Taşıyıcı ve Destekleyici Elemanlar

Seydişehir yapılarında üst örtü yükü genellikle beden duvarlarına verildiği için duvarlarının kalınlığı fazladır. Duvar kalınlıkları 50 cm. ile 1.00 m. arsında değişiklik göstermektedir. Özellikle camilerin duvarlarında yükü hafifletmek için ahşap hatıl uygulaması görülür. Sadece Kesecik Köyü Büyük Cami’nde pencere hizalarında taş hatıl uygulaması yapılmıştır (Fotoğraf 48,49).

3.3.1.2. Sütun ve Ayaklar

Seydişehir camilerinin birçoğunda sütun ve ayaklar önemli taşıyıcı elemanlardır. Ahşap ya da beton malzemeden yapılan sütun ve ayaklar yapıların bir kısmında hem mahfili hem de üst örtü yükünü taşımaktadır. Akçalar Köyü Büyük Cami, Bostandere Kasabası Cami, Çavuş Kasabası Memiş Efendi Cami, Gökhüyük Köyü Cami, Kesecik Köyü Büyük Cami, Kuran Köyü Cami, Muallimhane Cami, Seyyid Harun Cami’ni örnek

verebiliriz. Değirmenci Cami, Ketenli Kasabası Hamamönü Cami gibi yapılarda ise sadece mahfili taşımaktadır.

Kesecik Köyü Büyük Cami, Kuran Köyü Cami, Muallimhane Cami ve Seyyid Harun Cami’nde sütunlar birbirine Bursa kemeriyle bağlanmıştır (Fotoğraf 52, 73.85.102). Akçalar Köyü Büyük Cami, Gökhüyük Köyü Cami’nde de sütunların üzerinde yastıklar mevcuttur. Muallimhane Türbesi revak kısmındaki sütunlarda baklava dilimli başlık olması bakımından önemlidir (Fotoğraf 101)

3.3.1.3. Kemerler

Seydişehir camilerinin harim bölümünde kemer sistemlerine fazla yer verilmemiştir. Sadece Kesecik Köyü Büyük Cami, Kuran Köyü Cami, Muallimhane Cami ve Seyyid Harun Cami’nde sütunlar birbirine Bursa kemeriyle bağlanmıştır (Fotoğraf 52, 73.85.102). Muallimhane Türbesinin revak sisteminde de sivri kemer kullanılmıştır.

Özellikle yapıların pencere ve kapılarında, çeşmelerinde cephelerinde kemere yer verilmiştir. Pencereler düz atkı kemer ya da yarım daire kemerli olarak yapılmıştır. Yarım daire kemer formu Akçalar Köyü Büyük Cami, Çavuş Kasabası Memiş Efendi Cami, Kesecik Köyü Büyük Cami, Kuran Köyü Cami, Hacı Yusuf Efendi Türbesi, Şeyh Abdullah Efendi Türbesi’nin pencerelerinde, Kesecik Kasabası Büyük Cami, Kuran Köyü Cami, Şeyh Abdullah Efendi Türbesi, Ilıca Hamamı kapılarında, Çavuş Kasabası Memiş Efendi Çeşmesi (Fotoğraf 143), Mustafa Efendi Çeşmesi (Fotoğraf 150), Ortakaraören Köyü Çeşmesi (Fotoğraf 152) ve İbrahim Balcı Çeşmesi’nin (Fotoğraf 156) cephelerinde kullanılmıştır. Seydişehir çeşmeleri yarım daire örnekler dışında genelde sivri kemerlidir. Muallimhane Cami’nin de kuzey girişi sivri kemer formludur (Fotoğraf 80).

Dilimli kemer uygulaması Değirmenci Cami pencerelerinde yapılmıştır.

Camilerin ve türbelerin kapıları çoğunlukla düz lentoludur. Halife Sultan Türbesi (Fotoğraf 116), Muallimhane Türbesi (Fotoğraf 118), Seyyid Harun Türbesi (Fotoğraf 119) kapıları ise basık kemerlidir.

3.3.2. Geçiş Elemanları

Seydişehir türbelerinde ve hamamlarında kubbeye geçiş elemanı olarak genellikle pandantif kullanılmıştır. Pandantif, Çavuş Kasabası Memiş Efendi Türbesi, Hacı Yusuf Efendi Türbesi, Seyyid Harun Türbesi, Sultan Hatun Türbesi ve Ilıca Hamamı geçişlerinde görülür. Halife Sultan Türbesi ve Seyyid Harun Hamamı’nın sıcaklık kubbelerinde ise Türk üçgeni uygulaması görülür.

3.3.3. Örtü Sistemleri

İncelenen Seydişehir yapılarında ahşap tavan, kubbe ve külah örtü sistemi olarak kullanılmıştır.

3.3.3.1. Ahşap Tavan

Seydişehir camilerinin hemen hemen hepsi içten ahşap tavan, dıştan kırma çatı örtülüdür. Ancak orijinalinde birçok cami içten ahşap tavan, dıştan düz toprak dam örtülü idi. Seyyid Harun Cami’sinde üst örtünün Afyon Ulu Cami (1272), Beyşehir Eşrefoğlu Cami (1297–1300) gibi toprak damlı olduğu sanılmaktadır. Sonraki onarımlarda düz ahşap tavanlı, kırma çatılı olmuştur. Onarımlarda camiyi yağmur ve kar sularından korumak için kırma çatı yapılmış ve kiremit kaplanmıştır. Ahşap tavanlarının bir kısmı doğrudan beden duvarına otururken bir kısmı da sütun ve direklerle desteklenmiştir. Ahşap tavanlar alttan çakmalıdır. Ketenli Kasabası Hamamönü Cami, Kuran Köyü Cami, Akçalar Köyü Büyük Cami’sini örneklerini verebiliriz.

Seyyid Hamamı’nın soyunmalık bölümleri de kırma çatıyla örtülmüştür. İçten ise ahşap tavanlıdır. Ayrıca Şeyh Abdullah Efendi Türbesi’nin üst örtüsü de kırma çatıdır.

3.3.3.2. Kubbe

Katalogumuzdaki içten ve dıştan kubbeli olan yapılar Halife Sultan Türbesi ve Seyyid Harun Hamamı’dır. Halife Sultan Türbesi dıştan kesme taş ile örülmüş içten ise sıvalıdır. Ayrıca, Seyyid Harun Türbesi, Sultan Hatun Türbesi, Çavuş Kasabası Memiş Efendi Türbesi, Hacı Yusuf Efendi Türbesi, Ilıca Hamamı da içten kubbe örtülüdür ve geçişler genelde pandantiftir. Muallimhane Türbesi’nde ise revak kubbesinin üzerine kurşun kaplanmıştır. Seyyid Harun Hamamı kubbesi de içten ve dıştan sıvadır.

3.3.3.3. Külah

Külah örtü elemanını Seydişehir türbelerinde görmekteyiz. Çavuş Kasabası Memiş Efendi Türbesi, Hacı Yusuf Efendi Türbesi, Seyyid Harun Türbesi basık külah örtülüdür. Sultan Hatun Türbesi ise kasnak üzerine piramidal külahlıdır.

3.4. Yapı Elemanları 3.4.1. Kapılar

Seydişehir camilerinin giriş yönleri farklılık arz eder. Kuzey, batı, doğu veya iki cepheden girişler yapılmıştır. Sadece Araplar Cami girişi doğuda tek girişlidir. Kapı kanatları

ahşap malzemeden tek veya çift kanatlı olarak yapılmıştır. Üzeri düz lentolu, basık ve yarım daire kemerli ya da sivri kemerlidir. Kapılar genel olarak dışarıya doğru taşırılmamıştır. Muallimhane Cami kuzey cephedeki giriş kapısı ise hafifçe dışa taşırılmıştır. Bu özellik kapıya taç kapı görünümü kazandırmıştır (Fotoğraf 80). Seyyid Harun Cami’nde kuzey cephedeki girişi de önündeki tonoz örtü sebebiyle taç kapı görünümü almıştır.

Seydişehir türbelerinin girişleri kuzey veya doğu cephede bulunmaktadır. Çavuş Kasabası Memiş Efendi Türbesi’nin girişi ise batıda yer alır. Kapı kanatları ahşap malzeme olup, düz lentolu, basık ya da yarım daire kemerlidir. Şeyh Abdullah Efendi Türbesi’nin kapı kanatları farklı olarak demirdendir. Girişin üzeri de dilimli kemerdir.

Ilıca Hamamı girişi yarım daire kemerlidir. Fakat kapı kanatları yoktur. Seyyid Harun Hamamı girişleri de düz lentolu ve ahşap kanatlıdır.

3.4.2. Pencereler

Aydınlatmayı sağlayan pencereler Seydişehir yapılarında genellikle alt ve üst pencere şeklinde düzenlenmiştir. Alt pencereler, üstteki pencerelere göre daha büyük tutulmuştur. Düz lentolu ya da yarım daire kemer formundadır. Camilerde ahşap doğramalı pencerelerde demir şebekeler dikkat çeker. Muallimhane Cami ve Seyyid Harun Cami’sini örnek verebiliriz. Pencereleri yenilenen camilerde böyle bir özellik görülmez. Pencereler doğu, batı ve güney cephelerde açılmıştır. Değirmenci Cami ve Muallihane Cami’nde kuzey cephede de pencere açılmıştır.

Camilerde mihrapların üzerinde yarım daire, düz lentolu ya da yuvarlak küçük pencereler vardır. Kesecik Köyü Büyük Cami (Fotoğraf 49) ve Kuran Köyü Cami (Fotoğraf 67) pencereleri yuvarlak tepe penceresidir.

Türbelerde çok fazla pencereye yer verilmemesine rağmen Sultan Hatun Türbesi’nde altlı üstlü pencere sistemi uygulanmıştır. Üsttekiler dikdörtgen şeklinde bir açıklıktan ibarettir. Bu gelenek Anadolu Selçuklu kümbetlerinde de uygulanmıştır. Anadolu Selçuklu kümbedlerinin üst katlarında mazgal pencereleri yanı sıra zemin pencerelerinin de açıldığını görüyoruz.101 Şeyh Abdullah Efendi Türbesi de bol pencereyle aydınlatılmaktadır. Türbelerde de pencereler demir şebekelerle kaplanmıştır.

Seydişehir yapılarında pencereler dışardan içeriye doğru genişlemektedir. Çavuş Kasabası Memiş Efendi Cami ve Türbesi, Ketenli Kasabası Hamamönü Cami, Mesudiye Köyü Cami, Muallimhane Cami, Şeyh Abdullah Efendi Türbesi örnek verilebilir.

Seyyid Harun Cami’nin dört penceresinde geometrik motifli ahşaptan pencere kapakları yapılmıştır (Fotoğraf 104,105).

Seyyid Harun Hamamı’nın soyunmalık pencereleri düz lentolu ahşap pencerelerdir. Sıcaklık bölümü de kubbelerdeki ışık gözleri ve aydınlık feneriyle aydınlatılmaktaydı.

3.4.3. Mahfiller

Seydişehir camilerinde mahfiller kuzey cephe duvarına dayandırılıp doğu-batı doğrultusunda uzanmaktadır. Bazı örneklerde ise U şeklinde uygulama görülür. Akçalar Köyü Büyük Cami, Seyyid Harun Cami U şeklindeki mahfillere örnek verilebilir. Ayrıca mahfillerin mihrap hizasında öne doğru taşırılan, kare veya yarım daire şekilli balkonu yani müezzinlik kısmı vardır. Bostandere Kasabası Cami (Fotoğraf 21) ve Çavuş Kasabası Memiş Efendi Cami düz (Fotoğraf 31); Kesecik Köyü Büyük Cami (Fotoğraf 54), Ketenli Kasabası Hamamönü Cami ve (Fotoğraf 65), Muallimhane Cami ise (Fotoğraf 85) yarım daire formludur. Kuzey, doğu, batı yönde beden duvarlarına oturan mahfiller güneyde de ahşap veya beton sütun ya da direklerle taşınmaktadır. Mahfillerin hepsi ahşap olmakla birlikte sadece Çavuş Kasabası Memiş Efendi Cami betonarme ve korkulukları demir malzemeyle yapılmıştır.

Mahfil çıkış merdivenleri içeride kuzey beden duvarına bitişik olarak yapılmıştır. Akçalar Köyü Büyük Cami mahfil merdiveni ise içte batı duvara bitişik olarak yapılmıştır. Değirmenci Cami mahfil çıkışı batı cephede dışarıdadır. Seyyid Harun Cami mahfil merdivenleri ise hem doğuda hem batıdadır.