fiiliyat itibariyle mahdut heyetlerin eline geçmesi, zaruretlerden mütevellid olmakla beraber, mahzurlardan salim değildir. Bu mahzurların en büyüğü milleti bu haktan kamilen mahrum edecek bir şekli istibdadın teessüs edebilmesidir. Daha ehven mahzurlar millete beka ve mevcudiyeti ve memleketin müdafaa ve itilası namına tahmil edilecek tekalifin hidematın istilzam ettiği fedakarlıklar ile gayrı mütenasip olması, veya bu tekalifin muhtesüleyhlerine hasredilerek milletin mahsulü mesaisinin israf edilmesi velhasıl milletin terakki ve itilaya değil, tedenni ve inhitata sürüklenmesi gibi şeylerdir. Bu mahzurlu yolları kapamak için millet vekillerini hakkı vekaletlerinin azamet ve kudreti ile mütemadiyen mütehassis edecek, yanlış kanaatlere saplanmaktan tahzir eyleyecek, menafi-i hususiye şevki ile cesareti medeniyetlerini kaybetmekten koruyacak İcra Heyetini had ve hakkının haricine çıkmaktan men eyleyecek, hasılı millet ve İcra Vekillerini mütemadi mürakabe altında bulunduracak vasıtalara şiddetle ihtiyaç vardır.
Gerçi efkarı umumiye ve anın bir şubesi demek olan matbuat böyle birer vasıta iseler de, daima müessir ve kafi değildirler. Bu vasıtalar meyanında en müessiri bizim fikrimizce aynı kanaati taşıyan milletvekillerinin Meclis-i Millide vücuda getirecekleri muvazenet ve murakabe grupları yanı fırkalardır. İşte bu esbap ve mütalaata binaen fikri kanaatleri müttehid olan mebus arkadaşlarımızla teşkil ettiğimiz fırkanın programını ve bervechi zir bazı esaslı fikirlerini vatandaşlarımızın nazar-ı dikkat ve takdirine arz ediyoruz.
Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Heyet-i İçtimaiyesini siyaseten calib –i hükümet ve itibar edecek en müesir ve kıymetli unsurun milli vahdet olduğuna kabil olan fırkamız bu vahdete münafi her hareketi takbih edecektir.
Türk Milleti mukadderatını tayin ve idare hakkını bizzat istimale başladıktan sonra İkinci Büyük Millet Meclisini intihab ederken hukuku hakimiyet ve hükümraniyi gayri kabili terk ve tecezzi ve ferağ olmak üzere bu Meclisin şahsiyeti maneviyesini izafe etmiş olduğundan milletin verdiği bu sarih hak ve selahiyete hürmet ve riayeti vecibeden addedeceğiz.
Programımızda sarahaten mevcud olduğu üzere umumi hürriyetlerin şiddetle taraftarıyız. Ancak faziletli milletlerin münasebatı içtimaiyesinde ferdlerin hürriyetleri yek diğerini terbiye, ahlak, hissiyat ve temayülat itibariyle tenkit ederek cemiyet hayatını tefessüh ve inhitattan vikaye olduğundan bu lazime-i içtimaiyeyi iltizamdan geri durmayacağız.
şahsi kabiliyet ve teşebbüslerin inkişafına hail olan kamil ve mütehassıs insanların yetişmesine mani olmaktan tevakki edeceğiz, programımızın ihtiva ettiği esasların kanuniyet ve mer’iyetini temin için yegane vasıtamız meşrutiyete istinad olacaktır. Mill hars ve seciyemizi takviye etmekle beraber, ilim ve fen, sanat ve hizmet nokta-i nazarından memleketi ileri götürecek vesailin sür’ati istikmaline taraftar olacağız. İçtimai gayelerimizde tekamülü medeni hedeflerimizde sür’ati iltizam edeceğiz.
Fırkanın tefrika olmadığını ispat edecek ve bu zihinlerde itiyad haline getirecek geniş bir müsaadekarlık takib eyleyeceğiz. Dar fırkacılık zihniyetinde şiddetle muhteriz bulunacağız. Bu cihetle hangi fırkanın hakimiyet-i amme, hürriyetperverlik, cumhuriyetçilik esaslarındaki nokta-i nazarı bu babdaki esaslarımıza tevaffuk ederse bu noktalarda onlarla beraber yürümekten ve her nevi irticai hareketlere mukavemetten çekinmeyeceğiz.
Kanunlarımızı ihtiyaca göre ikmal ve ıslah edecek olanların hakimiyetine istinaden memlekette istikrar ve emniyeti tesis etmeyi, her sınıf halkın huzur ve refahı ve devletin tedbir-i itibarı namına en müessir bir çare telakki ettiğimizden, bu cihetle atf-ı ehemmiyet edecek ve memleketi sarsıntılara maruz kalmaktan tevakki eyleyeceğiz.
Fırkamız tahakkümlerin şiddetle aleyhtarı olduğu için kendi umur-u dahiliyesinde de cevaz ve imkan vermeyerek, ne ferdin, ne de birkaç kişinin tahakküm suretiyle (oligarşi) meramlarını icra ve infaz etmelerini kabul eylemeyecek, her hüküm ve kararını salahiyettar heyetlerin ekseriyet-i arasına istinad edecektir.
İşte hukuk-u hakimiyete sahip ve iradesini sulh ve müsalemet içinde mütemadi terakki ve tekamüle hasrü tahsisi etmeğe azim olan vatandaşlarımızın bu esasat ile programımız dairesinde çalışmak üzere fırkamıza dahil ve müzahir olacaklarını ümid ve Cenabı haktan muvaffakiyet dileriz.
Kaynaklar:
Tarık Zafer Tunaya, Türkiyede Siyasi Partiler, Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul, s. 615 – 616.
Ahmet Yeşil, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Cedit Neşriyat, Ankara, 2002, s. 443 – 445.
Erik Jan Zürcher, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 183 – 185.
Nevin Yurtsever Ateş, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Sarmal Yayınevi, İstanbul, 1994, s. 188 – 190.
TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASINA DAHİL OLAN MEBUSLAR