Teşvikler (K 4 )

Teşvik, genel olarak “belirli ekonomik faaliyetlerin diğerlerine oranla daha fazla ve hızlı gelişmesini sağlamak amacıyla, kamu tarafından çeşitli yöntemlerle verilen maddi ve/veya gayri maddi destek, yardım ve özendirmeler” olarak tanımlanmaktadır (Çiloğlu 1997). Teşviklerin amacı, ülkelerin benimsedikleri ekonomik politikalara ve gelişmişlik düzeylerine göre değişiklikler gösterebilmektedir (Candan ve Yurdadoğ 2017).

Gelişmiş ülkeler, rekabet gücünü korumak, teknolojik gelişmeyi sürdürmek, sermaye kaçışını engellemek, bölgesel dengesizlikleri gidermek, verimlilik artışı sağlamak, sorunlu sektörleri desteklemek ve işsizliği azaltmak için teşvik tedbirlerine başvurmaktadırlar. Buna karşın gelişmekte olan ülkeler, ekonomik kalkınmayı ve sanayileşmeyi sağlamak, geri kalmış bölgeleri kalkındırmak, uluslararası rekabet gücü kazanmak, verimlilik artışı sağlamak, istihdam imkânlarını genişletmek, teknoloji

45

transferi yapmak, ihracatı arttırmak ve yabancı sermaye çekmek için teşvik politikaları uygulamaktadırlar (Yavan 2011).

Yatırım teşvikleri çok çeşitli amaçlar için verilmekle birlikte, esas olarak üç ana amaç için kullanılmaktadır. İlk ana amaç, yerli firmaların yurtiçindeki yatırımlarını teşvik etmektir. İkinci ana amaç, doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını yurtiçine çekmektir. Son ana amaç ise, bölgesel eşitsizlikleri azaltmak ve bölgesel kalkınmayı sağlamaktır. Bu üç ana amacın dışında kalan gerekçelerle de yatırım teşvikleri kullanılmaktadır. Bunların başında ise işsizliğin azaltılması, seçilmiş ekonomik sektörlerin desteklenmesi ve belirli faaliyet türlerinin korunması gelmektedir (Yavan 2011).

Ülkemiz vizyonu gereği, teşvik programlarımızın temelinde üretim ve ihracat odaklı büyüme yer almakta olup bu teşvik programlarının amacı;

 Tasarrufları katma değeri yüksek yatırımlara yönlendirmek,  Üretimi ve istihdamı artırmak,

 Uluslararası rekabet gücünü artıracak ve araştırma-geliştirme içeriği yüksek büyük ölçekli yatırımlar ile stratejik yatırımları özendirmek,

 Uluslararası doğrudan yatırımları artırmak,  Bölgesel gelişmişlik farklılıklarını azaltmak,

 Kümelenme ve çevre korumaya yönelik yatırımları özendirmektir (Akdeve ve Karagöl 2013).

Ülkemizde bölgesel desteklerden yararlanabilecek bölgeler ve sektörler Kalkınma Bakanlığı’nın 2011 yılında yapmış olduğu sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi çalışması çerçevesinde ekonomik ve sosyal gelişmişlik düzeylerine göre 6 farklı bölgeye ayrılmıştır. Bölgelere göre asgari yatırım tutarları ve kapasiteleri Ek B'de belirtilmiştir. Atık geri kazanım ve bertaraf tesisleri tüm illerde desteklenmekte olup destek oranları farklılık göstermektedir.

“Atık geri kazanım ve bertaraf tesisleri”nin sektör kodu 48 olup 1. ve 2. bölgede destek tutarı 1 Milyon TL, 3.,4.,5. ve 6. bölgede destek tutarı 500 Bin TL’dir.

46

Şekil 4. 2: Bölgesel teşvik haritası (Ekonomi Bakanlığı 2017)

Bölgesel yatırım teşvik sistemi içerisinde Tablo 4.5’te yer alan teşvik unsurları bulunmakta olup, yatırım geri dönüşüm sektörünün çoğunlukla birinci ve ikinci bölgelerde yer alıyor olması sebebiyle sektör temsilcileri tarafından kullanılamamaktadır. Bununla birlikte sektör için çok önemli bir teşvik unsuru olabilecek yatırım yeri tahsisi desteği, özellikle büyük kentlerde Milli Emlak Genel Müdürlüğü’nün tahsis edebileceği uygun arazi bulunmaması sebebiyle kullanılamamaktadır (Yavan, 2011).

Bölgesel yatırım teşvik sisteminin geri dönüşüm sektörü tarafından kullanılamayan bir diğer önemli teşvik unsuru ise yatırımın bulunulan ilin bir organize sanayi bölgesinde yapılması durumunda, vergi indirimi ve sigorta primi işveren hissesi desteklerinin bir alt bölge destekleri ile uygulanmasıdır. Bilindiği üzere atık toplama- ayırma, geri dönüşüm ve geri kazanım tesisleri, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Uygulama Yönetmeliği’nin (R.G. 22/08/09, 27327) 101’inci maddesi gereğince organize sanayi bölgeleri içerisinde kurulamamaktadır. Bu durumda sektör, yatırım teşvik sisteminde yer alan bu desteklerden mahrum kalmaktadır.

Teşvik kriteri çalışma kapsamında ele alınırken ve hesaplamalar yapılırken Tablo 4.5’te yer alan bölgesel yatırım teşvik uygulamaları EK B.2’de yer alan asgari yatırım tutarları dikkate alınmıştır. Organize sanayi bölgelerinde teşviklerden yararlanılamadığı için OSB dışı teşvik oranları kullanılmıştır. Ayrıca ÇKKV yöntemlerinde tüm bölgelerde eşit oranlarda destek sağlanan kriterler (KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti vb.) bir farklılık yaratmayacağı için dikkate alınmamıştır.

47

Tablo 4.5: Bölgesel yatırım teşvik uygulamaları (Ekonomi Bakanlığı 2017)

Teşvik Unsurları Bölge

I II III IV V VI

KDV İstisnası      

Gümrük Vergisi Muafiyeti      

Vergi İndirimi

Vergi İndirim Oranı(%) 30 40 50 60 70 90

İndirimli Vergi Oranı (%) 14 12 10 8 6 2

Yatırıma Katkı Oranı(%) OSB dışı* 10 15 20 25 30 35 OSB içi* 15 20 25 30 35 40 Sosyal Sigortalar Prim Desteği (İşveren Payı) Destek Süresi

OSB dışı* - - 3yıl 5yıl 6yıl 7 yıl

OSB içi* - 3 yıl 5yıl 6 yıl 7yıl 9 yıl

Destek Üst Sınırı (%) OSB dışı* 10 15 20 25 35 Sınır yok OSB içi* 15 20 25 35 Sınır yok Sınır yok Arazi Tahsisi      

Faiz Oranı Desteği

Yerli Krediler (Puan)

- -

3 4 5 7

Dövize Endeksli Krediler

(Puan) 1 1 2 2

Sosyal Sigortalar Prim Desteği (Çalışan Payı)

- - - - - 10 Yıl

Gelir Vergisi Stopajı İndirimi - _- - - - 10 Yıl

Çalışmada illerin sahip olduğu teşvik oranları (Tablo 4.5) çarpılarak bir Teşvik Değerlendirme Katsayısı (TDK) elde edilmiştir ve GRA uygulamasında yararlanılmıştır. Örnek olarak Adana ili için hesaplama aşağıdaki gibidir:

TDK = Atık Geri Kazanım veya Bertaraf Tesisleri Desteği ×Vergi İndirim Oranı ×

İndirimli Vergi Oranı ×Yatırıma Katkı Oranı×

Sosyal Sigortalar Prim Desteği İşveren Payı

48

Tablo 4.6: İllere göre teşvik değerlendirme katsayıları

İL TDK İL TDK İL TDK

Adana 1080 Edirne 1080 Malatya 1500

Adıyaman 2205 Elazığ 1500 Manisa 1000

Afyon 1500 Erzincan 1500 Mardin 3150

Ağrı 3150 Erzurum 2205 Mersin 1000

Aksaray 2205 Eskişehir 420 Muğla 420

Amasya 1500 Gaziantep 1000 Muş 3150

Ankara 420 Giresun 2205 Nevşehir 1500

Antalya 420 Gümüşhane 2205 Niğde 2205

Ardahan 3150 Hakkari 3150 Ordu 2205

Artvin 1500 Hatay 1500 Osmaniye 2205

Aydın 1080 Iğdır 3150 Rize 1500

Balıkesir 1000 Isparta 1080 Sakarya 1080

Bartın 1500 İstanbul 420 Samsun 1000

Batman 3150 İzmir 420 Siirt 3150

Bayburt 2205 K.Maraş 2205 Sinop 2205

Bilecik 1000 Karabük 1000 Sivas 1500

Bingöl 3150 Karaman 1000 Şanlıurfa 3150

Bitlis 3150 Kars 3150 Şırnak 3150

Bolu 1080 Kastamonu 1500 Tekirdağ 1080

Burdur 1000 Kayseri 1080 Tokat 2205

Bursa 420 Kırıkkale 1500 Trabzon 1000

Çanakkale 1080 Kırklareli 1080 Tunceli 2205

Çankırı 2205 Kırşehir 1500 Uşak 1000

Çorum 1500 Kilis 2205 Van 3150

Denizli 1080 Kocaeli 420 Yalova 1080

Diyarbakır 3150 Konya 1080 Yozgat 2205

49