Talep ve Arz Yönlü Enflasyonun Birlikte Olma Durumunda

Ekonomide talep enflasyonu söz konusu olduğunda faizleri artırarak tüketim, yani talep kısılabilir bu yolla da enflasyon frenlenebilir. Ya da ekonomide sadece maliyet

üzerindeki baskıyı bir miktar hafifleterek enflasyonda düşüş sağlanabilir. Tabi bu yapılan hamlelerin sonuç verebilmesi için diğer üretim faktörlerinin fiyat artışlarında bir azalma söz konusu olmalıdır.

Şimdi ise, talep enflasyonu ve maliyet enflasyonunu bir arada yaşandığı durumda neler yapılabileceğine bakalım.

Böyle bir durumda yapılması gereken, enflasyonun ne kadarının talep ne kadarının maliyet kaynaklı olduğunu tespit etmektir. Maliyet ve talep enflasyonunun etkilerinin yarı yarıya olduğu bir durumda enflasyonu kontrol altına almak için faiz kanalını kullanmak pek bir işe yaramayacaktır.

Bu durumda faizi artırarak talep enflasyonunu düşürmenin getirisi büyük olasılıkla maliyet enflasyonunu artırarak ortaya çıkan kayıpla giderilmiş olacak ve faiz boşuna yükselmiş olacaktır. Ya da tersine maliyet enflasyonunu düşürmek için yapılan faiz indirimi talep enflasyonunu körükleyeceği için tekrar birbirini yok edecek ve sonuçta faizler düşerken enflasyon aynı düzeyde kalmaya devam edecektir (Eğilmez, 2018: 198).

ġekil 11: Talep ve Maliyet Enflasyonu Bir Arada

Kaynak: Eğilmez, 2018: 198

(FmED: Faiz Maliyet Enflasyonu Doğrusu; FtED: Faiz Talep Enflasyonu Doğrusu) Şekil 11 „de talep ve maliyet enflasyonunun birlikte yaşandığı durum gösterilmiştir. Bu durumdaki bir ekonominin ilk durumda yüzde 6 faiz oranı ve yüzde 5 enflasyon oranının kesiştiği A noktasında olduğunu farz edelim. Böyle bir durumda faizi artırarak enflasyonu düşürmeye yönelik bir ekonomi politikası uygulanmaya karar verilmiş ve faiz yüzde 8‟e çıkarılmış olsun. Bu durumda talep yönlü enflasyon yüzde 5‟ten yüzde

4‟e gerilerken maliyet yönlü enflasyon yüzden 5‟ten yüzde 6 „ya yükselecek ve iki enflasyonun karması olan toplam enflasyon oranı değişmeyecektir.

Faiz oranında meydana gelen artış, enflasyon oranını düşürmeye yönelik bir etki meydana getirmeyecek ve ekonomi daha yüksek bir faiz oranında aynı enflasyon oranı üzerinde yeni bir denge noktasına ulaşmış olacaktır (B noktası).

Sonuç olarak, ekonomide maliyet ve talep enflasyonu birbirine yakın değere sahip ise bu durumda uygulanacak olan faiz politikası işlevsiz kalacaktır (Eğilmez, 2018:198). Faizden enflasyona nedensellik ilişkisi doğrudan bir ilişki değildir. Koşullara göre şekillenen bir ilişkidir. Yukarda olası enflasyon durumlarına göre incelediğimiz faizden enflasyona nedensellik ilişkisini oluşumu farklı kanallar üzerinden de incelenebilir.

ġekil 12: Faiz Değişiminin Enflasyon Üzerindeki Etkisi

Kaynak: www.tcmb.gov.tr (Akt: Engin, 2015: 100 )

Şekil 12‟de görüldüğü üzere, MB ‟sının faiz oranlarında yaptığı değişiklikler enflasyon üzerindeki etkisini dört farklı kanal üzerinden göstermektedir. Bunlardan ilki, Merkez Bankası‟nın faiz oranları ile ilgili yaptığı veya yapmayı planladığı değişiklikleri banka ve finans kuruluşları da dikkate alacaklardır ve faiz oranlarını bu karara göre belirleyeceklerdir.

İkinci olarak, alınacak kredi miktarları, hisse senedi, döviz gibi varlıkların fiyatları piyasa faiz oranlarında yapıla değişikliklere göre belirlenecektir. Diğer bir kanal ise, ülkeye giren sermaye miktarı üzerinden sağlanmaktadır öyle ki, ülkeye giren yabancı sermaye yurtiçi faiz oranlarından ve uluslararası faiz oranlarından etkilendiğinden faiz oranlarının belirlenmesinde bu faktörde dikkate alınmaktadır. Son olarak ise; faiz oranlarına ilişkin kararlar, bireylerin ve firmaların beklentileri ve bu yolla ileriye dönük kararları etkileyerek enflasyona neden olacaktır ( Engin,2015:100).

Merkez Bankası‟nca belirlenen faiz oranlarına ekonominin adapte olması zaman almaktadır. Ekonomiye etki eden söz konusu kanallardan bazılarının uyum süreci ve etkileri daha kısa zaman alabilmektedir. Bu kanalların etkileri genel anlamda ekonomi politikalarında yapılacak değişikliklerin sözleşmelere ne sürede etki edeceğine ve bireylerin ekonomik kararlarına yani tüketim, yatırım ve tasarruflarındaki değişmelere bağlı olarak belirlenmektedir. Buradan hareketle aktarım mekanizmalarının ne sürede ve ne ölçüde etki edeceğini önceden belirlemek bir hayli zor görünmektedir. Bu sebeplerle Merkez Bankası faiz karalarını alırken bugünkü enflasyon değerlerine göre değil enflasyonun gelecekteki durumuna göre karar vermektedir (Doğan, Eroğlu ve Değer, 2016: 409).

2.3.4. Literatür Taraması

Faizden enflasyona doğru nedensellik ilişkisi ile ilgili yapılan ampirik çalışmalar ve elde edilen bulgular aşağıda verilmiştir.

Şimşek ve Kadılar, 2006 yılında Türkiye için, 1987 ARDL eşbütünleşme analizi ile 1987:Q1-2004:Q4 dönemleri kullanılarak yaptıkları çalışmalarında elde ettikleri sonuçlara göre uzun dönemde faiz oranı ile enflasyon arasında bir ilişkinin geçerli olduğu sonucuna varmışlardır.

Onur, 2008 yılında, En küçük kareler tekniğinin kullanıldığı otoregresif modelde 1980– 2005 dönemleri arasındaki 26 yıllık verileri kullanarak Türkiye ekonomisinde faiz oranı ile enflasyon arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Enflasyon, faiz ve GSMH olarak üç temel değişken kullanılmıştır. Yapılan çalışma sonucunda incelenen dönemler arasında faiz oranının enflasyon üzerinde etkili olduğu sonucuna varılmıştır.

Oktar ve Dalyancı‟nın 2011 yılında eşbütünleşme ve Granger nedensellik testi yapılarak Türkiye ekonomisinde 2003:M1-2011:M6 dönemi için, TCMB para politikası faiz oranı ve enflasyon arasındaki karşılıklı etkileşimi ekonometrik olarak ortaya koymuştur. Çalışmanın ekonometrik sonuçlarına göre, uzun dönemde, TCMB politika faizi ve enflasyon arasında karşılıklı olarak aynı yönde bir ilişki olduğunu göstermektedir. Değer ve diğerleri 2016 yılında, 2003:M1-2015:M2 dönemlerine ait aylık veriler kullanarak yaptıkları çalışmalarında enflasyon ile faiz oranları arasındaki nedensellik ilişkisi ele alınmıştır. Yapılan çalışma sonucunda enflasyondan faiz oranına doğru tek taraflı bir nedensellik ilişkisinin olduğu görülmüştür.

Yapılan literatür taramasında da görüldüğü üzere, faiz oranlarından enflasyona doğrudan bir nedensellik ilişkisi olmayıp ekonomik koşullara göre şekillenen ve dolaylı olarak gelişen bir nedensellik ilişkisi söz konusudur.

BÖLÜM 3: ENFLASYONUN DĠĞER MAKROEKONOMĠK