Tarımsal gelir

Tarım işletmelerinde müteşebbisin başarı derecesini ortaya koyma bakımından önem taşıyan tarımsal gelir, saf hasıladan borç faizleri ile kiraya tutulan arazi için ödenen payların çıkarılması ile kalan sonuca aile işgücü ücret karşılığının eklenmesi ile bulunmuştur (Erkuş, 1979b). Tarımsal gelir, “müteşebbis ile ailesinin bir sene süresince, saf sermaye kıymet ve değerinde azalma olmaksızın ihtiyaçlarını karşılamak için harcayabileceği gayri safi hasılanın bir bölümü” olarak da ifade edilmektedir. Yapılan desteklemeler ile işletmelerin başlangıç sermayesinin düşürülmesi, incelenen işletmelerde tarımsal gelirin artmasına sebep olmuştur.

Çizelge 6.24. İşletme gruplarına göre tarımsal gelir

İşletme Genişlik Grupları (Koloni)

0-100 101-250 251-+ İşlt. Ort.

Saf Hasıla 418,02 27.550,96 105.103,34 68.020,33

Borç Faizleri ve Kira Bedeli 1.794,45 2.339,53 1.556,79 1.782,96 Aile Ücret Karşılığı 40.023,53 36.940,91 36.278,18 55.665,96

Tarımsal Gelir 38.647,10 62.152,35 139.824,74 103.348,01

Kovan Başına TG 600,00 361,92 332,34 346,79

İncelenen işletmelerde işletmeler başına düşen tarımsal gelir 103.348,01 TL tespit edilmiştir. Bu değer işletme gruplarına arasında değişiklik sergilemektedir. 0-100 adet koloni varlığına sahip işletmelerde işletme başına tarımsal gelir 38.647,10TL, 101-250 adet koloni varlığına sahip işletmelerde işletme başına düşen tarımsal gelir 62.152,35 TL ve 251-+ adet koloni varlığına sahip işletmelerde işletme başına tarımsal gelir 139.824,74 TL tespit edilmiştir. Ayrıca koloni başına tarımsal gelir hesaplanmış olup işletmeler ortalaması 346,79 TL’dir. Nüfus başına tarımsal gelir hesaplanmış ve işletmeler ortalaması ise 19.362,31 TL tespit edilmiştir.

6.1.6.8. Bal birim maliyeti

İncelenen işletmelerde arıcılığa ait bal maliyet tablosu Çizelge 6.25’de gösterilmiştir. Üretim masrafları değişen ve sabit masraflar olarak iki grupta inceleme altına alınmıştır. Sabit masraflar, arıcılık sigortası, birlik aidatı, daimî işçilik, genel idare gideri, tamir bakım, arı sermayesi faizi, alet makine sermayesi faizi, amortisman, arazi kirasından oluşmaktadır. Genel

85

idare giderinin hesaplanmasında değişen masraflar toplamının %3’ü alınmıştır. Değişen masraflar ise besleme, yakıt veya nakliye, geçici işçilik, arı konaklama, arıcı konaklama, pazarlama, koloni alımı, ana arı, petek, çerçeve, ilaç vitamin, nakil belge masrafı, döner sermaye masrafından oluşmaktadır (Çizelge 6.25).

Çizelge 6.25. Bal maliyet tablosu

İŞLETME GENİŞLİK GRUPLARI (KOLONİ)

0-100 101-250 251-+ İşlt. Ort. TL TL TL TL % A. GELİR 1. Ana Ürün Geliri 18.805,29 72.115,91 197.814,55 136.021,70 99,71 2. Yan Ürün Geliri 0,00 111,36 628,18 393,62 0,29 TOPLAM ÜRETİM DEĞERİ (TL) 18.805,29 72.227,27 198.442,73 136.415,32 100,00 B. DEĞİŞEN MASRAFLAR Besleme 1.678,82 5.158,41 12.112,00 8.597,71 12,57

Yakıt veya Nakliye 911,76 3.245,45 6.790,91 4.897,87 7,16

Geçici İşçilik 1.905,88 3.436,36 6.081,82 4.707,45 6,88

Arı Konaklama (Arazi

Kirası) 735,29 1.706,82 3.710,91 2.703,72 3,95 Arıcı Konaklama 923,53 2.468,18 3.872,73 3.010,64 4,40 Pazarlama 515,95 1.708,91 4.632,80 3.203,95 4,68 Koloni Alımı 950,88 1.557,27 4.197,18 2.992,23 4,37 Ana Arı 1.526,18 3.145,45 5.400,18 4.171,86 6,10 Petek 1.056,18 1.698,64 3.122,55 2.415,59 3,53 Çerçeve 483,09 1.688,81 5.263,64 3.562,41 5,21 İlaç Vitamin 232,94 538,64 1.280,91 917,66 1,34

Nakil Belge Masrafı 19,35 93,18 126,09 99,09 0,14

Döner Sermaye Faizi 601,69 1.454,54 3.112,54 2.270,41 3,32

TOPLAM DEĞİŞEN

MASRAFLAR (TL) 11.541,56 27.900,66 59.704,26 43.550,59 63,68

C. SABİT MASRAFLAR Arıcılık Sigortası (Kovan ve

Makine Ekipman) 432,06 445,00 529,42 492,05 0,72

Birlik Aidatı 120,00 120,00 120,00 120,00 0,18

Daimî İşçilik 1.411,76 7.318,18 16.536,36 11.643,62 17,02

Genel İdare Gideri (%3) 346,25 837,02 1.791,13 1.306,52 1,91

Tamir Bakım 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Arı Sermayesi Faizi 515,29 1.373,82 3.365,82 2.384,09 3,49

Alet Makine Sermayesi Faizi 117,17 360,41 595,89 454,20 0,66

Amortisman 3.903,18 6.321,22 10.696,51 8.443,92 12,35

TOPLAM SABİT

MASRAFLAR (TL) 6.845,72 16.775,65 33.635,13 24.844,40 36,32

D. TOPLAM MASRAF (TL)

18.387,27 44.676,31 93.339,39 68.394,99 100,00 E. ÜRETİLEN BAL MİKTARI (KG)

1.019,71 3.357,73 9.054,91 6.268,35

F. BAL KG MALİYETİ TL/KG

18,03 13,27 10,24 12,36

İncelenen arıcılık işletmelerinde bir kilogram balın maliyeti 0-100 adet koloni varlığına sahip olan işletmelerde 18,03 TL, 101-250 adet koloni varlığına sahip işletmelerde 13,27 TL,

86

251-+ koloni varlığına sahip işletmelerde 10,24 TL ve işletmeler ortalamasında 12,36TL olarak saptanmıştır. Arıcılık işletmelerinin bal üretiminde toplam gelirinin %99,71’ini bal satış geliri oluşturmaktadır. Masraf yapısında değişken masraflar %63,68, sabit masraflar %36,32’lik oranlara sahiptir. Toplam işletme masrafları içinde besleme (%12,57) ve nakliye (%7,16) masrafı önemli payı alırken; bal üretim maliyetinde toplam işçilik masrafı (%23,90) en büyük paya sahiptir (Çizelge 6.25). Bal birim maliyetinin düşürülmesi için önceliğin yan ürün gelirinin arttırılması olmalıdır. Bu kapsamda IPARD programınca desteklenmiş makine ekipmanların etkin bir şekilde kullanılması gerekmektedir.

Bal maliyetinde masraf unsurlarının dağılımını inceleyen çalışmaların tamamına yakınında işçilik maliyetinin yüksekliği çalışmamızda olduğu gibi dikkat çekmektedir. Hodges tarafından Florida’da gerçekleştirilen çalışmada en önemli masraf unsurları işçilik (%27) ve nakliye giderleridir (%17) (Hodges ve ark., 2001). Küçük kapasiteli arıcılık faaliyeti yapan işletmelerde bal üretimi kapsamında değişen masrafların %49.65-%64.15 arasında geçici ve daimi işçilik masraflarından oluştuğunu, arıcılık faaliyetinin kârlı bir uğraş olmasının yanı sıra, bütün işçilik masraflarının azaltılması gerektiğini ve bal ile birlikte daha kârlı olan propolis, bal mumu ve polen gibi diğer arı ürünlerinin de üretilmesi gerektiğini belirtmişlerdir (Marinkovic ve Nedic, 2010). Arıcılığın ekonomik analizi ve bal ürününün üretim maliyetleri ile alakalı yapılan çalışmalarda değişen masrafın toplam masraflar içindeki payları %69.37 (Onyekuru ve ark., 2010), %51.39 (Okpokiri ve ark., 2015)%38.59 (Mbah, 2012), %10.57 (Folayan ve Bifarin, 2013), olarak belirlenmiştir.

Türkiye’de gerçekleştirilen çalışmalardan Saner ve arkadaşlarının Muğla ve İzmir illerini kapsayan çalışmalarında en önemli masraf unsurunu ödeme yapılmayan işçilik (ücretsiz işgücü) masrafı olarak hesaplamış ve toplam masraf içindeki payı %48 olmuştur (Saner ve ark., 2004). Sonrasında ise nakliye ve depolama masrafları izlemiştir. Ören ve arkadaşlarının çalışmasında toplam işçilik maliyetinin payı da %48 olmuştur (Ören ve ark., 2010). Çalışmalarda illerde bulunan arıcılık işletmelerinin göçer olup olmamasına göre sabit ve değişken masraf dağılımı farklılık göstermiştir. Sabit ve iliçi göçer arıcılık işletmelerinin yoğun olduğu çalışmalarda sabit masraflar değişken masraflardan daha fazla paya sahip olmuştur. Van ili Bahçesaray ilçesinde toplam üretim masraflarının %40’ı değişken masraf olup, toplam üretim masrafının %34’ünü işçilik masrafları oluşturmuştur (Yildirim ve Agar, 2008). Emir (2015) Türkiye genelinde yaptığı doktora tezinde ise arıcılık işletmelerinin üretim masraflarında değişken ve sabit masrafların dağılımı çalışmamız ile benzer sonuç vermiştir (Emir, 2015). Saner ve ark.’nın 2004 ve 2011 yıllarındaki çalışmalarında koloni yenileme

87

masrafı unsuru birbirinden oldukça farklıdır. Adana’daki çalışmada işletmelerin toplam masraflarında değişken masrafların payı %54’tür ve değişken masraflar içinde de en büyük payı çalışmamız ile aynı orana sahip olan besleme (yem) masrafı (%19) oluşturmuştur (Ören ve ark., 2010). Tokat ilindeki arıcılık işletmelerinin masraf yapılarında en önemli pay besleme (%25) olmuştur (Yalçın, 2014).