İhracatta Sektörel Yoğunlaşma Oranları

Bu alt bölümde İzmir ihracatında sektörel düzeyde yoğunlaşmanın ortaya konması amaçlanmaktadır. Sektörel yoğunlaşma oranlarına geçmeden önce, İzmir ihracatında önemli ağırlığa sahip sektörlerin belirlenmesi sektörel yoğunlaşmanın daha iyi anlaşılması açısından gerekli gözükmektedir.

İzmir ihracatının ISIC Rev.3 bazında sektörel dağılımını gösteren Tablo 87 bulguları incelendiğinde, son yıl itibarıyla, öne çıkan en temel sektörler şunlardır; Giyim Eşyası (%12.6), Gıda Ürünleri ve İçecek (%11), Ana Metal (%10.7), Kimyasal Madde ve Ürünler (%10.3), Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar (%8.3), Makine Teçhizat İmalatı (%8.1) ve Tarım ve Hayvancılık (%8.7).

CR4; 28.9

CR8; 44.8

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

CR1 CR2 CR3 CR4 CR5 CR6 CR7 CR8 CR9 CR10 CR11 CR12 CR13 CR14 CR15 CR16 CR17 CR18 CR19 CR20 CR21 CR22 CR23 CR24 CR25

Yoğunlaşma Oranı CRi 45⁰

168

169

Tablo 91: İzmir İhracatının Alt Sektörlere Göre Dağılımı (USD ve % Pay)

ISIC Rev.3 adı

2007 2009 2011

USD % Pay USD % Pay USD % Pay

A. TARIM 689,210,368 10.83 731,458,486 12.07 698,474,114 8.74

1. Tarım ve hayvancılık 667,586,562 10.49 702,504,281 11.60 676,474,197 8.47

2. Ormancılık ve tomrukçuluk 1,123,102 0.02 796,639 0.01 3,034,118 0.04

5. Balıkçılık 20,500,704 0.32 28,157,566 0.46 18,965,799 0.24

C. MADENCİLİK 87,297,223 1.37 98,234,918 1.62 162,435,161 2.03

10. Maden kömürü, linyit ve turb 720 0.0 5,847 0.0 12,823 0.0

13. Metal cevherleri 8,919,832 0.14 4,746,804 0.08 5,869,342 0.07

14. Taş ocakçılığı ve diğer madencilik 78,376,671 1.23 93,482,267 1.54 156,552,996 1.96 D. İMALAT SANAYİ 5,583,104,811 87.74 5,226,752,536 86.28 7,124,442,240 89.18 15. Gıda ürünleri ve içecek 669,294,802 10.52 725,394,435 11.97 879,867,862 11.01

16. Tütün Ürünleri 165,405,156 2.60 186,265,696 3.07 156,709,245 1.96

17. Tekstil ürünleri 418,490,608 6.58 334,446,313 5.52 260,278,434 3.26

18. Giyim eşyası 980,120,693 15.40 809,108,551 13.36 1,009,779,518 12.64

19. Deri, deri işleme ve ayakkabı 56,655,331 0.89 46,508,642 0.77 47,164,934 0.59

20. Ağaç ve mantar ürünleri 9,112,586 0.14 11,588,347 0.19 12,292,434 0.15

21. Kâğıt ve kağıt ürünleri 110,573,018 1.74 135,260,623 2.23 168,677,063 2.11

22. Basım ve yayım; plak, kaset vb. 5,220,592 0.08 6,335,833 0.10 7,955,411 0.10

23. Rafine edilmiş petrol ürünleri 69,406,952 1.09 134,677,048 2.22 259,664,328 3.25 24. Kimyasal madde ve ürünler 480,405,828 7.55 483,564,579 7.98 825,218,011 10.33 25. Plastik ve kauçuk ürünleri 217,276,281 3.41 222,778,597 3.68 334,522,370 4.19 26. Metalik olmayan diğer mineral ür. 270,736,133 4.25 264,606,981 4.37 272,002,858 3.40

27. Ana metal sanayi 716,785,209 11.26 549,590,523 9.07 851,301,666 10.66

28. Metal eşya sanayi 149,266,876 2.35 176,696,584 2.92 254,780,103 3.19

29. B.y.s makine ve teçhizat 460,655,317 7.24 438,761,691 7.24 649,959,057 8.14

30. Büro, muhasebe ve bilgi işleme mak. 2,234,409 0.04 2,611,815 0.04 5,216,012 0.07 31. B.y.s elektrikli makina ve cihazlar 111,080,133 1.75 151,111,267 2.49 226,863,121 2.84 32. Radyo, tv., haberleşme teç. ve chz. 5,762,299 0.09 6,369,223 0.11 3,246,421 0.04 33. Tıbbi aletler; hassas optik aletler 36,353,379 0.57 50,267,482 0.83 71,766,209 0.90 34. Motorlu kara taşıtı ve römorklar 508,080,971 7.98 385,349,916 6.36 662,056,748 8.29

35. Diğer ulaşım araçları 55,612,348 0.87 13,471,474 0.22 14,274,158 0.18

36. Mobilya ve b.y.s. diğer ürünler 84,575,890 1.33 91,986,916 1.52 150,846,277 1.89

G. TİCARET 3,398,256 0.05 1,727,358 0.03 3,527,672 0.04

51. Atık ve hurdalar 3,398,256 0.05 1,727,358 0.03 3,527,672 0.04

TABLO TOPLAMI 6,363,010,658 100.0 6,058,173,298 100.0 7,988,879,187 100.0 Kaynak: TÜİK

2007, 2009 ve 2011 yılları için İzmir ihracatında ISIC Rev.3 bazında sektörel yoğunlaşma oranları da aşağıdaki tabloda verilmiştir.

170

Tablo 92: İzmir’in İhracatında 2’li dijitte Sektör Yoğunlaşma Oranları (2007, 2009, 2011)

CRi Sektör CR7 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat 7.2 69.7 Motorlu kara taşıtı ve römorklar 6.3 66.9 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat 8.1 68.8

CR8 Tekstil ürünleri 6.5 76.2 Tekstil ürünleri 5.5 72.4 Plastik ve kauçuk ürünleri 4.1 73.0

CR9 Metalik olmayan diğer mineral ürünler 4.2 80.4 Metalik olmayan diğer mineral ürünler 4.3 76.7 Metalik olmayan diğer mineral ürünler 3.4 76.3

CR10 Plastik ve kauçuk ürünleri 3.4 83.8 Plastik ve kauçuk ürünleri 3.6 80.3 Tekstil ürünleri 3.2 79.6

CR18 Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ür. ve nükleer

yakıt 1.1 96.9 Atık ve hurdalar 1.0 97.2 Atık ve hurdalar 1.1 97.6

CR19 Dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye

ayakkabı 0.9 97.7 Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat 0.8 98.0 Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat 0.9 98.5

CR20 Diğer ulaşım araçları 0.9 98.6 Dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ayakkabı 0.8 98.8 Dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye

ayakkabı 0.6 99.1

171 İzmir ili ihracatında 2007, 2009 ve 2011 yılları için ilk 4 sektörün toplam payını gösteren CR4

sırasıyla %47.2, %45.5 ve %44.2 olarak gerçekleşirken, ilk 8 sektörün toplam payını gösteren CR8 sırasıyla %76.2, %72.4 ve %73 olarak tespit edilmiştir. İzmir ihracatında sektörel yoğunlaşmanın yüksek olduğu görülmektedir. İzmir’de ihracatçı sektörlerin hem çeşitliliğinin hem de paylarının artırılması büyük önem taşımaktadır.

Grafik 53: İzmir İhracatında Sektörel Yoğunlaşma Oranı, 2011

İzmir ihracatındaki sektörel yoğunlaşmaya 4’lü dijit bazında bakıldığında ise 2011 yılı itibarıyla öne çıkan sektörler şöyle sıralanmaktadır: Giyim eşyası (kürk hariç) (%12.3) Demir-çelik ana sanayi (%9.9), Motorlu kara taşıtlarının motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarları (%6.9), İşlenmiş sebze ve meyveler (%6.9), Ana kimyasal maddeler (kimyasal gübre ve azotlu bileşikler hariç) (%5.3), Tahıl ve başka yerde sınıflandırılmamış bitkisel ürünler (%4.3), Plastik ürünleri (%3.7), Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri (%3.4), Rafine edilmiş petrol ürünleri (%3.2) ile Sentetik kauçuk ve plastik hammaddeler (%2.3).

İzmir ihracatında 4’lü dijitte 2007, 2009 ve 2011 yılları için ilk 4 sektörün toplam payını gösteren CR4 sırasıyla %38.8, %35.6 ve %36.1 olarak gerçekleşirken, ilk 8 sektörün toplam payını gösteren CR8 sırasıyla %56, %51.6 ve %52.7 olarak tespit edilmiştir. Hem 2’li hem de 4’lü ayrımda kriz sonrasında sektörel çeşitliliğe gidildiği dikkat çekmektedir.

CR4; 44,2

CR8; 73,0

CR12; 85,9

0 20 40 60 80 100 120

CR1 CR2 CR3 CR4 CR5 CR6 CR7 CR8 CR9 CR10 CR11 CR12 CR13 CR14 CR15 CR16 CR17 CR18 CR19 CR20 CR21 CR22 CR23 CR24

Yoğunlaşma Oranı Cri 45⁰

172

Tablo 93: İzmir’in İhracatında (4 Dijitte) Sektör Yoğunlaşma Oranları (2007, 2009, 2011)

CRi Sektör 2007

Sektör 2009

Sektör 2011

Pay (%) CRi (%) Pay (%) CRi (%) Pay (%) CRi (%)

CR1 1810- Giyim eşyası (kürk hariç) 15.2 15.2 1810- Giyim eşyası (kürk hariç) 13.2 13.2 1810- Giyim eşyası (kürk hariç) 12.34 12.34

CR2 2710- Demir-çelik ana sanayi 10.9 26.0 2710- Demir-çelik ana sanayi 8.5 21.7 2710- Demir-çelik ana sanayi 9.94 22.28

CR3 1513- İşlenmiş sebze ve meyveler 6.5 32.6 1513- İşlenmiş sebze ve meyveler 7.5 29.1 3430- Motorlu kara taşıtlarının motorlarıyla

ilgili parça ve aksesuarları 6.93 29.21

CR4 111- Tahıl ve bys bitkisel ürünler 6.2 38.8 111- Tahıl ve bys bitkisel ürünler 6.5 35.6 1513- İşlenmiş sebze ve meyveler 6.91 36.11 CR5 3430- Motorlu kara taşıtlarının motorlarıyla ilgili

parça ve aksesuarları 6.1 44.9 3430- Motorlu kara taşıtlarının motorlarıyla

ilgili parça ve aksesuarları 4.6 40.2 2411- Ana kimyasal maddeler (kimyasal gübre

ve azotlu bileşikler hariç) 5.25 41.37

CR6 2411- Ana kimyasal maddeler (kimyasal gübre ve

azotlu bileşikler hariç) 4.2 49.1 113- Meyveler, sert kabuklular, içecek ve

baharat bitkileri 4.2 44.4 111- Tahıl ve başka yerde sınıflandırılmamış

bitkisel ürünler 4.31 45.68

CR7 113- Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat

bitkileri 3.7 52.9 2411- Ana kimyasal maddeler (kimyasal gübre

ve azotlu bileşikler hariç) 3.9 48.3 2520- Plastik ürünleri 3.68 49.35

CR8 1721- Giyim eşyası dışındaki hazır tekstil ürünleri 3.2 56.0 2520- Plastik ürünleri 3.3 51.6 113- Meyveler, sert kabuklular, içecek ve

baharat bitkileri 3.39 52.74

CR9 2520- Plastik ürünleri 3.1 59.2 1600- Tütün ürünleri 3.0 54.7 2320- Rafine edilmiş petrol ürünleri 3.22 55.96

CR10 1600- Tütün ürünleri 2.6 61.7 1721- Giyim eşyası dışındaki hazır tekstil

ürünleri 2.6 57.3 2413- Sentetik kauçuk ve plastik hammaddeler 2.32 58.28

CR11 1730- Trikotaj (örme) ürünleri 2.5 64.2 2320- Rafine edilmiş petrol ürünleri 2.2 59.5 2919- Diğer genel amaçlı makineler 1.99 60.27 CR12 1514- Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar 1.9 66.1 1514- Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar 1.9 61.4 3120- Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları 1.96 62.23

CR13 2912- Pompa, kompresör, musluk ve vana 1.7 67.8 1730- Trikotaj (örme) ürünleri 1.9 63.2 1600- Tütün ürünleri 1.94 64.17

CR14 3410- Motorlu kara taşıtları ve motorları 1.6 69.5 3120- Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları 1.9 65.1 1730- Trikotaj (örme) ürünleri 1.91 66.08 CR15 2919- Diğer genel amaçlı makineler 1.6 71.0 2694- Çimento, kireç ve alçı 1.7 66.8 2912- Pompa, kompresör, musluk ve vana 1.77 67.85 CR16 3120- Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları 1.3 72.3 2912- Pompa, kompresör, musluk ve vana 1.7 68.4 2899-Başka yerde sınıflandırılmamış metal eşya 1.70 69.55 CR17 2413- Sentetik kauçuk ve plastik hammaddeler 1.2 73.5 2919- Diğer genel amaçlı makineler 1.6 70.0 1410- Kum, kil ve taşocakçılığı 1.62 71.18 CR18 2696- Taş 1.1 74.6 2413- Sentetik kauçuk ve plastik hammaddeler 1.5 71.5 1514- Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar 1.35 72.52

CR19 5149- Atık ve hurdalar 1.1 75.7 3410- Motorlu kara taşıtları ve motorları 1.4 72.9 3610- Mobilya 1.22 73.74

CR20 2694- Çimento, kireç ve alçı 1.1 76.8 1410- Kum, kil ve taşocakçılığı 1.2 74.1 3410- Motorlu kara taşıtları ve motorları 1.12 74.86 Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle kendi hesaplamamız.

173 3.5.2. İhracatta Yoğunlaşma ve Herfindahl Endeksi

İzmir için ISIC Rev.3’e göre hesaplanan sektörel ve ülkelere göre yoğunlaşma oranları yatay kesit analizine dayandığından, yani sadece belirli bir yıla ilişkin bir bulgu niteliği taşıdığından (bizim analizimizde 2007, 2009 ve 2011 yıllarını kapsamakta) ihracattaki yoğunlaşmanın zaman içerisinde nasıl geliştiğini yeterince gösterememektedir. Bu nedenle ihracattaki gerek ülkesel gerekse sektörel yoğunlaşmanın nasıl geliştiğini görmek amacıyla, 2002-2011 dönemi için Herfindahl endeksinden (H-I) yararlanılmıştır:

H-I= . Formülde H-I: Herfindahl endeksini ve Pi ise sektör veya ülkenin payını göstermektedir.

Buna göre aşağıda sırasıyla İzmir ihracatı için hesaplanan ülkelere göre yoğunlaşma endeksi ve sektörlere göre yoğunlaşma endeksi tabloları verilmiştir.

Tablo 94: İzmir İhracatında Ülkelere Göre Yoğunlaşma (Herfindahl Endeksi)

Yıllar Herfindahl Endeksi (H-I) H-I (2002:100)

2002 0.06664 100.0

İzmir ihracatında ülkelere göre yoğunlaşma oranları ve bu oranlardan hareketle türetilen endeks değerleri incelendiğinde, ülkelere göre ihracat yoğunlaşma endeksinin istikrarlı bir şekilde düşüş eğiliminde olduğu, daha fazla ülkeye dayalı bir yoğunlaşmanın yaygınlaştığı gözlenmektedir. Başka bir ifadeyle İzmir ihracatında pazar çeşitlenmesine gidilerek ülke yoğunlaşma endeksi azalış kaydetmiştir. İzmir ihracatında dönem içerisinde ülke paylarının azalmasına rağmen ülke sayılarının artması, pazar riskinin minimize edildiği ve il ihracatının pazar (ülke) çeşitlemesine gidebildiği ve riskli yapıdan uzaklaştığı söylenebilir.



174 İzmir ihracatında sektörlere göre yoğunlaşma oranları ve bu oranlardan hareketle türetilen endeks değerleri incelendiğinde, sektörlere göre ihracat yoğunlaşma endeksinin de tıpkı ülke yoğunlaşma endeksinde olduğu gibi büyük oranda düşüş kaydettiği dikkat çekmektedir.

Özellikle ekonominin krizden çıkış döneminde 10 puandan daha fazla bir düşüş olduğu izlenmektedir. Başka bir anlatımla, İzmir’in ihracatında zaman içerisinde bir sektör çeşitlenmesine gidilerek daha çok sektöre dayalı bir yoğunlaşma gözlenmektedir. Bu durum, il ekonomisinin küresel kriz ortamında hareket kabiliyetinin nispeten yüksek olduğu ve sektörel çeşitlilik konusunda dinamik bir yaklaşım sergilediği sonucunu yansıtmaktadır.

Tablo 95: İzmir İhracatında Sektörlere Göre Yoğunlaşma (Herfindahl Endeksi)

Yıllar 2’li Dijit 4’lü Dijit

Herfindahl Endeksi (H-I) H-I (2002:100) Herfindahl Endeksi (H-I) H-I (2002:100)

2002 0.1243 100.0 0.0924 100.0

2003 0.1158 93.1 0.0750 81.1

2004 0.1037 83.4 0.0696 75.3

2005 0.1046 84.1 0.0679 73.5

2006 0.0993 79.9 0.0671 72.6

2007 0.0967 77.7 0.0673 72.8

2008 0.1024 82.4 0.0727 78.6

2009 0.0889 71.5 0.0556 60.2

2010 0.0908 73.0 0.0562 60.9

2011 0.0903 72.6 0.0567 61.3

Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle hesaplanmıştır.

H-I endeksine göre, ülke ve sektör yoğunlaşması eğilimini birlikte gösteren grafik incelendiğinde, ülke yoğunlaşmasında ve sektörel yoğunlaşmada oldukça paralel bir eğilim izlenmektedir. Hiç kuşkusuz il ihracatında ürün ve ülke çeşitliliğinin sağlanabilmesine yönelik bu eğilim son derece olumlu bir gelişme olarak görülmektedir.

175

Grafik 54: H-I Endeksine Göre İzmir İhracatında Ülke ve Sektör (2Li dijit) Yoğunlaşması (2002=100)