• Sonuç bulunamadı

II. BÖLÜM

3.4. TELGRAF MEKTEB 1860

Avrupa da Telgraf aktif olarak 1841’de ngiltere’de kullanılmı tır. ngiltere’yi ise 1844’te Fransa takip etmi tir. Osmanlı Devleti’nde Telgraf ilk defa Kırım Sava ’ında kullanılmı tır.1854 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında çıkan sava ta ngiltere, Fransa ve talya Osmanlı Devleti tarafında yer almı tı. ngiltere bu sava esnasında stanbul-Varna, Varna- Kırım-Balıklıova arasında Telgraf haberle mesini sa lamı lardı. Fransızlar ise Varna- ümnü-Rusçuk-Bükre - Avusturya arasında kablo dö eyerek orduları arasında haberle mi lerdi. Fransızların dö edi i bu kablo, Osmanlı Devleti’nin stanbul-Varna-Kırım-Avrupa arasında haberle mesini sa layacak durumdaydı147.

Osmanlı Devleti’nde Telgraf kullanımı Kırım Sava ı’yla sınırlı kalmamı tır. Kırım Sava ı’nın bütün hızıyla devam etti i 1855 yılında Telgraf Anadolu topraklarında da kullanılmaya ba lanmı tır. 1855 yılında stanbul-Edirne ve o

145 Nuri Köstüklü, Kazım Karabekir ve E itim, Sava ve Ermeni Terörünün Geride Bıraktı ı Bir

Dıramın Hikayesi, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya 2004, s. 116.

146 Köstüklü, a.g.e., s. 116-117. 147 Ergin, a.g.e., C. 2, s. 517-518.

yıllarda ordu merkezi olarak kullanılan ümnü ile Edirne arasında Telgraf ba lantısı kurulmu tur. Sava ın sonunda Dolaro isminde bir Fransız’la yapılan anla ma ile Telgraf’ın yaygın olarak kullanılmasına çalı ılmı tır148.

Haberle mede Telgraf’ın yaygın olarak kullanılması, bazı önemli sorunları da beraberinde getirmi ti. Telgraf Fransızca yazılıyordu ve bu i le u ra anlar genelde yabancıydı. Bu durum devletin istihbaratını olumsuz ekilde etkileyebilirdi. Sorunu çözmek amacıyla önce Telgraf daresine yabancı dil bilen Osmanlı gençleri yerle tirilmeye çalı ıldı. Babıâli Tercüme Odası kâtiplerinden Fevzi Bey buraya yerle tirilen ilk Türk muhabere memuru olmu tur. Osmanlı Devletinde Telgraf daresinin millile tirilmesi faaliyeti Babıâli Tercüme Odası kâtiplerinden ve uzun süre Avrupa da Telgraf i letmelerinde çalı mı olan Mustafa Efendi sayesinde yeni bir a ama kaydetmi tir. Mustafa Efendi’nin gayretli ve özverili çalı ması ile Telgraf Alfabesi Türkçele tirilmi tir149.

Osmanlı hükümeti’nin Telgraf haberle mesine olan ilgisi yukarıda yapılanlarla sınırlı kalmamı tır. 1860 yılında bir nizamname yayınlanarak Telgraf Memur Mülâzımı Mektebi açılmı tır150.

Telgraf Memur Mülazım Mektebi So ukçe me’de açılmı tır. Ö renim süresi iki yıllıktır151. Burada e itim görecek ö rencilere aylık 250 Kuru verilirdi. Okulda verilen dersler teorik ve pratik olarak iki bölüme ayrılmı tı. Telgraf Fenni’nin Tarihi, Elektrik Nazariyeleri, Pillerin Yapılı ı ve Kullanılı ı, Cereyan-ı Elektrik, Mıknatisiyet, Telgraf Aletleri ve Kullanılı ı, Postaların Tanzimi ve ebekeler gibi dersler sabah teorik olarak verilirdi. Ö leden sonra ise; Muhasebe, Telgraf Haberle mesi, Telgraf letmesi ve Kanunları derleri pratik olarak verilirdi. Osmanlı Devleti’nin ilk Telgraf memuru olan Fevzi Bey’in Posta Nazırı oldu u sırada açılmı olan Telgraf Fabrikası, Telgraf Mektebi’nin bir laboratuar’ı olarak kullanılmı dolayısıyla pratik dersler burada verilmi tir. Bu okulda görevlendirilen ö retmenlerin ve okulda okutulan ders kitaplarının nereden ve nasıl temin edildi i bilinmemektedir152. 148 Ergin, a.g.e., C. 2, s. 518. 149 Ergin, a.g.e., C. 2, s. 518-519. 150 Ergin, a.g.e., C. 2, s. 519. 151 Halis, a.g.e., s. 86. 152 Ergin, a.g.e., C. 2, s. 519.

Sava larda top ve tüfek kadar önemli bir araç olan Telgraf haberle mesi devletin iç haberle mesinde de önemli bir yere sahip olmalıdır. Nitekim bu yıllarda birçok yerde ba ımsızlık ayaklanmalarının çıktı ı bir gerçektir. Bu ayaklanmalar hakkında bilgi almak için Telgraf etkili bir araç olmalıdır.

Telgraf Memur Mülâzımı Mektebi iki dönem mezun verdikten sonra anla ılamayan bir nedenle kapatılmı tır. Mektep ancak on bir sene sonra 1871’de tekrar açılmı tır. Bu dönemde açılan mektepte ders programında de i ikli e gidilerek teorik dersler azaltılmı pratik teknik derslere a ırlık verilmi tir. Ayrıca e itim süresi dört yıla çıkarılmı tır. Bu mektepte e itim gören ö rencilere sınıflarına göre maa verilirdi. Mektebin, iyi idare edilemeyi i ve mektepten yeteri kadar faydalanılamaması üzerine, dokuz yıl sonra tekrar kapanmak zorunda kalmı tır153.

Osmanlı Devleti’nde Telgraf tekni inin geli mesi bu okulun kapatılması ile son bulmamı tır. Nitekim Telgraf Memur Mülâzımı Mektebinde okutulan Telgrafçılık dersleri bazı okulların ders müfredatına alınmı tır. Böylece devlet Telgraf memuruna olan ihtiyacını bu okuldan mezun olanlarla sa lamı tır. Müfredat programına Telgrafçılık dersleri konan ilk okul daha çok zengin müslüman ve Gayr-i Müslim çocuklarının gitti i Galatasaray Mektebi’dir. Ancak burada e itim gören ö renciler bu Telgrafçılık dersine gereken ilgiyi göstermemi lerdir. Çünkü bu zengin ö rencilerin hedeflerinde daha yüksek memuriyetler vardı. Telgraf derslerinin müfredat programına kondu u ikinci okul ise bu dönemde yetim ve fakir çocukların e itimi için açılan Darü afaka Lisesidir. Lise’nin programına 1880 yılında elektrik ve Telgrafçılık derslerinin konulması ile burada Telgrafçılık e itimi ba ladı. Okulun Telgraf Ö retmenli ine telgraf idaresinde fen memuru olan Fransız Emil Lakuvan, muavinli ine ise Raif Bey atandı. Osmanlı Devleti’nde telgraf tekni inin modernle mesi ve ilerlemesi Darü afaka Lisesi sayesinde olmu tur. Bu okuldaki telgrafçılıkla ilgili derslere erkânıharbiye ve tıbbiye gibi yüksekokulların asker ö retmenleri de girmekteydi. Okulda elektrik ve telgraf dersleri son sınıfta verilmekteydi. Mezun ö rencilere Telgraf Nazırlı ında memuriyet verilirdi. Yine okuldan mezun olan bir kısım ö rencilerde istemeleri halinde yurtdı ına gönderilirdi. Yurtdı ına ö renci gönderme i i iki yılda bir yapılmaktaydı. Ö renciler daha çok Paris’te telgraf mühendisi yeti tiren Yüksek Telgraf Mektebi’ne gönderilirdi. Bu amaçla 1883’te Fahri, Mustafa Suat, evki ve Salih Zeki ve 1885’te Mehmet Ali,

Mustafa Nesimi; 1887’de Mehmet Emin, hsan ve 1891’de Giritli Hüseyin ile Mazlum Fransa’ya Yüksek Telgraf Mektebi’ne gönderilmi tir. Ancak Paris’te yapılan siyasi bir gösteri sebebiyle burada ö renim gören bütün ö renciler yurda ça rılmı tır. Neticede Yüksek Telgraf Mektebi’nde ö renim gören Darü afaka’lı ö rencilerin ö renimi yarım kalmı bir daha bu nedenden dolayı Paris’e ö renci gönderilmemi tir154.

Darü afaka mezunu ve yurtdı ında e itim almı telgrafçılar devlet okullarında ve özellikle mezunu oldukları Darü afaka Lisesinde çe itli derslere girerek e itim hayatının birer ferdi oldular. Ayrıca mezunların bir kısmı da yüksek memuriyetler aldılar155.

1908 yılına gelindi inde Avrupa’da telli telgraf yerini telsiz telgrafa ve telefona bırakmı tı. Dünyada haberle me tekni inin hızla ilerlemesi kar ısında Osmanlı telgrafçılı ı, yeniden yurtdı ına açılma gere i duymu tur. 1908 yılında Darü afaka mezunlarından Hüsnü Sadık, Abdürrazak, smail Hakkı, Ali Ulvi ve farklı bir mektep mezunu olan Baha Tali Telgraf Nezaretince posta telgraf müfetti li i ve ba müdürlük i lerini ö renmek için Paris’e gönderilmi tir. Bir kaç yıl sonra Abddullatif, Hasan isminde Darü afakalılarla, Agop isminde bir ö renci yapılan sınavı kazanarak telgraf, telsiz telgraf, telefon ve elektrik alanlarında e itim görmek üzere Fransa’ya gönderilmi tir156.

Telgraf tekni inin yine bir müstakil bir okulda ö retilmesi için 1909 yılında Telgraf Mektebi Âlisi açılmı tır. Bu okul I. Dünya Sava ı’nın ve Mondros Ate kes Antla ması’nın sonuna kadar e itimine devam etmi tir157.