ÇIRAKLIK MEKTEB 1894

1894 yılında vilayetlere gönderilen bir talimatname gere i bu okulların açılmasına karar verilmi tir. Talimatnamenin birinci maddesinde Çıraklık Mekteplerinin açılı sebebi belirtilmektedir. Bu maddeye göre okul, ticarethanelerde ve sanayi atölyelerinde çırak olarak çalı anlar’ın382 e itim faaliyetlerinden mahrum kalmamaları için açılmı tır383.

379 _{Özalp. a.g.e., s. 114.} 380 _{Özalp, a..g.e., s. 114.} 381 _{Koçer, a.g.e., s. 216-217.} 382 _{Tutsak, a.g.e., s. 203.} 383 _{Ergin, a.g.e., C. 4, s. 1280.}

stanbul Vilayeti Genel Meclisinin 1914 yılı bütçe görü melerinde aldı ı bir karar, Çıraklık Mekteplerinin niçin açılması gerekti iyle ilgili daha ayrıntılı bilgi edinmemizi sa lamaktadır384:

“ Çırak Mekteplerinden maksat erbabı sanat ve ticaret nezdinde hayatını kazanma a mecbur olan ve henüz tahsil sinninde bulunan çocukların nimeti maariften mahrum kalmamaları için merkezi ticaret ve sanayi olan mahallâta civar yerlerde iptidaî tahsili temin eden giceye mahsus bir nevi mektepler olup bunlardan Avrupa da vaktiyle pek çok istifade edildi i görülmü tür. Bizde de tatbik edilirse esnaf yanında ve ticarethanelerde çalı an gençlerin istifadeleri temin edilmi bulunaca ından bu nevi mekteplerden imdilik biri Üsküdar’da di er ikisi de stanbul’da olmak üzere üç mektep açılması temin edilmi ve bunun için 1330 (1914) senesi bütçesine beher mektep için ehri üç bin kuru vazedilmi tir.

Çırak Mektepleri Kadrosu: Kuru 800 Muallimi Evvel 600 Muallimi Sani 600 Muallimi Salis 500 Muid 250 Hademe 150 Hademe 3000 Yekûn

1894 yılında vilayetlere gönderilen Çıraklık Mektepleri ile ilgili talimatname ve 1914 yılı stanbul Vilayeti Genel Meclisinin Çıraklık Mektepleri ile ilgili aldı ı karar de erlendirildi inde, mekteplerin açılı gayesinin aynı oldu u görülmektedir. Bu bilgiler do rultusunda ta rada açılan Çıraklık Mektepleri, stanbul da açılan Çıraklık Mekteplerinden yirmi yıl önceye dayanmaktadır.

1914 yılında stanbul da açılması öngörülen Çıraklık Mekteplerinin ne ekilde faaliyete ba ladıklarıyla ilgili bilgilere ula ılamamı tır385_{. Ancak ta rada}

açılan Çırak Mektepleri’nin kurulu u ve i leyi i ile ilgili bilgiler mevcuttur. 1894 yılı Çırak Mektepleri talimatnamesi gere i zmir ve çevresinde birçok Çırak Okulu açılmı tır. Bu okulların açıldı ı yerleri u ekilde sıralamak mümkündür: “ Aydın

384 _{Ergin, a.g.e., C. 4, s. 1280.} 385 _{Ergin, a.g.e., C. 4, s. 1280.}

vilayetinde Menemen, Ku adası, Bayındır, Ödemi , Kula, Ala ehir, Kadıköy, Denizli, Kasaba, Salihli, Akhisar, Keçeciler’de birer, Manisa’da iki er Çırak Mektebi açılmı tır386.”

Çırak Mekteplerinde verilen e itim iptidai (ilkokul) seviyesindedir. Bu mekteplerde e itim gece verilmektedir387. Çırak Mektepleri muavin-i evvel ve bir muavin tarafından idare edilmektedir. Bu okullara ilkokul ça ındaki çıraklarla beraber kalfa ve ustalarda gelebilmektedir. Üç sınıftan te ekkül eden Çırak Mekteplerinde e itim, ameli ve nazari dersler olarak iki kısma ayrılmaktadır388.

Tablo 15: Çırak Mektebinde verilen nazari derslerin programı389

Birinci Sınıf kinci Sınıf Üçüncü Sınıf

Elifba-yı Osmanî Kur’an-ı Kerim Kur’an-ı Kerim

Ecza-yı erife lm-i Hal lm-i Hal

Hesap Hatt Muhtasar Tarihi Osmanî

Tecvid mla Hatt-ı mla

Hesap Kesr-i n a

Muhtasar Co rafya

zmir’in tanınmı ö retmenlerinden olan Tilkizade Ahmet Said Efendi, 15 Nisan 1901 tarihinde Keçeciler semtinde bir Çırak Mektebi açmı tır. Mektep açıldı ı ay, 7 ö renci ile derslere ba lamı tır. Ancak aynı yılın Mayıs ayında ö renci sayısı 70’e çıkmı tır. Okula olan ilginin kısa sürede artması üzerine, Namazgah Mektebi’nin müdürlü ünü vekaleten yapan Hafız erif ile Ö retmen Okulundan yeni mezun olan Aydınlı Hafız Ahmet okul’un ö retim kadrosuna seyyar olarak dâhil edilmi tir390.

Kaptan Ali Pa a Medresesi müderrisi Tilkizade Ahmet Said Efendi’nin açmı oldu u Çırak Mektebi üç sınıftan meydana gelmekteydi. Mektebe daha çok okulun açıldı ı semt olan Keçeciler’de bulunan çırak, kalfa ve ustalar kayıt yaptırmı tır. Önceleri gündüzlü e itim veren okul 1903 yılında gece e itim vermeye ba lamı tır. Mektep açıldı ı dönemde paralı olarak e itim vermekteydi. 1910 yılında ise ö rencilerden ücret talep edilmemeye ba lanmı tır. Özellikleri itibarı ile özel 386 _{Tutsak, a.g.e., s. 203.} 387 _{Ergin, a.g.e., C. 4, s. 1280.} 388 _{Koçer, a.g.e., s. 217.} 389 _{Tutsak, a.g.e., s. 203.} 390 _{Aynı yer..}

olarak açılan okul’un ders programı üç sınıf üzerinden belirlenmi tir. Bu programda her sınıfta verilen dersler öyledir: Birinci Sınıfta; Elifba-yı Osmanî, Ecza-yı erife, Takrir-i Huruf ve Cemel, Hesab-ı Zihni, Tadad ve Terkim. kinci Sınıfta; Kur’a-ı Kerim, Tecvid, lm-i Hal, Kıraat, Türkiye, Hesaptan mal-i Erbaa. Üçüncü Sınıfta; Tatbikat Tecvid-i Kur’an-ı Kerim, Akaid-i Diniye, mla, Hesaptan Kesri Adi ve arı, Hüsn-i Hatt-ı Türkî, Tarih-i slam, Co rafya-yı Umumî391.

Ta radaki Çırak Mektepleri faaliyetlerini yukarıdaki ekilde sürdürürken, stanbul da açılan Çırak Mektepleri tanıtımsızlıktan yakınmaktaydı. Bu yakınma, Atî Gazetesi’nin 25 Kanunisani 1334 (1918) tarihli sayısında yayınlanmı tır. Atî Gazetesinde yayınlanan yazıda okulun geçmi yılları ile 1918 yılındaki hali de erlendirilmektedir. 1914 yılında stanbul da, üç yerde açılan okul’un sayısı, 1918 yılında sekize çıkmı tır. Birinci Dünya Sava ı’nın meydana getirdi i olumsuz artlara ra men Çırak Okulları e itim ve ö retim faaliyetine devam etmi tir. Sava yıllarında, gençlerin birço unun cepheye gitmi olmasına ra men, okulda ki ö renci sayısı be yüz’e yakla mı tır392.

stanbul’daki Çırak Mekteplerinden elde edilen tecrübeye ra men, okulların yeniden yapılandırılması gündeme gelmi tir. Yapılan çalı malar neticesinde okulun te kilat yapısı, tesisi, sınıfları ve ders programı yenilenmi tir. Neticede stanbul’daki Çırak Mektepleri, ta radakilere benzer ekilde üç sınıfa ayrılmı tır. Bu sınıflar, kendi aralarında Ticaret, Sanat ve Meslek alarak adlandırılmı tır. Böylece Çırak Mekteplerinde bran la maya gidildi i görülmektedir393. Okuldaki her sınıfın e itim süresi dokuz ay olarak belirlenmi tir. Bu süre zarfında verilen e itim iki a ama gerçekle tirilmektedir; Amelî e itim ikinci a amada ise nazarî e itim. Ameli e itim yapılacak sınıf için, çevre artları, ö rencilerin ilgi ve maharetleri gözetilmektedir. Ö renciler bu a amada marangoz, demirci, nakka vd. atölyelerinde pratik yapma ansını yakalamı lardır. E itim’in ikinci a aması olan nazari e itim de ise, ö rencinin ustala mak istedi i meslekle ilgili önemli bilgiler verilmekteydi. Bu kısımda verilen e itimde, yüksek nazari bilgiler ö retmek amacı güdülmemi tir394.

391 _{Tutsak, a.g.e., s. 203-204.} 392 _{Ergin, a.g.e., C. 4, s. 1280-1281.} 393 _{Ergin, a.g.e., C. 4, s. 1281.} 394 _{Ayn yer.}

Osmanlı Devleti’ne sanat ve ticaret elemanı yeti tirme konusunda faydası olan, Çırak Mektepleri Birinci Dünya Sava ı sonrasında bütçe yetersizli inden dolayı kapatılmı tır395.

stanbul Vilayeti Genel Meclisinin kararıyla biri Üsküdar’da ikisi de stanbul’da olmak üzere 1330 (1914) yılında açılmı tır. Amacı sanayi ve ticaret sektöründe hayatını kazanma a mecbur olan ve henüz ö renim ça ında bulunan çocukların e itimden yoksun kalmamalarıdır. Çıraklık Mektepleri, esas itibariyle 3 ubeye ayrılmı tır. Bu üç ubenin ö retim süresi birer yıl, yani dokuzar aydır. Her ubede ö retim ameli ve nazari olmak üzere iki kısımdır. Ameli kısım, okulun bulundu u çevreye ve ö rencinin özel kabiliyet ve arzusuna göre de i ecektir. Do ramacılık, marangozluk, nakka lık, demircilik gibi dersler çevre artlarına göre belirlenmektedir. Nazari kısmına gelince burada gaye yüksek ilmi nazariyelere giri ilmemek artıyla ö renciye uzman olaca ı sanat hakkında ilmi gerekli genel kurallar ö retmektir. Bu okul da harp sonunda ödeneksizlikten dolayı kapanmak zorunda kalmı tır396.