TARTIŞMA

MTSORD-59, organ transplantasyonu hastalarının kullandığı immunosupressif ilaçların yan etkilerini subjektif olarak değerlendirilmesini sağlayan geçerli bir ölçüm aracıdır (MAPI, 2012). Bu araştırmada, MTSORD-59’un Türk kültürüne uyumu, geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır. Yapılan geçerlik çalışması sonrası ölçek 58 madde içerdiği için ölçeğin Türkçe versiyonu MTSORD-58TR

olarak isimlendirilmiştir.

Organ transplantasyonu hastalarının semptom deneyimlerini değerlendirmek için kullanılan birçok ölçüm aracı bulunmaktadır. Literatürde, semptom deneyimini değerlendirmek için geçerli ve standardize bir ölçüm aracına gereksinim olduğu belirtilmektedir. MTSORD-58TR Dünya’da organ transplantasyonu hastalarında immunosupresif tedaviye bağlı gelişen yan etkileri değerlendimek amacıyla kullanılmaktadır (MAPI 2012). Ancak ülkemizde organ nakli hastalarda immunosupresif ilaçlara bağlı gelişen semptomları değerlendiren bir ölçüm aracı bulunmamaktadır. Bu araştırma ile MTSORD- 58TR’in dil, içerik, yapı geçerliği ve güvenirliği Türk karaciğer (N: 100) ve böbrek (N: 80) transplantasyonu hastalarında değerlendirilmiştir. Aynı zamanda ölçeğin yapı geçerliliği geniş bir sağlıklı popülasyonu (N: 180) içeren örneklemle test edilmiştir. Dobbels ve arkadaşlarının (2008) yapmış olduğu geçerlik çalışmasında, MTSORD-59 sadece 24 böbrek ve 84 akciğer transplantasyon hastasında test edilmiştir. Ayrıcı geçerlilikte sağlıklı popülasyonla karşılaşıtırma yapılmamıştır.

Yapılan litaratür incelemesinde Dobbels ve arkadaşlarının yapmış olduğu (2008) MTSORD-59’un İngilizce ve Datçada içerik ve yapı geçerliliğini test eden sadece bir çalışmaya ulaşılmıştır. Ayrıca ölçeğin önceki versiyonlarında MTSORD-21 maddelik versiyonunun geçerlik çalışmasının yapıldığı bir çalışmaya ulaşılmıştır (Moond ve ark. 2001). MTSORD-21 maddelik versiyonunun dil geçerliliği birçok dilde gerçekleştirilmiştir (Portekizce, Almanca, Fransızca, Danimarkaca, İtalyanca, Polonyaca, İspanyolca, İsveçre) (MAPI 2012).

Dil ve içerik geçerliği

Dil geçerliğinde en önemli konu çevirmenlerin seçimi ve çeviri tekniğidir. Çevirmenlerin sadece hedef dili iyi bilmesi değil aynı zamanda çalışmanın konusu ve kültürü konusunda bilgi ve deneyimi olması gerekir (Gözüm ve Aksayan 2004). Bu nedenle MTSORD-58TR_’in çevirisi anadili Türkçe olan ve tıbbi İngilizce konusunda uzman iki kişi tarafından yapılmıştır. Ölçeğin İngilizceye geri çevirisi hemşirelik literatürüne hakim ve ölçeğin İngilizce çeverisini yapmayan iki çevirmen tarafından gerçekleştirilmiştir. Geri çevirisi yapılan ölçeğin orjinal

129 ölçek ile karşılaştılmasından sonra Türkçe versiyonunda herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.

Ölçeğin dil çevirisi tamamlandıktan sonra ölçeğin 15 KT hastası ile pilot uygulaması yapılmıştır. Pilot uygulamadan sonra ölçeğin anlaşılır ve açık olabilmesi için KT hastalarının verdiği öneriler doğrultusunda gerekli değişiklikler yapılmıştır.

Ölçeğin içerik geçerliğini test etmek için organ transplantasyonu konusunda uzman 13 kişiden MTSORD-58TR_{’in maddeleri ile ilgili uzman görüşü alınmıştır. İçerik analizi indeksi} uzmanlar arasında ki görüş birliği belirlemek için kullanılmaktadır (Polit ve Beck 2010). Bu çalışmada, MTSORD-58TR_{’in madde (1.0) ve ölçek (1.0) içerik analizi indeksi değeri geçerli} düzeyde bulunmuştur (Polit ve Beck 2010). Bu değer MTSORD-58TR_{’in maddeleri ile ilgli} uzmanlar arasında görüş birliği olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda uzman görüşleri sonrası yeniden düzenlenen ölçeğin 30 KT hastasında pilot uygulaması yapılmıştır. Pilot uygulamasıdan sonra ölçeğin anlaşılır ve açık olabilmesi için KT hastalarının verdiği öneriler doğrultusunda gerekli değişiklikler yapılmıştır. Dobbels ve arkadaşlarının (2008) çalışmasında, MTSORD-59’un uluslararası uzmanlardan (N: 17) görüş alınmış ve 24 böbrek transplatasyonu hastasında pilot uygulaması yapılmıştır.

Yapı geçerliği

Ölçeğin yapı geçerliğinde bilinen grup karşılaştırması kullanılmıştır. Bilinen grup karşılaştırması yapı geçerliğinin değerlendirilmesinde en yaygın kullanılan yaklaşımlardandır. Bilinen grup karşılaştırmasında, ölçekten teorik açıdan farklı puanlar alacağı düşünülen gruplar belirlenir ve gruplar arasında fark değerlendirilmektedir (Moons ve ark. 1996, Gözüm ve Aksayan 2002).

Yapılan araştırmalar cinsiyet (Moons ve ark. 1998, Moons ve ark. 2001, Dobbels ve ark. 2008, Kugler ve ark. 2009) ve depresyon düzeyinin (Moons ve ark. 1996, Jackson ve ark. 1998, Moons ve ark. 2001) semptom oluşma ve semptom rahatsızlık durumunu etkilediği belirtilmektedir. Bu nedenle, bu araştırmada organ transplantasyonu hastalarının semptom oluşma ve rahatsızlık durumu cinsiyet ve depresyon düzeyine göre değerlendirilmiştir. Ayrıca bilinen grup karşılaştıırlmasında, immunosupresif ilaç alan organ transplantasyonu hastalarının semptom düzeyi ile immunosupressif ilaç almayan sağlıklı kişilerin semptom düzeyi ile karşılaştırarak analiz edilmiştir. Yapılan ridit analizi ve Man Whitney U analizi sonucunda, organ nakli hastalarında hem cinsiyet hem de depresyon düzeyinin semptom düzeyini öngörülen şekilde etkilediği bulunmuştur. Ayrıca organ transplantasyonu hastalarının semptom düzeylerinin sağlıklı kişilerden daha yüksek olduğu bulunmuştur. Bu analiz sonuçları, MTSORD-58TR_{’in Türk organ transplantasyonu hastalarında yapı geçerliliğinin}

130 oldukça iyi olduğunu göstermektedir. Dobbel ve arkadaşlarının (2008) cinsiyet ve depresyon düzeyi açısından yapı geçerliliği sonuçlarının bizim çalışmamıza benzer olduğunu görülmektedir. Dobbels ve arkadaşlarının çalışmasında MTSORD-59’un yapı geçerliliği sağlıklı popülasyonla karşılaştırılmamıştır.

Bu çalışmada, araştırmanın örnekleminin yaşadığı semptomlar hakkında genel bilgi verilmesi ve uluslararası karşılaştırılabilirliği için organ transplantasyonu hastalarının yaşadıkları ilk on semptom belirlenmiştir. Yapılan ridit analizi sonucunda, karaciğer ve böbrek transplantasyonu hastalarında görülen ilk on semptom; terleme, yorgunluk, ay dede yüz, ellerde titreme, saçlarda dökülme, anksiyete, ruh halinde dalgalanma, iştahta artma, kaslarda güçsüzlük ve kıllanma olarak bulunmuştur. Kugler ve arkadaşlarının (2009) çalışmasında da; iştahta artma, ay dede yüz, yorgunluk, kıllanma, ruh halinde dalgalanma, kaslarda güçsüzlük, anksiyete ve ellerde titreme semptomlarının hem semptom olupşma hemde rahatsızlık düzeyi açısından solid organ transplantasyonu hastalarında en fazla görülen semptomlar olduğu belirtilmiştir. Ayrıca Drent ve arkdaşlarının (2008) çalışmasında da KT hastalarında kaslarda güçsüzlük semptomunun en fazla görülen 10 semptom arasında olduğu belirtilmiştir. Diğer solid organ transplantasyonu hastalarını da içeren daha geniş bir örneklem grubunda en sık görülen ve en fazla rahatsızlık oluşturan semptomların değerlendirilmesine gereksinim vardır. Bu sonuçlar, transplantasyon hemşirelerinin hasta bakımlarına ışık tutacak ve önceliklerini belirlemede katkı sağlayacaktır.

Güvenirlik

MTSORD-58TR’in toplam puanı ve alt boyutları bulnamadığı, her semptom birbirinden bağımsız olduğu için iç tutarlılığının kullanılması önerilmemektedir (Moons ve ark. 2001, Dobbels ve ark. 2008). Bu nedenle bu araştırmada cronbach alfa hesaplanmamıştır. Bu çalışmada, MTSORD-58TR_{’in güvenirliği yarılama (split-half) yöntemi ile değerlendirilmiştir.} Yapılan analizler sonucunda ölçeğin güvenirliğinin iyi olduğu bulunmuştur. Bu güvenirlik sonuçları ululslarası alandada MTSORD-59 için ilk güvenirlik verilerini oluşturmaktadır.