Tarımsal Ürünlere Olan Talebin Gelir Esnekliği

Bir ekonomide tarım sektörünün milli gelir içindeki nispi öneminin giderek azalması, herşeyden önce o ekonominin üretim yapısı ile ilişkilidir. Üretim yapısı yani hangi malların ne miktarda üretileceği ise tüketici davranışlarına bağlıdır (Dinler, 1993: 70). Ekonomik kalkınma ile fertlerin gelirleri arttıkça, tüketicilerin talepleri arasındaki ilişkiyi, başka bir deyişle gelir değişmeleri karşısında talebi etkileyen öteki etkenler (o malın fiyatı, ekonomideki diğer malların fiyatı, tüketici tercihleri) değişmemek koşuluyla, tüketicilerin herhangi bir mala

olan talebindeki değişme, tüketim eğrileri mal grubuna göre farklı esneklikler gösterirler.

Harcamalar1

Talep Edilen Besinsel mallar e<1 Miktar Giyim ve Lojman e=1 Kültür,Eğlence,

...<45.. Sağlık, Ulaşım e>1

=45 >45

-Engel Eğrileri

Alman istatistikçi Engel, tüketicilerin talep ettikleri tüm malları göz önüne alarak, geliri artan tüketicilerin çeşitli mal gruplarına yaptıkları harcamaları seyrini incelemiştir. Tüketicilerin gelirleri arttıkça, toplam harcamaları içinde gıdasal malların paylarının azaldığı, kültür, eğlence, hijyen, sağlık ve ulaştırma harcamalarının payının arttığını, giyim ve lojman

harcamalarının payınınsa değişmediğini saptamıştır (A.g.e., s.73). Gelirdeki değişmeler karşısında, her hangi bir malın talebindeki değişme arasındaki ilişki bilindiği gibi talebin gelir esnekliği ile ölçülmektedir.

Bir ekonomide gelir arttığı zaman, talebin gelir esnekliği birden büyük olan mal ve hizmetlerin üretimi gelir artış hızından daha yüksek düzeyde artacak, buna karşılık talebin gelir esnekliği birden düşük olan mal ve hizmetlerin üretimi ise gelir artış hızından daha küçük bir hızla artacaktır. Bu duruma göre, ekonomik gelişme ile birlikte hangi malların ekonomi içindeki öneminin göreceli olarak artacağını yada azalacağını saptamak için üretilen mal ve hizmetlerin gelir elastikiyetleri, talep artışları sırasını oluşturmaya olanak verecektir.

Gelirleri artan fertlerin besinsel mallara yaptıkları harcamaların mutlak miktarları artarken, bu harcamaların toplam harcamalar içindeki payı azalmaktadır. Besinsel malların talebinin gelir esnekliği pozitif ve daima birden küçüktür. Talebin gelir esnekliğinin birden küçük olmasının ana nedeni, besinsel malların tüketiminin insan midesiyle sınırlı olmasıdır.

Az gelişmiş ülkelerde besinsel malların talebinin gelir esneklikleri gelişmiş ülkelere oranla daha yüksektir. Azgelişmiş ülkelerde gelir esnekliği bu grup mallar için bire yakınken, ABD’de 0.16 (1985), Fransa’da en düşük gelir grubu için 0.82, en yüksek gelir grubu için ise 0.35’dir (A.g.e., s.76).

Besinsel malların talebinin gelir esnekliğinin birden küçük buna karşılık tarım dışı sektörlerinkinin birden büyük olması, tarım dışı sektörlerin tarım sektöründen daha büyük bir büyüme hızına sahip olduğu sonucunu vermektedir. Bu iki sektör (tarım ve tarım dışı) büyüme hızlarını birbirine oranladığımızda elde edilen formül tarım dışı sektörlerin tarım sektörünün kaç katı bir gelişme hızına eriştiğini saptamamıza yardımcı olur (Kazgan, 1991: 160).

Tablo.5

1975-1985 Yılları İçin Besinsel Malların Taleplerinin Gelir Esnekliği

Ülkeler Buğday Pirinç Patates Şeker Sığır Peynir

ABD LI-0.3 SL+0.2 X -X 00 SL+0.4 LI+0.7

Fransa LI-0.45 LI+0.5 LI-0.6 LI+0.3 LI+0.2 LI+0.8

Almanya LI-0.5 LI+0.6 LI-0.8 LI+0.25 LI+0.3 LI+0.3

İtalya LI-0.1 SL-0.2 X -X LI+0.7 LI+0.7 LI+0.5

Danimarka LI-0.14 LI+0.1 LL-0.4 00 LI+0.3 LI+0.4

Norveç LI-0.15 SL-0.15 SL-0.25 LI+0.15 00 LI+0.2

İngiltere LI-0.6 SL-0.5 LI-0.2 LI-0.2 X -X SL+0.2

Yunanistan DL-0.2 SL+0.3 LI+0.2 LI+0.7 SL+0.9 LI+0.3

Portekiz LI-0.2 LI+0.3 LI+0.13 SL+0.5 SL+0.8 SL+0.3

İspanya SL-0.35 00 SL-0.15 LI+0.8 SL+0.8 SL+0.2

Japonya DL-0.3 DL-0.2 LI-0.2 LI+0.7 DL+0.9 DL+2.3

Türkiye SL-0.1 SL+0.8 LI+0.2 SL+0.1 DL+0.5 DL+0.5

DL:Tam Logaritmik SL:Yarı Logaritmik LI:Ters Logaritmik X:Esneklik ve Fonksiyon İle İlgili Projeksiyon Yapılamamıştır.

Kaynak:Dinler, Zeynel, “ Tarım Ekonomisi”, Ekin Yayınevi, Bursa, 1993.

T=Tarım Sektörü Büyüme Hızı

S=Tarım Dışı Sektörlerin Büyüme Hızı

eg=Gıda maddeleri Talebinin Gelir Esnekliği

G=Gıda Maddeleri Harcamalarının Toplam Gelire Oranı

a=Tarımsal Mallar Girdileri Toplamının İmalat Ürünlerine Oranı

k=Başlangıç Yılında Tarım Sektörü Gelirinin Tarım Dışı Sektörler Gelirine Oranı

S 1-eg.G =k. T eg.G+a

Tarımsal gelirin milli gelirin yarısına eşit olduğunu, talebin gelir esnekliğinin 0.8 olduğunu, gıda maddeleri harcamalarının toplam gelire oranının 0.5 olduğunu ve tarımsal mallar üretimi için girdi maliyetleri toplamının imalat üretimine oranının 0.1 olduğunu varsayarak tarım dışı sektörlerin tarım sektöründen ne kadar hızlı büyümesi gerektiğini hesaplamaya çalışalım.

0.50 k= = 1 0.50 eg=0.8 S 1-0,8.0,5 G =0.5 =1 . =1,2 a =0.1 T 0,8.0,5+0,1

Buna göre tarım dışı sektörlerin her yıl tarım sektörünün 1.2’si oranında bir büyüme hızına erişebileceğini söyleyebiliriz.

Tarımsal malların talebinin gelir esnekliği ülke kalkındıkça diğer bir değişle milli gelir arttıkça azalacağına göre eg=0.4 olsaydı diğer değerler değişmediği taktirde S/T=2.66

olacaktı. Bu durumda tarım dışı sektörler tarım sektörünün her yıl 2.66 oranında daha hızlı büyüyecekti. Sonuç olarak gelişme devam ettikçe tarım sektörünün GSMH payı küçüleceğinden, sektörler arasındaki büyüme hızları farkı da açılacaktır.

Ülkeler itibariyle besinsel malların taleplerinin gelir esneklikleri incelendiğinde, buğday talebinin gelir arttıkça azaldığı, talep esnekliğinin negatif olmasından dolayı anlaşılmakta, her artan gelir diliminde de talebin azalacağı ortaya çıkmaktadır. Bu durumda buğday üretiminde bir artış olmasa da ülkeler geliştikçe buğday talebindeki azalış (buğday arzının sabit kalması yada talepteki azalmadan daha fazla bir azalma olmadığı varsayımıyla) buğday fiyatı düşürülecek ve buğday üreticisinin geliri azalacaktır.

Gıda maddelerinin talep gelir esnekliklerini incelediğimizde ülkelerin tüketim alışkanlıklarına göre farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Tarımsal ürünün talep gelir esnekliği negatif ise oluşan gelir artışları ile o ürünlerin taleplerinde, eski talep oranlarının altında bir talep oluşacağı ortaya çıkmaktadır. Gıda maddelerinin pozitif ve birin altında oluşan talep gelir esneklikleri, gıda maddelerindeki talep artışının, gelirde meydana gelen gelir artış oranının altında bir artışla sonuçlanacağını gösterir. Türkiye’de 1975-1985 dönemindeki gelir artışları sonucunda gıda malları gelir talep esneklikleri incelendiğinde şeker ürününün talep gelir esnekliği birin altına düşecektir.

Daha öncede değindiğimiz gibi gıda ürünleri üreten tarım sektörü, ürünlerine olan talep gelir artışıyla aynı oranda artış gösterememekte, çünkü talep insanların gıdasal tüketimi ile sınırlı kalmaktadır. Oysa tarım dışı sektörlerin ürettiği mallara olan talep miktarı, gelir arttıkça gelirden daha hızlı bir oranda artmakta bu talep artışı da tarım dışı sektörleri, tarımdan daha hızlı büyümeye itmekte ve tarım sektörünün milli gelir içindeki payı zamanla azalmaktadır.

3.2.Tarım Sektörünün Ürettiği Endüstriyel Hammaddeler