2.3.1. Cross’ un Tasarım Modeli Önerisi
Genel tasarım modellerinde yer alan ve bir konsept çözümü oluşturmadan önce kötü tanımlanmış bir problem alanını inceleyen Cross, dört aşamalı bir varyant önermiştir. Bu durum daha sonra hedeflere, sınırlamalara ve tasarım dökümanının kriterlerine göre değerlendirilmiştir. Son adım, karmaşık bir ürünün hem üretimi hem de
16 uyumundaki tasarım özelliklerinin bağlantısını kurmaktır. Üretim daima başarılı bir çözümle sonuçlanmadığı için, Cross modeli değerlendirme ve üretim aşamaları arasında bir geri beslenme döngüsü içerir (Wynn ve Clarkson, 2005: 39).
Cross, çeşitli yaklaşımlara ve tasarım sürecinin doğasını belirlemeyi amaçlayan teorilere yer vermektedir. Sistematik bir yaklaşıma karşı olanların çoğu, mimari tasarımda sezgi ve varsayım yordamlarının gerekliliğini vurgulamaktadır (Al-Sayed, 2007: 5).
Şekil: 1. Cross’ un Tasarım Süreci Modeli
Cross, sezgi ve varsayım yordamlarından da yola çıkılarak ön gördüğü dört aşama sonucunda asıl olana ulaşmayı hedefler. Ona göre tasarım sürecinin önceliği araştırmadır. Araştırmanın ardından üretim gelir. Üretilen ürün değerlendirme sürecinden geçer ve uygun görülmediği taktirde üretim aşamasına geri döner. Değerlendirme aşamasından olumlu olarak çıkan ürün iletişim yoluyla aktarılır.
Oldukça net bir model anlayışı içerisinde olan Cross, soruca en kısa şekilde ulaşmayı ve ayrıntılara girmemeyi tercih etmiştir. Süreci en genel hatlarıyla ele alarak, ayrıntıları tasarımcının kendi yorumuna bırakmıştır.
Diğer modellerin aksine, Cross’un modelinde üretim sonda değil ikinci sırada alınmış ve sonuçların değerlendirmesiyle oluşturulan bir yol izlenmiştir.
17 2.3.2. Pahl ve Beitz’ in Tasarım Modeli Önerisi
18 Pahl ve Beitz makine mühendisliği dalında ele aldığı tasarım sürecine ilişkin çalışmalarını bazı ilkelerden yola çıkarak hazırlamışlardır. Bunlar;
- Bir probleme direkt yaklaşımı teşvik etmelidir; sadece uzmanlık alanlarında değil, tasarım faaliyetlerinin her çeşidi içinde uygulanabilmelidir,
- Anlaşılabilirlik ve icat edilebilirliği teşvik etmelidir; optimum çözümler için araştırmayı kolaylaştırmalıdır,
- Diğer tasarım metot ve kavramlarıyla uyumlu olmalıdır, - Tesadüfi çözümler bulmaya dayalı olmamalıdır,
- İlgili ödevler için bilinen çözümlerin uygulamasını kolaylaştırmalıdır, - Elektronik veri işlemiyle uyumlu olmalıdır,
- Kolayca öğrenilebilmeli ve öğretilebilmelidir,
- Modern ergonomi ve bilişsel psikolojik etkenler kullanılarak zaman tasarrufu sağlanabilmeli, insan hataları önlenebilmelidir (Pahl ve Beitz, 1996).
Pahl ve Beitz, tüm bu ilkeleri göz önünde bulundurarak; tasarım sürecinin çıkış noktasını ödev, varış noktasını ise çözüm olarak ele alıp, bu süreçteki basamakları belirlemişlerdir. Aşamaları en ince ayrıntısıyla değerlendiren Pahl ve Beitz bu süreçte yaratıcılığın önemini de ayrıca vurgulamaktadır. Özellikle yeni tasarımlarda tasarımcının yaratıcılığı tecrübesi ile birlikte önemli rol oynar. Tasarımcının yaratıcılık eylemi beynin bilinçaltı işlevlerinden olup mekanizması henüz tam olarak çözülememiştir. Hem ekonomik hem de fonksiyon olarak değerli bir tasarımın ortaya konmasında tasarımcının tecrübesi ve bilgi birikiminin yanı sıra bu yaratıcılık özelliğinin önemi bilimsel kabul görmektedir (Pahl ve Beitz, 1997: 761).
Yaratıcılık, ilkeler ve belirlenen maddeler doğrultusunda uygulandığı taktirde başarılı sonuçlara gidilebilecek olan tasarım modeli önerisi, tüm tasarım alanlarında kullanılabilir olması sebebiyle de önem taşımaktadır.
19 2.3.3. Staudacher ve Diğerlerinin Tasarım Modeli Önerileri
Staudacher ve arkadaşları bilgisayar destekli tasarım alanında tasarım sürecini, “seri ürün geliştirme süreci” ve “eş zamanlı ürün geliştirme yaklaşımı” olarak iki şekilde incelemişlerdir. Bunların ilki tasarımın süreciyle birebir ilişkiliyken; diğeri tasarım ürününün niteliği ve özellikleriyle bağlantılıdır.
Şekil: 3. Seri Ürün Geliştirme Sürecinin Aşamaları (Staudacher ve diğerleri)
Şekil: 4. Eşzamanlı Ürün Geliştirme Yaklaşımı Tasarım Süreci (Staudacher ve diğerleri)
2.3.4. March’ın Tasarım Modeli Önerisi
Marc (1984) tarafından önerilen ve tümdengelim, tümevarım ve üretim olmak üzere üç açıdan akıl yürütülen tasarım modeli; Amerikalı filozof Pierce’ nin çalışmalarını üzerine çekmektedir. Pierce’ nin açıklamalarını farklı bir açıdan ele almak gerekirse; akılcı bir tasarım üç yolla kavranır;
20 2- Performans özelliklerinin tahmini-Tümdengelim mantığıyla gerçekleştirilmesi 3- Alışılmış kavramların birikimi ve yerleşik değerler, gelişen bir tipoloji-Tümevarım
mantığı ile gerçekleştirilmesi.
Şekil: 5. March’ ın Tasarım Süreci Modeli
Özetle; üretim oluşturur, tümdengelim öngörür ve tümevarım değerlendirir. Gerekli özellikler ve çözümle ilgili bazı ön varsayımlar üzerinde bir ön açıklamadan yararlanan, ilk tasarım önerisini üretmek, bu modelde tasarım süreci üretken mantığının ilk aşaması ile başlar. Tasarım varsayımları ve oluşturulan teoriden, ilk tasarım önerisi beklenen performans özelliklerinin tümdengelimsel analiz edilmesidir. Öngörülen performans özelliklerinden, tasarım olanakları veya varsayımlardan fazlasını tümevarımsal olarak değerlendirmek mümkündür. Sonrasında bu döngü tekrarlar, özelliklerin revize edilmiş açıklamalarından başlayarak, tasarım önerilerinde olası iyileşmeler ve/veya değişiklikler ile sonuçlanır (Ebruomwan vd., 1996: 314).
21 2.3.5. Brigitte Borja De Mozota’nın Tasarım Modeli Önerisi
Şekil: 6. Brigitte Borja De Mozota’nın Tasarım Süreci Modeli
Brigitte Borja De Mozota genelde mimari tasarım sürecinde incelenen tasarım çalışmalarında altı basamaklı bir model önerisi sunmuştur. Bu modelde beş basamağın öncesinde 0 basamağı bulunmakta ve bu aşamada soruşturma yapılmaktadır. 0 basamağından sonra sırasıyla; araştırma, inceleme, geliştirme, gerçekleştirme ve değerlendirme aşamaları yer almaktadır. Bunlar şu şekilde açıklanabilirler (De Mozota, 2005: 22-24);
Hazırlık Aşaması 0: Soruşturma
0 aşaması, bir fırsatın veya potansiyel ihtiyacın tanımlandığı ve bu ihtiyacın bir tasarım konseptine dönüştürülüp dönüştürülemeyeceğini görmek için fikirlerin oluşturulduğu olasılıklara dayalı bir araştırmadır. Bu aşama tasarım yoluyla çözülebilecek
22 bir sorunu tanımlamak için soruşturma alanını genişletmeyi hedefler. Bu aşama yön bilgisinin saptanıp saptanmadığına ve tasarım için verilen özgürlüğün derecesine bağlı olarak az ya da çok geliştirilmiş bir tutumdadır.
Aşama 1: Araştırma
Tasarımcı sorunu ve tasarım projesinin hedefini tanımlayan yön bilgisine bakar. Sonra projenin firma için önemi ve uygunluğu hakkında soruşturma yapar ve firmanın projeyi başlatma kararını alırken kullandığı verileri daha iyi anlamak için farklı sorumlu kişileri sorgular. Ürünün ya da grafiklerin kendi rekabetçi pazarındaki konumlanmasını analiz etmekle başlar ve projenin teknik ve işlevsel parametrelerini inceler. Bu analiz çoğunlukla tasarımcıyı ek çalışmalar yapmaya ve projenin “çevre” si ya da “bağlamı” üzerine belge toplamaya yönlendirir. Bu aşamanın projenin bir tanısını çizmek ve görsel konseptini tanımlamak (veya bir metin yaratmak ya da projenin sözlü ve yazılı tanımını oluşturmak) olmak üzere iki hedefi vardır.
Aşama 2: İnceleme
Sorunu bütünüyle anladıktan sonra tasarımcı, projenin alabileceği farklı olası biçimlerin eskiz öncesi çizimlerini yaparak konsepti ortaya çıkartmak için tüm yaratıcı kaynaklarını kullanır. Bu çizimler, tasarımın eksenlerini meydana çıkartmakta ve farklı ürün mimarilerini, grafik işaretlerini ve tasarıma yardımcı olabilecek maket seçeneklerini keşfetmeye yardımcı olmaktadır. “Ortaya çıkan bu yaratıcı çözümler, “taslak” ya da farklı çözümler ve önerilen görüş açılarının çizimleri şeklinde müşteriye sunulacaktır. İnceleme aşaması müşterinin de yer aldığı bir komite tarafından bir ya da iki yaratıcı çözümün seçimi ile son bulur. Bu seçim, tasarım yön bilgisinde tanımlanmış, istenen işlevlerin hiyerarşisi ile ilişkili çeşitli çözümlerin teşhisiyle kolaylaştırılmıştır. Komiteye yapılan tanıtım, analizden sorumlu farklı kişilerin yorumlarını almayı sağlar ve projenin görsel, somut unsurları hakkında bir diyalog kurar. Bu diyalog seçilen tasarım çözümlerini iyileştirmeye yardım eder. Çözümler estetik, işlevsel ve teknik kısıtlamaların bir analizi doğrultusunda incelenir. Bu aşama, 3’üncü aşamada geliştirilecek olan bir ya da iki çözümün seçimi ile son bulur.
23 Aşama 3: Geliştirme
Bu aşamada seçilen çözümlerin biçimsel olarak üç boyutlu tanıtılma zamanıdır. Bu üç boyutlu kopya yapımı, biçimin mekandaki niteliği üzerine yargıda bulunmaya olanak sağladığından zorunludur. Aynı zamanda işlevsel de olabilen gerçek boyutta bir maket yapılmıştır. Tasarımcı test öncesi prototipin teknik planlarını yapar. Bu çizimler ürünün birleştirilmesindeki teknik kısıtlamaların kontrol edilmesine olanak sağlar. Bu maket pazarlama testlerinde de kullanılabilir. Çeşitli testlerden sonra, son maket benimsenir ve sürecin yaratım aşaması son bulur.
Aşama 4: Gerçekleştirme
4. aşamada tasarımcı, proje için bir prototip gerçekleştirme üzerinde çalışır. Yapım belgelerini ve kullanılan malzemeleri, ürün ya da işaretin farklı unsurları için rengi ve yüzeysel bakımını tanımlayan bir plan ortaya çıkartır. Bu aşama, farklı departmanların – imalatçı ve şirket dışı tedarikçiler – işbirliğini gerektirdiğinden zaman alan bir aşamadır. Aşama 5: Değerlendirme
Değerlendirme aşamasında üç farklı yönde testlere başlanır:
1. Teknik kontrol: Kullanım, güvenlik ve uzun ömürlülük kıstaslarına uygunluk testleri 2. Planlama testi: Üretim programlarının hazırlığı, hesaplanması
3. Pazarlama yönünden değerlendirme: Tasarım çözümünün marka değerleri, hedef kitle pazarı ve pazar payı hedeflerine uygunluğu (Ancak, bu pazar değerlendirmesi daha erken yürütülebilir, tüketici tercihleri ve davranışı prototip testi boyunca değerlendirilebilir). Bu son aşamada, yapılacak takibin tek sorumlusu genellikle tasarımcıdır. Ancak, müşterinin resimli örnekler, ürün görüntüleri, (basın raporları gibi) iletişim belgeleri ve fotoğrafçıların seçilmesini isteyeceği durumlarda sanatçı müdür rolü de oynayabilir.
24 2.3.6. French’ in Tasarım Modeli Önerisi
French tarafından yaygın, aşama odaklı ve genelde mühendislik dallarında görülen bir model önerilmiştir. Bu model, sanayide görülen tasarım uygulamalarına dayanır. Dört aşamadan oluşmaktadır:
1. Bu süreç, sonrasında analiz edilen hedef pazarın ihtiyaçlarını gözetmekle başlar, kesin bir sorun açıklamasına gider. Bu durum ürünün yerine getirmesi gereken şartların listesini oluşturmuş olur.
2. Kavramsal tasarım dönemi boyunca çeşitli konseptler yaratılır, her biri problemi çözmek adına bir takım fiziksel ilkeyi temsil eder. Bu şemalar, değerlendirme ve kıyaslamayı sağlamak için çok daha somut simgelere dönüştürülür. Sonuçta elde edilen kavramlar değerlendirilir ve kesin çözümün temelini oluşturmak için bir veya daha fazlası seçilir.
3. Seçilmiş yapı, ön konseptin kesin bir plana dönüştürüldüğü düzenleme aşamasından sonra kesinleşmiştir.
4. Son olarak, üretim için talimatların çıkmasıyla, çözümdeki tüm belirsizlikleri kaldırmak adına kalan ayrıntılar ilave edilir.
25 Şekil: 7. French’ in Tasarım Süreci Modeli
French’ in tasarım görüşü, Evans tarafından doğadaki hiyerarşik modelin açıklanarak vurgulandığı, doğrusal olmayan aktivite dizilerini hesaplaması şeklindedir. Başka bir deyişle, bir proje, tasarımın her açıdan farklı bütünlüklerine göre çeşitli aşamaları kapsayabilir (French: 1999).