Tarım Hasılasının Gelişimi ve Dağılımı

İzmir ekonomisi içerisinde tarım sektörünün payı düşük olmakla birlikte, ilin yıllar itibarıyla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) rakamları incelendiğinde, 1987 yılında il GSYİH’sinden %10.4 oranında pay alan tarım hasılasının payının, 2001 yılında %7.5’e düştüğü görülmektedir. 2001 yılında bu pay ile tarım sektörü GSYİH içinde sanayi, ticaret ve ulaştırma-haberleşme sektörlerinden sonra dördüncü sırada yer almıştır. Genel olarak, tarım hasılasının, Türkiye toplam hasılası ve Ege Bölgesi toplam hasılası içindeki payı da yıllar itibarıyla düşüş göstermiştir.

43 İzmir ili tarım sektörü hasılasının yıllar itibarıyla gelişimi bölge ve ülke ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir. ³

İzmir ili tarımsal hasılasının toplam hâsıla içindeki payı, Türkiye ve Ege Bölgesi ile karşılaştırıldığında, il tarımsal hasılasının GSYİH içindeki payı yıllar itibarıyla düşüş göstermesine karşın, 1987 ve 2001 yılları için bakıldığında, il tarım hasılasının Türkiye tarım hasılasından aldığı pay %4.5’ten %4.7’ye, Ege Bölgesi tarım hasılasından aldığı pay ise

%22.4’ten %27’ye yükselmiştir.

Tablo 18: Tarım Hasılasının Yıllar İtibariyle Gelişimi*

1987 1990 1995 2000 2001

Türkiye Tarım Hasılası 13,314 68,692 1,218,178 17,540,631 21,521,043

Ege Bölgesi Tarım Hasılası 2,701 13,104 221,943 3,153,700 3,722,238

İzmir Tarım Hasılası 604 2,807 44,730 774,189 1,005,769

Çiftçilik ve Hayvancılık 571 2,613 40,418 715,652 933,352

Ormancılık 18 54 929 8,690 14,295

Balıkçılık 15 140 3,383 49,847 58,122

İzmir/Türkiye (%) 4.5 4.1 3.7 4.4 4.7

İzmir/Ege Bölgesi (%) 22.4 21.4 20.2 24.5 27.0

Türkiye Tarım Hasılasının GSYİH İçindeki Payı (%) 17.8 17.5 15.7 14.1 12.1

Ege B. Tarım Hasılasının GYYİH İçindeki Payı (%) 21.8 21.1 18.3 16.6 13.4

İzmir Tarım Hasılasının GSYİH İçindeki Payı (%) 10.4 9.6 7.7 8.5 7.5

Not (*) : Cari Fiyatlarla, Milyar TL Kaynak: TUİK

Tablodan da görüldüğü gibi İzmir ili tarımsal hasılasının 1987 yılında %94.5’i, 2001 yılında ise

%92.8’i çiftçilik ve hayvancılıktan sağlanmıştır. Çiftçilik ve hayvancılık alt sektörünün payı, ilgili yıllar itibarıyla bir miktar düşüş gösterirken, ormancılık sektörünün payı %3 civarından

%1.4’e düşmüş, balıkçılık sektörünün payı ise %2.5’ten %5.8’e yükselmiştir.

İzmir ili tarımsal hasılanın büyüme hızı incelendiğinde, büyüme hızının dalgalı bir seyir izlediği dikkati çekmektedir. Bununla birlikte, 1987-2001 dönemi bir bütün olarak dikkate alındığında dönem itibarıyla il tarımsal hasılasının çok az bir artış kaydettiği görülmektedir.

İl tarım hasılasının büyüme hızı, dönem içerisinde Türkiye ortalama artış oranının çok az altında kalırken, Ege Bölgesi ortalama artış hızının da az miktarda üzerinde gerçekleşmiştir.

Nitekim 1987-2001 döneminde İzmir tarımsal GSYİH’si yıllık ortalama %0.5 oranında artış gösterirken Türkiye tarımsal hasılasının ortalama yıllık artış oranı %0.8, Ege Bölgesi tarımsal

3 Raporda yer alan 2001 yılı ve öncesi Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla rakamlarında ve buna bağlı olarak yapılan yorumlarda yeni TL ve/veya TL dönüşümü yapılmamıştır.

44 hasılasının ortalama yıllık artış oranı ise %0.3 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönem itibarıyla İzmir ili toplam GSYİH’sinin ortalama yıllık artış hızı ise %2.6 olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 19: Tarım Sektörü ve GSYİH Gelişme Hızları (1987 Yılı Sabit Fiyatlarıyla) (%)

Yıllar

Grafik 6: : Tarım Sektörü Büyüme Hızı (%) (Sabit fiyatlarla)

-30.0

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

%

İzmir Ege Bölgesi Türkiye

45 Tarım sektörü Gayri Safi Katma Değer (GSKD) istatistikleri incelendiğinde ise, İzmir ili tarım sektörü katma değerinin Türkiye içindeki payının %3.7, Ege Bölgesi içindeki payının da %21 civarında olduğu görülmektedir. İzmir, Türkiye tarımsal GSKD’den aldığı pay ile 26 düzey 2 bölgesi içinde 13. sırada bulunmaktadır. İzmir’in tarım sektörü GSKD’si 2004-2008 yılları arasında %34.6 oranında artış gösterirken, aynı dönemde Ege Bölgesi tarım sektörü GSKD’si

%39.9 oranında, Türkiye tarım sektörü GSKD’si ise %36.4 oranında artış göstermiştir.

Tablo 20: Tarım Sektörü GSKD'nin Gelişimi (Cari Fiyatlarla, Milyon TL)

2004 2005 2006 2007 2008 Bölgesi’nde %11.3 civarında pay alırken, bu oran İzmir için sadece %4.8’dir. 2001 yılı itibarıyla İzmir’de yaratılan 56 milyar TL’lik GSKD’in yalnızca 2.7 milyar TL’si tarım sektöründe gerçekleşmiştir.

Grafik 7: Tarım Sektörü GSKD Endeksi Gelişimi (2004=100)

Kişi başına gayri safi tarım katma değeri açısından bakacak olursak, 2004 yılı itibarıyla 567 TL seviyesinde olan İzmir ili kişi başına tarım katma değerinin, 2004-2008 döneminde %25.6

46 oranında artarak 2008 yılında 712 TL düzeyine ulaştığı görülmektedir. Aynı dönemde tarım sektörü kişi başına katma değer artış oranı Ege Bölgesi’nde %34.2 iken, Türkiye genelinde

%29.1 düzeyinde gerçekleşmiştir.

Grafik 8: Kişi Başına Düşen Gayri Safi Tarım Katma Değerinin Gelişimi (Cari Fiyatlarla)

Kişi başına düşen tarım sektörü gayri safi katma değerine Düzey 2 bölgeleri sıralaması açısından bakacak olursak, 2008 yılı itibarıyla TR31 (İzmir) bölgesi kişi başı gayri safi katma değerinin, 26 bölge içinde 21’inci sırada yer aldığı görülmektedir.

Grafik 9: Düzey 2 Bölgeleri Kişi Başına Düşen Gayri Safi Tarım Katma Değeri (2008)

2004 2005 2006 2007 2008

İzmir 567 564 662 617 712

Ege Bölgesi 1,054 1,122 1,263 1,183 1,414

Türkiye 783 885 903 911 1,011

0 500 1,000 1,500

TL

0 500 1,000 1,500 2,000 2,500

TR22 TR33 TR61 TR82 TR52 TR21 TR71 TR32 TR83 TR62 TR90 TRA1 TR63 TRA2 TR72 TR42 TRC2 TR TRB1 TRB2 TR41 TR31 TRC3 TR81 TRC1 TR51 TR10

TL

47 2.3.1.2. Tarım Alanlarının Dağılımı

Toplam 1.2 milyon hektar yüzölçümüne sahip olan İzmir ili topraklarının %28.2’si tarım alanı,

%40.6’sı orman ve fundalık alan, %4.2’si çayır ve mera arazisi, %27’si de tarım dışı araziden oluşmaktadır. İl alanının kullanıma göre dağılımı aşağıda verilmiştir.

Grafik 10: İl Arazisinin Kullanıma Göre Dağılımı

Grafiften de izleneceği üzere, İzmir ili topraklarının yaklaşık olarak %28 gibi küçük bir bölümünde (341,119 ha) bitkisel üretim yapılmaktadır. İzmir’de bitkisel üretim yapılan topraklar, daha ziyade Bergama, Ödemiş, Bayındır, Torbalı, Tire, Menderes, Kemalpaşa ve Menemen ilçelerinde yoğunlaşmıştır. İlde tarım yapılan arazinin büyüklüğü açısından Bayındır ilçesi %55.5 oranla ilk sırada yer alırken, bunu %53 oran ile Ödemiş ilçesi izlemektedir. Toplam arazi içinde tarım alanlarının az olduğu ilçelerin başında ise Çeşme, Karaburun ve metropol alanda yer alan ilçeler gelmektedir. Çeşme ilçesinde toplam arazinin ancak %7.2’lik kısmında tarım yapılırken, Karaburun’da %8.1, 9 metropol semt ilçesinden oluşan Merkez ilçede ise %11.9’luk bölümde tarım yapılmaktadır.

28%

41%

4%

27%

Tarım Alanı

Orman ve Fundalık Çayır ve Mera Diğer Arazi

48 Tablo 21: İzmir İli Genel Arazi Dağılımı (2011) (Birim: Hektar)

İlçeler Toplam Kaynak: İzmir İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü

Grafik 11: İl Tarım Arazisinin Kullanıma Göre Dağılımı

43%

49 İl tarım alanlarının kullanım durumuna göre dağılımı incelendiğinde, tarım alanlarının büyük bölümünün tarla alanı ve meyve alanı olarak kullanıldığı görülmektedir. 341,119 hektarlık tarım arazisinin %43’ü tarla alanı olarak kullanılırken, %41’i meyve alanı olarak kullanılmaktadır. İzmir’de sebze ekim alanları, tarım arazisinin %12’lik kısmını oluştururken,

%0.6 gibi küçük kısmı ise kavak yetiştiriciliği ve süs bitkileri üretimi için kullanılmaktadır. İlde tarım arazisinin %3’lük bölümü ise tarıma elverişli olmasına karşın kullanılmamaktadır.

İzmir’de tarla alanı olarak kullanılan alanların %97’si ekilirken, %3’lük bölümü nadasa ayrılmaktadır. Yine meyve alanlarının %68’i zeytin yetiştiriciliğine ayrılmış iken, %9’luk bölümü bağ alanı, %3’lük bölümü de narenciye üretimi için kullanılmaktadır.

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre İzmir, Türkiye toplam tarım alanlarının %1.4’ünü, Ege Bölgesi tarım alanlarının ise %12.3’ünü teşkil etmektedir. Toplam uzun ömürlü bitki alanında ise Türkiye toplamının %4.7’sini, Ege Bölgesi’nin %18.5’ini, zeytin ağaçları alanında ise Türkiye genelinin %12.2’sini Ege Bölgesi’nin %22’sini oluşturmaktadır.

Tablo 22: Tarım Alanlarının Kullanış Amaçlarına Göre Dağılımı (ha)

Tarla Alanı Sebze Kaynak: İzmir Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü

İzmir’de toplam sulanabilir tarım arazisi 280,000 hektar olup, toplam tarım alanının %82’sini oluşturmaktadır. Bununla birlikte, sulanabilir tarım arazisinin ancak %64’lük kısmı sulanmaktadır. İl genelinde sulanan tarım arazisi 179,547 hektar olup bunun %44’ü devletçe

50 sulanan tarım arazilerinden oluşurken, %56’sı da halk tarafından sulanan tarım arazilerinden oluşmaktadır.

İzmir İl Gıda ve Tarım Müdürlüğü verilerine göre İzmir ili toplam tarım alanlarının %53’ü sulanan arazi durumunda iken, %47’si sulanmayan tarım arazisi olarak kullanılmaktadır.

Tablo 23: İlçelere Göre Sulanan Tarım Alanları (Hektar) (2011)

İlçeler Toplam

Kaynak: İzmir Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü