Tabiatüstü Yükleme ve İslam

Bireyi yükleme yapmaya yönelten sebep ister hayatı anlamlandırma ister karşılaştığı bir olayı açıklama ya da kontrol etme isteği olsun kişinin yapacağı yükleme tarzı şüphesiz mensubu olduğu dine göre şekillenecektir. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yaptığı ‘Türkiye’de Dini Hayat Araştırması’nda katılımcıların

%99,2si Müslüman olduklarını belirtmişlerdir(DİB, 2014). Bu bölümde ülke nüfusunun çoğunun Müslüman olduğunu göz önünde tutarak İslam Dini’nin hayatın anlamına yönelik insanlara sunduğu cevaplar üzerinde duracağız.

Kuran-ı Kerim’in birçok ayetinde insanın dünya hayatında imtihan edildiğinden bahsedilmektedir. Enbiyâ Suresi 35. ayette insanın imtihan olarak iyilik ve kötülük ile deneneceği belirtilmektedir. Ankebût Suresi 2. ve 3. ayetlerde de

“İnsanlar: ‘İnandık!’ demeleriyle bırakılıp da imtihan edilmeyeceklerini mi sanıyorlar? Andolsun ki, biz onlardan öncekileri de denedik…” şeklinde ifade edildiği gibi daha önceki toplumların da imtihandan geçirildiği, her insanın imtihan edileceği belirtilmektedir. “O, hanginizin daha güzel iş yapacağınızı denemek için ölümü ve hayatı yarattı” (Mülk, 2) ve “Sizi elbette biraz korku, açlık ve biraz mallardan, canlardan ve meyvelerden eksiltmekle imtihan edeceğiz. Sabredenlere

Dinî ya da Dinî Olmayan Yükleme Seçimini Etkileyen

Faktörler

Yükleme Yapan Kişiden Kaynaklanan

Faktörler

Olaydan Kaynaklanan Faktörler

Olayın Özelliği Olayın Meydana Geldiği Ortam/Şartlar Kişinin Karakteristik

Özellikleri

İçinde Bulunduğu Ortam/ Şartlar

müjdele.” (Bakara Suresi, 155) ayetlerinde Allah’ın imtihan için ölümü ve hayatı yarattığı ve insanları nasıl deneyeceği açıklanmaktadır.

Kur’an-ı Kerim’de insanların birçoğunun başlarına gelen kötü ve iyi olaylar karşısındaki hatalı anlam yüklemeleri ayetlerde şu şekilde açıklanmıştır: “İnsana bir zarar dokunduğunda Rabbine yönelerek dua eder. Sonra ona kendinden bir nimet verse, O'na yaptığı duayı unutur…” (Zümer, 8), “İnsana bir kötülük dokunduğunda Bize yalvarır, sonra kendisine tarafımızdan bir nimet verdiğimizde: ‘O, bana bir bilgi üzerine verilmiştir.’der. Halbuki bu bir imtihandır, fakat insanların birçoğu bilmezler” (Zümer, 49).

Kur’an insanoğlunun başına gelen olayların yalnızca tabiatüstü yüklemelerle değil, “insana ancak çalıştığının karşılığı vardır” (Necm, 39), “ insanların bizzat kendi yaptıkları yüzünden karada ve denizde düzen bozulmuştur..” (Rum, 41) ayetlerinde ifade edildiği üzere bireye ve yaptıklarına yüklemeler yapmak suretiyle de açıklanabileceğini haber vermektedir (Gürses, 2008).

Kur’an-ı Kerim’de insanın çeşitli sebeplerle deneneceği, musibetlere karşı sabır, nimetlere karşı şükürle iyi davranışlar gösterildiğinde karşılığını alacağını belirtilmiştir. Hz. Muhammed (s.a.v.) de “ Mü’minin durumu hayret vericidir. Çünkü her hali kendisi için bir hayır sebebidir. Böylesi bir özellik sadece mü’minde vardır:

Sevinecek olsa şükreder; bu onun için hayır olur. Başına bir bela gelecek olsa sabreder; bu da onun için hayır olur.” (Müslim, Zühd 64 akt. Nevevi, 2008:74) diyerek bir mü’minin iyi ve kötü olayların nedenini Allah’a atfederek bu doğrultuda şükür ve sabırla davrandığını ve bunların kendisi için hayırlı olduğunu açıklamıştır.

Tabiatüstü yüklemelerden ‘sabır’ ve ‘şükür’ karşımıza dinî yüklemeler olarak çıkmaktadır. En çok kullanılan tabiatüstü yüklemelerden biri olan ‘şans’ faktörü için ise İslam Dini temel alındığında dinî bir açıklama biçimi olduğu söylenemez. ‘Şans’

sözcüğü Türk Dil Kurumu’na göre “Mantıkla açıklanamayan birtakım rastlantısal olayların nedeni olan güç, baht, talih, felek” anlamlarına gelmektedir (TDK, 07.03.2015). Kuran-ı Kerim’de “Gaybın anahtarları O’nun yanındadır. Onları ondan başkası bilemez karada ve denizde olanları o bilir. Düşen yaprağı O bilir..” (En’am, 59) ya da

“Allah'ın izni olmadan hiçbir musibet isabet etmez...” (Teğabün, 11) ayetlerinden de anlaşılacağı üzere hiçbir olayın rastlantısal olmadığı, her olayın Allah’ın ilmi ve izni dâhilinde gerçekleştiği belirtilmektedir. Çoğu zaman şansla eş anlamda kullanılan

‘uğur’ ve ‘uğursuzluk’ kavramları için de durum benzer şekildedir. Kuran-ı

Kerim’de insanların başlarına gelen olayları nasıl yanlış yorumladıkları ayette şöyle açıklanmıştır: “Onlara bir iyilik gelince, “Bu bizim hakkımızdır” derler; eğer kendilerine bir fenalık gelirse Musa ve onunla beraber olanları uğursuz sayarlardı..”(A’raf, 131). Hz.

Muhammed (s.a.v.) “ Kimi uğursuz sayması işinden alıkoyarsa, Allah’a şirk koşmuş olur” demiş ve insanlara tevekkülü tavsiye etmiştir. (Tirmizî; Ebu Davud; Ahmed ve Taberanî akt. Rudanî, 1996:200). Görüldüğü gibi İslam başa gelen olaylar karşısında şans, uğur, uğursuzluk gibi insanı belirsizliğe ve tembelliğe götüren açıklama biçimlerini yasaklamıştır. Bunların yerine insana yükleme yaparken “her şeyin Allah’ın ilmi, izni ve yaratması dâhilinde olduğunu”(Kılavuz vd., 1986: 194) ifade eden ‘kader ve kazaya iman’ ve “herhangi bir amaca erişmek için gereken bütün hazırlıkları yaptıktan sonra Allah’a güvenip dayanmak”(Kılavuz vd., 1986:

536) anlamını taşıyan ‘tevekkül’ tavsiye edilmiştir.

2. BÖLÜM YÖNTEM

Bu bölümde araştırmanın türü, evren ve örneklemi, araştırmada kullanılan veri toplama araçları ve bu araçlarla toplanan verilerin analizi hakkında bilgiler verilmiştir.

2.1. ARAŞTIRMANIN MODELİ VE TÜRÜ

Üniversite Sınavındaki başarısızlığa yapılan tabiatüstü yüklemeleri konu alan bu araştırma, betimleyici bir çalışmadır. Betimleyici araştırmalar, “nedir” ve “ne oluyor” sorularına cevap arayan, durum saptayıcı, tanımlayıcı araştırmalardır (Ural ve Kılıç, 2011). Tabii ve tabiatüstü yükleme tercihinin dindarlık, sınav kaygısı ve kişisel değişkenlerle ilişkisini tespit etmeyi amaçlayan araştırmamızda anket tekniği kullanılmış ve ilişkisel tarama modeli benimsenmiştir. İlişkisel tarama modelleri iki veya daha çok değişken arasında birlikte değişim varlığını ve/veya derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modelidir.

Şekil 2: Araştırmada Aralarındaki İlişki İncelenen Değişkenler

DİNDARLIK

KİŞİSEL DEĞİŞKENLER

SINAV KAYGISI NEDENSEL

YÜKLEMELER TABİİ: Kişisel, Sosyal (Aile,

Sınav, Arkadaşlar, Okul) TABİATÜSTÜ:

Armağan/Ceza, Sabır/Şükür, Şans