Temel Aksiyonlar ve Görevler

Stanislavski‘nin metni parçalara ayırmadaki temel amacı oyuncunun her bir epizotta ne yapması gerektiğini tanımlamaktır. Oyuncu her epizotun ve olayın içinde görevinin ne olduğunu saptamalıdır.

Bugün yönetmen bir piyesi bölmede, o piyesin kuruluĢunu incelemede bir amaç vardır diye baĢladı söze. Bundan baĢka çok daha önemli bir iç neden de vardır. Her birimin yüreğinde yaratıcı bir amaç yatar. Her amaç, birimin organik bir parçasıdır. Ya da Ģöyle diyelim, amaç kendini çevreleyen birimi yaratır.19

Fiziksel Aksiyon Yöntemi‘nin temel öğelerini incelendiği bu aĢamada, çalıĢmanın devamında kavram karmaĢası yaĢamamak adına yöntemin merkezinde yer alan ―amaç‖ ve ―üstün amaç‖ kavramlarıyla ilgili aydınlığa kavuĢturulması gereken önemli bir noktayla karĢı karĢıya kalırız. Stanislavski‘nin Bir Aktör

Hazırlanıyor ve Bir Karakter Yaratmak kitaplarında, ―amaç‖ ve ―üstün amaç‖

kavramları sıkça karĢımıza çıkmaktadır. Özellikle ―Birimler ve Amaçlar‖ ve ―Üstün Amaç‖ baĢlıklarının ―sistem‖in en önemli bölümleri olduğu söylenebilir. Bu eserler Ġngilizceden Türkçeye çevrilmiĢtir.Stanislavski‘nin kitaplarını Ġngilizceye çeviren Elizabeth Hapgood‘un metninde bu iki kavram ve baĢlık ―Units and Objectives‖ ve ―Superobjektive‖ olarak geçmektedir.20_{Bu açıdan bakıldığında çeviri ve karĢıladığı}

19

Stanislavski, Bir Aktör Hazırlanıyor, 240 s.

20

Constantin Stanislavski, An Actor Prepares, çev: Elizabeth Hapgood,Routledge, 1989, New York, 350s.

kavramla ilgili bir sorun yoktur. Ancak asıl büyük problem, Hapgood‘un çevirisinden kaynaklanmaktadır. Çünkü Stanislavski‘nin çalıĢmalarında Hapgood‘un ―objective‖ olarak çevirdiği sözcüğün ―zadacha‖ olduğu görülür.21

Oysaki ―zadacha‖ sözcüğünün iki anlamı vardır: Hemen yapmak zorunda olduğun bir iĢ, yerine getirilmesi gereken bir görev ya da çözmek zorunda olduğum bir matematik problemi.22 Stanislavski‘nin kitaplarını orijinal dilinden yeniden çeviren Jean Benedetti tanıma uygun bir karĢılıkla Ġngilizcede ―task‖ (iĢ-görev) sözcüğünü kullanır. Benedetti ―sistem‖in önemli elemanlarından biri olan ―task‖ kavramını ―karakterin bir durum-olay içindeyken sona ulaĢma amacıyla yapmak zorunda olduğu iĢ, çözmek zorunda olduğu problem‖ olarak açıklar.Stanislavski‘nin kitaplarında sıkça bahsettiği ―oyuncunun ya da karakterin amacı‖ ifadesindeki amaç sözcüğü Rusça metinlerde ―tsel‖ (Ġngilizce karĢılığı goal) olarak geçmektedir.23

Bu tanımlardan açıkça görülmektedir kiStanislavski‘nin anlatmak istediğiyle Ġngilizceye çevrilip sonra dilimize ulaĢan kavramlar birbirinden farklıdır.Öte yandan Stanislavski‘nin, Creating a Role (Bir Rol Yaratmak) adlı son kitabında ―objective‖ sözcüğü ―yönelim‖ olarak Türkçeye çevrilmiĢtir. Oyunculuk Sanatında

Yöntem ve Paradoks kitabının yazarı Kerem Karaboğa bu durumu Ģöyle

açıklamaktadır:

Stanislavsi metinlerinin Elizabeth Hapgood tarafından yapılan Ġngilizce çevirilerinde ‗objective‘ olarak geçen bu kavram, tüm yöntemsel kavramlar arasında en fazla çeviri sorununa neden olanı olmuĢtur. Suat TaĢer, ,bu kelimeyi ‗amaç‘ olarak Türkçeye çevirir. Ancak Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi tarafından çıkarılan ‗Bir Rol Yaratmak‘ ta, Stanislavski‘nin bu kelimeyle içedönük bir ifadeden ziyade bir eylem hedeflediğinden hareketle ‗yönelim‘ kelimesi tercih edilmiĢtir. Öte yandan, Sharon Marie Carnicke kelimenin Rusça aslının ‗zadacha‘ olmasından ve Stanislavski‘nin bu kelimeyi, bir aritmetik problemiyle kıyaslayarak açıklamasından yola çıkarak ‗problem‘ kelimesini önerirken kimi Stanislavski çevirilerinde ya da Stanislavski‘ye dair kitaplarda kelime ‗task‘ (ödev ya da görev) olarak çevrilmiĢtir. Bu çevirilerin her biri de Stanislavski‘nin anlattığını bir yönüyle yakalamakla beraber, hiçbiri tek baĢına ‗zadacha‘nın yerini tutamaz görünmektedir. ġu ana kadar

21

Rabota Aktera nad Soboy, (Bir Aktör Hazırlanıyor) s. 231 ve 516

22_{Fono Rusça Modern Sözlük, der: Mehmet Aslan, Tatlyana Eskina, Gakilya}

Kamaletdinova, Fono Yayınları, Ġstanbul 2008, 76 s.

23

Türkçeye yapılan çevirilerdeki en uygun karĢılığın yönelim olduğunu düĢünerek ve bir problemi çözmenin, bir görevi yerine getirmeye çalıĢmanın ya da bir amaç doğrultusunda hareket etmenin tümünün birden eylemsel bir yönelim doğuracağı düĢüncesinden yola çıkarak ‘yönelim‘ kelimesinin kullanılması tercih edilmiĢtir. Ancak yine de çeviriyle alakalı sorun bütünüyle çözümlenmiĢ değildir.24

Kerem Karaboğa‘nın da ifade ettiği gibi bu sözcüklerin her biri Stanislavski‘nin anlatmak istediği kavramı bir yönüyle karĢılamaktadır. Ancak burada Stanislavski‘nin altını çizdiği nokta, karakterin bir durum içindeyken yakın bir zaman diliminde hatta hemen harekete geçmesi gerektiğidir. Karakterin amacından ya da hedefinden bahsettiğimizde bu kavramlar aynı zamanda yakın gelecekte gerçekleĢmesi planlanan bir sonuç içermektedir. Oysaki Stanislavski karakterin bir durum içindeyken probleminin ya da yerine getirmesi gereken görevinin, o an içinde eyleme geçmesiyle çözülebileceğine inanmaktadır. Dolayısıyla vurguladığı temel nokta eylem odaklı bir yaklaĢımı doğurmaktadır. (buraya davranmak ve oynamak arasındaki fark girebilir) Bu açıdan bakıldığında Stanislavski‘nin metni parçalara bölmesinin amaçlarından biri de, karakterin her bir olayın-durumun içindeki görevini saptamasıdır. Tanımlanan bu görevleri yerine getirebilmesi için oyuncunun çıkıĢ noktası, daha önce belirttiğimiz, keĢfettiği eylemlerin mantıksal dizgisi olacaktır. Stanislavski‘ye göre, karakter olayların içindeki görevlerini doğru psiko-fiziksel eylemler aracılığıyla yerine getirdiğinde epizodun içindeki temel aksiyonunu keĢfedecektir. Bu düĢüncelerinin ıĢığında karakterin inĢa sürecinde oyuncuya yol gösteren bir dizin oluĢturmuĢtur Oyuncu metni parçalara ayırdığında her bir epizottaki temel aksiyonu saptamalı, her olayda gerçekleĢtirilmesi gereken görevi ve bu görevi gerçekleĢtirmek için ihtiyacı olan eylemlerini analiz etmelidir. Tanımlanan bu analiz süreci her oyuncu için önemli ve kiĢisel bir hale getirilmelidir. Oyuncu yaptığı çalıĢmanın kendi için gerekliliğine inanmalıdır. DıĢarıda bir yerlerde bu karakter yaĢamadığına göre, oyuncu sahnede hayali bir durumda onu yarattığına göre ilk keĢfi ― ben ― olmalıdır. Kurguyu gerçeğe dönüĢtürebilmek için oyunun her aĢamasında ―eğer bu durum gerçek olsaydı ben ne yapardım?‖ diye sormalıdır ve oyuncu bu soruyu her zaman o anda, Ģimdiki zamanda cevaplamalıdır. Bu analize Stanislavski ―bugün, Ģimdi, burada‖ demektedir.

Oyuncunun durumu kavrayıĢı ne kadar net olursa davranıĢ Ģekli de o kadar net olacaktır. Oyuncunun bu aĢamada bolca doğaçlama yapması ve diğer oyuncularla durumu tartıĢması gerekir. Stanislavski, çalıĢmanın bu aĢamasında baĢlangıç noktası olarak oyucunun kendine soracağı altı tane soru önerir. Tanımlanan bu dizgedeki en önemli nokta oyuncunun bu iĢleyiĢi ve keĢif sürecini içselleĢtirerek, yaptığı çalıĢmanın kendi için elzemliğine inanarak yapmasıdır.

1. Nereden: ġu an nereden geliyorum? 2. Nerede: ġu an neredeyim?

3. Ne: Ne yapıyorum?

4. Neden: Yaptığımı neden yapıyorum?

5. Ne Zaman: Bütün bu olanlar ne zaman oluyor? Günün hangi zamanında, hangi ayda, hangi yılda? Nasıl bir zaman dilimi içinde?

6. Nereye: ġu an nereye gidiyorum?

Stanislavski‘nin son stüdyo çalıĢmalarında bu analize önemli bir yer ayırdığı görülür. 1936-1938 yılları arasındakiRomeo ve Juliet oyununun provalarında dördüncü perde epizotlara ayrılmıĢ ve temel aksiyon analizi gerçekleĢtirmek için birinci epizot örneklendirilmiĢtir. Bu epizotta; Rahip Lawrence‘ın, Juliet‘i Paris‘le evlenmekten kurtaracak bir yol bulmaya çalıĢır. Buepizot Ģu olaylara bölünmüĢtür:

1. Rahip, Paris‘i evlilikten vazgeçirmenin bir yolunu arar ya da bu kadar acele etmemesi için uğraĢır.

2. Juliet‘le Paris‘in, Rahip‘in mekanında beklenmedik görüĢmesi 3. Juliet nazikçe Paris‘ten ayrılır.

4. Juliet, Rahip‘e onu ikinci bir evlilikten kurtarması için yalvarır. 5. Rahip tehlikeli planını açıklar.

6. Juliet Rahip‘in yanından ayrılır.

Ardından bu epizottaki her karakterin temel aksiyonu tanımlanmıĢtır. Paris‘in temel aksiyonu, evliliği olabildiğince çabuk gerçekleĢtirmeye çalıĢmak; Rahip‘in temel aksiyonu, Juliet‘e yardım etmek ve nefret ettiği ikinci evliliği engelleyecek bir yol bulmaya çalıĢmaktır. Juliet‘in temel aksiyonu ise aĢkını kurtarabilecek bir çıkıĢ yolu aramaktır.25

25