Bilgi ve iletiĢim teknolojilerine iliĢkin fen ve teknoloji öğretmen yeterlikleri Öğretmenler bireyleri bilgi toplumunun beklediği şekilde yetiştirebilmek, bireylerin

daha etkili öğrenmelerini sağlamak ve kendilerini yenileyebilmek için teknolojik olanaklardan yararlanabilmektedirler. Günümüz bilgi toplumunda teknolojinin sunduğu imkanlardan faydalanmak da büyük ölçüde öğretmenin bilgi, beceri ve yeterliklerine bağlıdır (Tor ve Erden, 2004).

Çağımızda yetişen bireylerin gelecek adına teknolojiden en iyi şekilde faydalanmaları için öğrencilere teknolojinin öğretilmesi ve teknolojiyi kullanabilmeleri konusunda rehberlik eden öğretmenlere birçok görev ve sorumluluklar düşmektedir. Öğretim ortamlarını çağdaş öğrenme biçiminin gerektirdiği ölçütlere göre düzenleyerek bilgi çağını yakalayabilmek için öğretmenlerin, BİT’in öğretim sürecine katkısını anlamaları ve BİT kaynaklarını sınıflarında en iyi şekilde nasıl kullanabileceklerini bilmeleri gerekmektedir (Memmedova ve Seferoğlu, 2001). Fen ve teknoloji öğretiminde de yeni teknolojilerin sağlayacağı avantajlardan yararlanılmasında öğretmenler anahtar rol oynadığını düşünecek olursak öğretmenlerin bu teknolojileri öğrenme ortamına entegre etme konusunda gerekli bilgi, beceri ve yeterliliğe sahip olmaları oldukça büyük önem taşımaktadır (Kahyaoğlu, 2011). MEB Fen ve Teknoloji Öğretmeni Özel Alan Yeterlikleri (2008) tarafından belirlenen fen ve teknoloji öğretmenlerinde BİT ile ilgili bulunması gereken yeterlikler şu şekilde belirlenmiştir;

Öğretim sürecini öğrencilerin gelişim düzeyleri ve bireysel farklılıklarına uygun olarak özgün bir şekilde planlama,

Tüm öğrencilerin birbirleriyle, öğretim materyaliyle ve öğretmenle etkileşim içinde bulunabilecekleri okul içi veya dışı çoklu öğrenme ortamlar oluşturma ve bu ortamları düzenleme,

Öğretim sürecinde bilimsel kitap ve dergiler, televizyon, yazılım, internet gibi çeşitli materyal ve kaynaklardan yararlanma,

Bilgiye erişmede kullanabileceği bilim ve fen öğretimine ilişkin ulusal ve uluslar arası internet sitelerini bilme,

Fen öğretimini desteklemek amacıyla bilimsel ve teknolojik gelişmelerle ilgi yayınları takip etmek ve yazılım, internet siteleri gibi teknolojik araçları seçerek düzenli bir şekilde kullanma,

Fen öğretiminde içeriğe, öğrenci seviyesine ve çevre koşullarına uygun materyaller ve kaynakları geliştirme konusunda bilgi ve deneyimleri meslektaşlarıyla paylaşma,

Bilimsel ve teknolojik kavramları doğru ve etkin kullanma,

Öğrencilerin bilimsel ve teknolojik alanlarda kavram yanılgılarını belirleme, Öğrencilere bilim ve teknoloji arasındaki ilişkiye yönelik örnekler sunma, Öğrenme sürecinde çeşitli etkinlikler veya örneklerle bilimin teknolojik gelişmelere, teknolojik gelişmelerin de bilimsel gelişmelere kaynaklık ettiği fikrini kazandırma,

Öğrenme sürecinde öğrencilere bilim ile teknoloji arasındaki etkileşimi sergileyen çeşitli projeler hazırlamalarına, uygulamalar yapmalarına ve bu projeleri proje sergileri veya internet gibi ortamlarda sunmalarına rehberlik etme,

Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin çevre ve topluma etkisine yönelik örnekleri öğrencilere sunma,

Araştırma, bilgiye erişme ve bilgiyi paylaşma amacıyla arama motorlarını, internet sitelerini ve veri tabanlarını kullanma,

Yazışma, ölçme değerlendirme, sunu, problem çözme, veri toplama, bilgi yönetimi, iletişim ve karar verme gibi mesleki görevleri kolaylaştırmak için bilişim teknolojilerinden yararlanma,

Bilişim teknolojileri araçlarını öğrencileriyle, meslektaşlarıyla, yöneticilerle, öğrenci aileleriyle ve uzmanlarla etkili iletişim ve işbirliği için etkin bir şekilde kullanma,

Yaşam boyu öğrenme için gerekli olan teknoloji tabanlı fırsatları mesleki gelişimleri açısından kullanma,

Bilişim teknolojilerinin bireyler tarafından etkili kullanımının birey ve toplum açısından önemi hakkında görüş ve deneyimlerini çeşitli yollarla çevresiyle paylaşma.

Yukarıda da görüldüğü gibi fen ve teknoloji öğretmenlerinden BİT’den dersin araştırma, planlama, uygulama ve değerlendirme süreçlerinde etkin olarak faydalanmaları ve öğrencilerine de bu yönde rehber olmaları beklenmektedir. Bu yeterliklere paralel olarak, Kahyaoğlu (2011)’da öğretmenlerin bilgiye ulaşma, bilgiyi düzenleme, bilgiyi değerlendirme, bilgiyi sunma ve iletişim kurma becerilerine sahip olması gerektiğini ifade etmektedir. Ayrıca bu beceriler aynı zamanda günümüzde yetiştirilen bireylerde de olması beklenen becerilerdir. Öğretmenler bu becerilere ne kadar sahip olurlarsa öğrencilerini de bu yönde geliştirmeleri de o kadar mümkün olacaktır.

2.4 Özyeterlik

Özyeterlik; Sosyal Bilişsel Kuram kapsamında ele alınan önemli değişkenlerden biridir. Sosyal Bilişsel Kuramcılara göre bireyin özyeterliği bireylerin yaptıkları seçimleri, bir işi başarmak için harcadıkları çabayı ve yaşadıkları endişe derecesini etkilemektedir (Aşkar ve Umay, 2001; Aşkar ve Işıksal, 2003).

Özyeterlikle ilgili yapılan tanımlara bakacak olursak; Bandura (1997) özyeterliği bireyin, belli bir performansı göstermek için gerekli etkinlikleri organize edip, yerine getirme kapasitesi hakkında kendine ilişkin yargısı olarak tanımlamaktadır. Kinzie, Delcourt ve Powers (1994)’a göre ise; kişinin istenen davranışı gerçekleştirmek için gerekli olan yeteneğine ilişkin özgüveni ve verilen görevde gösterilen devamlılık, harcanan çaba olarak tanımlanmaktadır. Cassidy ve Eachus (2002)’de özyeterliği; bir görevin başarıyla tamamlanabilmesine yardımcı olan bir faktör olduğunu ifade etmişlerdir. Dembo (2004) özyeterliği; bireyin bir işi, görevi başarmak için yeteneğine olan güveni hakkındaki yargısı olarak açıklamıştır. Senemoğlu (2004) bireyin gelecekte karşılaşabileceği güç durumların üstesinden gelmede ne derece başarılı olabileceğine ilişkin kendisi hakkında yargısı biçiminde tanımlanmaktadır. McCoy (2010) tarafından ise özyeterlik; bireyin kişisel becerilerini açıklamak için bir mekanizma veya bir davranışı göstermedeki becerisi olarak tanımlanmıştır. Bilinçli olarak veya olmayarak bireylerin özyeterlikleri sergiledikleri davranışları da etkilemektedir. Bireylerin herhangi bir davranış ya da görevi gerçekleştirme durumu yeterliğini; bu davranış ya da görevi gerçekleştirebileceği yönünde kendisiyle ilgili yargıları ise özyeterlik inancını oluşturmaktadır (Bandura, 1997). Yani özyeterlik bir yetenek veya becerinin sonucu değil; bireyin becerilerini kullanarak yapabileceklerine olan inancıdır. Bu inanç ne kadar yüksekse davranışın başarıyla sonuçlanması da bundan o kadar etkilenmektedir. Pajeres (2002) de özyeterliğin bireylerin sahip oldukları bilgi ve beceriler ile ne yapabileceğini belirlemesine yardımcı olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca özyeterlik; bireyin herhangi bir çalışma alanını isteyerek seçmesini, o iş için çaba göstermesini ve o çalışma üzerinde zaman harcamasını da etkilemektedir (Akkoyunlu ve Orhan, 2003).

Yapılan çalışmalarda özyeterlik inancı, özyeterlik algısı ya da sadece özyeterlik terimlerinin kullanıldığı görülmektedir. Kuramı geliştiren Bandura tarafından bireyin davranışını etkileyen sosyo-psikolojik etmen olarak kavramı ele alırken özyeterlik inancı terimi; bu etmenin ölçülme durumlarında ise özyeterlik algısı terimi kullanılmaktadır (Deryakulu, 2008). Ülkemizde bu konuda yapılan çalışmalarda özyeterlik inançları (Akkoyunlu ve Orhan, 2003; Yılmaz, Gerçek, Köseoğlu ve Soran, 2006; Köseoğlu, Yılmaz, Gerçek ve Soran, 2007; Şahin, 2009; Özenoğlu-Kremit ve Gökler, 2010) veya özyeterlik algısı (Aşkar ve Umay, 2001; Kurbanoğlu ve Akkoyunlu, 2002; Akkoyunlu ve Kurbanoğlu, 2003; Işıksal ve Aşkar, 2003; Güngör

ve Aşkar, 2004; Koçak-Usluel ve Seferoğlu, 2004; Seferoğlu ve Akbıyık, 2005; Bayırtepe ve Tüzün, 2007; Çetin, 2008; Ekici, Gülay ve Taşkın, 2008; Çuhadar ve Yücel, 2010) terimleri kullanılmıştır. Yapılan bu çalışmada ise öğretmenlerin BİT’i kullanım yeterlikleri ölçüleceği için “özyeterlik algısı” terimi kullanılmıştır.

Özyeterlik algısı; bireylerin yaşamlarını etkileyen olaylar ile ilgili kapasitelerine inanarak performans sergilemeleridir (Bandura, 1994). Bu tanımdan yola çıkarak özyeterlik algısını; herhangi bir konuda bireyin kendi yetkinliğini de göz önünde bulundurarak o alanda yapabileceğine inandığı davranışları sergileme becerisi olarak ifade edebiliriz. Aynı zamanda özyeterlik algısı bireylerin yaptıkları faaliyetlerin ve davranışların temelini de oluşturmaktadır (Bandura, 1999). Bu nedenle bireylerin davranışlarını büyük ölçüde etkileyen özyeterliğin kaynaklarının belirlenmesi de bireylere bir davranış veya konu hakkında özyeterlik kazandırmak açısından oldukça önemli görülmektedir.