XVI. yüzyılın sonlarında Batıdan gelen sanayi ürünleri Anadolu pazarlarını kaplamı tır. Bu durumun neticesinde Müslüman Türk esnaf hammadde ve pazar sıkıntısı çekmeye ba lamı tır. Ekonominin kötüye gitmesinin ortaya çıkardı ı denetim sorunu nedeniyle, yerli sermaye sahipleri, ticaret yapma serbestli i kazanan askerler ve çift bozarak ehre gelen köylüler Ahi Te kilatları dı ında esnaf zümresi olu turmu lardı. Böylece Ahi Te kilatlarının kar ısında Batıdan gelen sermayedarlarla birlikte dört büyük rakip ortaya çıkmaktaydı62. Özellikle sermaye
sahipleri, üretim ve emekle kazanmaktan çok, daha kolay kazanma yolunu tercih ediyorlardı. Bu ki iler ellerinde bulundurdukları sıcak parayla hammadde satın olmaktaydılar. Dolayısıyla kısıtlı artlarda elde edilen hammaddenin sermaye sahiplerinin ellerinde bulunması, Ahi Te kilatına mensup esnafın, hammaddeyi daha pahalıya alması sonucu ortaya çıkmaktaydı. Bu durum, Ahi Te kilatlarının çözülmesi demekti. Yine asker ve köylünün esnaflık yapmaya ba laması ile Osmanlı Devletinde üretim, ticaret, zanaat tarzı tamamen de i mekte bu durumdan da en çok Ahi Te kilatları zarar görmekteydi. Ekonomik bozulma kar ısında birçok caydırıcı önlemler alındıysa, bozulma devam etmi , yeniçeri ve sipahilere 1587 yılında esnaflık hakkı tanınmı tır63.
Ticaret ve esnaflık anlayı ındaki bu de i ime Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda yapmı oldu u sava larda etki etmekteydi. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyıldan itibaren Avrupa devletleri ile yapmı oldu u sava ların büyük kısmının ma lubiyetle sonuçlanması ve bu yüzyılda yapılan sava ların uzun sürmesi ekonomiyi do rudan etkilemi tir. Nitekim devlet’in hazinesinin en önemli gelir kayna ı sava lardan elde edilen ganimet ve vergi geliriydi. Devletin bu gelirlerden mahrum olması, devlet adamlarını yeni arayı lara yönlendirmi tir. Sonuçta esnaf ve
61Yahya Akyüz, Türk E itim Tarihi(Ba langıçtan 1993’e), Kültür Koleji Yayınları, stanbul 1994,
s. 46.
62 im ek, a.g.e., s. 47-48 63 Ekinci, a.g.e., s. 54-55.
zanaatkârlara yeni vergi yükümlülü ü getirilmi tir. Vergilendirme ve vergi toplama konusunda kadı ve muhtesiplerin görevlendirilmesi yoluna gidilmi tir. Bu görevlendirmeler Ahi Te kilatlarının üyeleriyle irtibatının kopmasına neden olaca ı endi esi ile devleti ve Ahi Te kilatlarını kar ı kar ıya getirmi tir64. Bu durum kar ısında devlet bir takım tedbirler almak zorunda kalmı tır. Ancak dı arıdan Avrupa tüccarlarının faaliyetleri, içeriden ise sermayedar ve esnaflı a el atan askerlerin faaliyetleri alınan tedbirleri etkisiz hale getirmi tir.
Neticede, Ahi Te kilatlarının çözülmesini önlemek amacıyla alınan tedbirler yeterli hiçbir zaman yeterli olamamı ve te kilat XVIII. yüzyılda, sermaye sahiplerine, çift bozan köylüye, sanat ve ticaretle u ra maya ba layan askere direnememi tir. XVIII. yüzyıldan sonra yerini, Lonca Birliklerine devretmi tir. Lonca kelimesinin talyanca oldu u öne sürülmektedir. Hammadde da ıtımının yapıldı ı yer anlamında teknik bir kelime olarak kullanılmaktadır65. Osmanlı Devletinde Lonca, esnaf zümrelerinin toplandı ı, çe itli ticari konularda kararların alındı ı yerler olarak adlandırılmaktadır66.
Loncalar, Ahi Te kilatlarının bir çe it devamı olarak ortaya çıkan ülkede esnaf ve zanaatkârları te kilatlandıran aynı zamanda meslekî ve teknik e itimin verilmeye devam edildi i yerlerdir. Ancak Loncalarda, Ahilerdeki gelenek ve görenekler büyük ölçüde terkedilmi tir. Ahi Te kilatları kurulu undan itibaren ba ımsız olarak iç hukukunu belirlerken, Loncalar yarı resmi kurulu lar olarak ortaya çıkmı tır67. Ahilerde üzerinde önemle durulan fütüvvet anlayı ı Loncalarda terk edilmi ve bu karde lik duygusunun yerini kar ılıklı çıkar ili kisi almı tır. Kar ılıklı çıkar ili kisinin ya andı ı Loncalarda, tüccar, esnaf, zanaatkârların, i çilerin toplanır ticari konularda görü meler yaparlardı. Evliya Çelebi’nin bahsetti ine göre stanbul da XVIII. yüzyılda bu çe it faaliyet gösteren 1109 Lonca Te kilatı vardır68.
Loncalarda meslekî ve teknik e itim faaliyetleri Ahilerdeki e itim ile benzer özellikteydi. Loncalarda çırak alımı ve yeti tirilmesi yine Ahilerde oldu u gibi devam etmi tir. Mesle e çırak olarak girmeye hazırlanan çocuklar kendilerine 64 Gündüz, a.g.e., s. 110-111 65 Turan K., a.g.e., s. 30. 66 im ek, a.g.e., s. 45. 67 Aynı yer. 68 Turan K., a.g.e., s. 31.
yol atası ile iki yol karde i seçer ve mesle e ba lardı. Çırakların e itimine önem verilir, çıraklar ihmal ettirilmezdi. Çıraklı a, kalfalı a ve ustalı a geçi yine törenlerle yapılmaktaydı. Loncalardaki iç disiplin, sıkı kurallarla denetlenirdi. Kurallara uymayanların i letme belgeleri iptal edilerek, te kilat dı ına çıkartılırdı69.
Lonca Te kilatları varlı ını devletin himayesinde XIX. yüzyılın sonlarına kadar sürdürmü tür. Dünyadaki ticaret sanatındaki hızlı de i imin farkında olamayan Osmanlı esnafı, üretim faaliyetlerini fabrikasyon ekline sokamadı ından dolayı sarsılmı tır. Avrupa devletlerinin hammaddeyi, mamül madde haline getirerek Osmanlı pazarına sürmesi bu durumu daha kötü hale sokmu ve devlet Avrupa mallarına ba ımlı hale gelmi tir. Avrupa mallarından alınan dü ük gümrük vergileri ülke içerisindeki esnafı daha zor duruma sokmu ve esnaf bu duruma dayanamayarak iflas etmi tir.
Lonca Te kilatının iflas nedenleri arasına, Avrupa Devletlerine verilen kapitülasyonları da eklemek gerekir. Yükselme döneminden itibaren Avrupa’ya kısıtlı olarak verilen kapitülasyonlar, son dönemlerde sürekli hale getirilmi tir. Böylece Osmanlı Devleti, Avrupa malları için açık pazar haline gelmi tir. Bu durumu önlemek amacı ile küçük çapta seri üretimlere geçilmi olsa da ülke içerisindeki yerli ve yabancı sermaye gurupları, daha fazla kazanma hırsı ile buna engel olmu lardır.
Kurulu amacı ülke ekonomisine katkıda bulunmak, ülke içerisindeki sanat ve ticaret erbabını e itmek, tüketiciyi korumak olan Lonca Te kilatları, üzerine binen yükleri daha fazla kaldıramayarak çökmü tür. Loncalar resmi olarak 1912 yılında çıkartılan bir kanunla ortadan kaldırılmı tır70.
69 Turan K., a.g.e., s. 31-32.