Türkmenistan

Türkmenistan, resmî adı Türkmenistan Cumhuriyeti olan, Orta Asya’da bir ülkedir [38]. Ülkenin güneydoğusunda Afganistan, güneybatısında İran, kuzeydoğusunda Özbekistan, kuzeybatısında Kazakistan ve batısında Hazar Denizi bulunmaktadır [39]. Yüz ölçümü 488.100 km2 _{olan Türkmenistan bu yüz ölçümü ile dünyanın en}

geniş 52. ülkesi konumundadır [38]. Sınırlarının toplam uzunluğu 3.736 km’dir. Türkmenistan’ın Afganistan ile 744 km, İran ile 992 km, Kazakistan ile 379 km ve Özbekistan ile 1.621 km sınır uzunluğu vardır. Hazar Denizi kıyısı 1.768 km’dir [6].

Şekil 2.7 : Türkmenistan haritası [6].

Türkmenistan’ın resmî dili Türkmence, başkenti Aşkabat, yönetim şekli cumhuriyet ve para birimi Türkmen Manatı’dır. SSCB’den bağımsızlığını 27 Ekim 1991 tarihinde kazanmıştır [38].

Türkmenistan topraklarının % 80’den fazlasını Karakum Çölü kaplamaktadır. Ülke merkezinde Turan Çöküntüsü ve Karakum Çölü bulunmaktadır [39]. Çöl alanının güney kesiminde kum yığınlarından oluşan yumuşak tepeler mevcuttur. İran sınırında ise alçak yükseklikli dağlar bulunmaktadır [6].

Ülke iklimi, genellikle tropik iklime yakın az yağışlı kurak çöl iklimi şeklindedir. Kışlar yumuşak ve az yağışlıdır. En fazla yağışın görüldüğü zaman Ocak-Mayıs ayları arasıdır [39].

Türkmenistan’ın nüfusu 2008 yılı tahminlerine göre 5.179.571 kişidir [6]. Türkmenistan nüfusunun % 85’ini Türkmenler, % 5’ini Özbekler, % 4’ünü Ruslar ve % 6’sını diğer etnik gruplar oluşturmaktadır [6].

Türkmenistan nüfusunun dini yapısının % 89’unu Müslümanlar ve % 9’unu Ortodokslar oluşturmaktadır. Geri kalan % 2’lik kısmın dini tercihi bilinmemektedir [6].

Türkmenistan’da kara yolu toplam uzunluğu 58.592 km, demir yolu toplam uzunluğu ise 2.440 km’dir. 2007 yılı verilerine göre ülke çapında 28 adet havalimanı mevcuttur. Deniz ulaştırmasında en önemli limanı Türkmenbaşı limanıdır [6].

Türkmenistan, bağımsızlık sonrası büyük ekonomik sorunlarla karşılaşmıştır. Hükümet, ülkeyi ekonomik krizden çıkartmak için doğal kaynaklarına ve ekonomi potansiyeline bağlı olarak üç sektör belirlemiştir. Bunlar tarım sektörü, enerji sektörü ve tüketim malları sektörüdür [17].

Türkmenistan, madenler yönüyle oldukça zengin bir ülkedir. Madencilik ve enerji sektörü, sahip olduğu zengin mineral kaynaklar nedeni ile sanayi üretimde önemli bir yer tutmaktadır. Ülkenin işletilebilen başlıca doğal kaynakları doğal gaz, sodyum sülfat, krom, sülfür, kurşun, galyum, bentonit, brom, iyot ve petroldür. Ayrıca, önemli miktarda sodyum ve potasyum çıkartılarak, kimya sanayinde kullanılmaktadır. Tuz üretimi madencilik faaliyetleri arasında önemli bir yer tutmakta ve üretimin büyük kısmı kimya sanayinde kullanılmaktadır. Ülkede son yıllarda, altın ve platin rezervlerine de rastlanmıştır. Türkmenistan, SSCB’nin en büyük sodyum sülfat üreticisi olmasına rağmen, zamanla bu rezervler tükenmiş ve sodyum sülfat tesislerinin faaliyetleri durdurulmuştur [38].

Türkmenistan gerek elektrik üretimi, gerek diğer enerji kaynakları, özellikle de doğal gaz açısından zengin bir ülkedir. Ülke ekonomisinin temel taşını pamuk, doğal gaz ve petrol oluşturmaktadır. Orta Asya Cumhuriyetleri arasında en büyük doğal gaz rezervlerine ve yıllık üretim kapasitesine sahip olan ülke, Türkmenistan’dır. Üretilen doğal gazın % 84’ü ihraç edilmektedir [38].

Yabancı sermaye, ülkenin petrol ve doğal gaz üretimini üstlenmek ve arttırmak için bölgeye gelmektedir. Var olan bazı hukuki sorunlar giderilmeye çalışmaktadır. Türkmenistan enerji pazarlaması konusunda Rusya’ya bağlı kalmak istememektedir. Bu konu üzerine gerekli çalışmalar yapılmaktadır. Çalışmaların temel sebebi Rusya’ya bağımlılığın sektörün gelişmesine engel teşkil etmesidir [17].

Tekstil ve gıda işleme ülkede diğer önemli ekonomi sektörleridir. Hazar Denizi kıyısı turizmine önem verilmektedir [6]. İnşaat sektörü temel olarak, devlet binaları inşası projelerine dayanmaktadır [40].

Türkmenistan’da, nüfusun yarısından fazlasının köylü nüfus olması ve millî gelirin yarısının tarım sektöründen sağlanması, ülkeye tarım ülkesi görünümü vermektedir [6]. Üretilen başlıca tarım ürünleri pamuk, arpa, buğday, mısır, çeltik, susam, kavun, karpuz, üzüm, meyan kökü ve doğal ipektir. Türkmenistan, Orta Asya’da Özbekistan’dan sonra ikinci önemli pamuk üreticisidir. Dünya sıralamasında ise ilk 10 ülke arasında bulunan ülkenin pamuk üretimi, toplam tarım sektörünün % 70’ini oluşturmakta ve ürünün % 20’si işlenmek üzere diğer BDT (Bağımsız Devletler Topluluğu) ülkelerine ihraç edilmektedir. Ayrıca pamuk ihracından elde edilen gelir, toplam ihracat gelirinin % 20’sini oluşturmaktadır [38]. Hayvancılık olarak yapılan koyun yetiştiriciliği de ülke ekonomisinde önemli yer tutmakta ve teşvik edilmektedir [11].

Türkmenistan'da doğal gaz, elektrik, su ve tuzun, 2030 yılına kadar vatandaşlara tamamen bedava dağıtılması kararlaştırılmıştır. Sağlık hizmetleri de tamamen devlet tarafından verilmektedir [38].

Ülkenin ihraç maddeleri doğal gaz, petrol, petrokimya ürünleri, tekstil ürünleri ve pamuk lifleridir. 2007 yılı ihracat miktarları; Ukrayna % 51,3, İran % 18,5 ve Türkiye % 5 oranlarındadır [6].

İthalat ürünlerinden başlıcaları taşıtlar, makine ve teçhizatları, kimyasallar ve gıda maddeleridir. 2007 yılı ithalat miktarları; Birleşik Arap Emirlikleri % 14,3, Rusya % 11,6, Türkiye % 10,3, Çin % 9,1, Ukrayna % 8,7, İran % 7, Almanya % 6,5 ve ABD % 5,6 oranlarındadır [6].

Türkmenistan’da 2008 yılı verilerine göre toplam GSYİH miktarı 18,269 milyar dolar, kişi başına GSYİH miktarı ise 6.641 dolardır [14, 15].

Türkiye, Türkmenistan’dan pamuk ve tekstil ürünleri ile petrol yağları ithal ederken, Türkmenistan Türkiye’den işlenmiş gıda ürünleri, inşaat malzemeleri, makine ve teçhizat satın almaktadır [41].

Türk müteahhitlerinin 2007 yılı sonuna kadar Türkmenistan’da üstlendikleri işlerin toplamı 8,5 milyar dolar tutarındadır. Türk firmaları ayrıca, Türkmenistan’da 1,5 milyar dolarlık yatırım gerçekleştirmiştir [41].

İki ülke arasında 1991 tarihli Ekonomik ve Ticari İş Birliğine Dair Anlaşma, 1995 tarihli Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması ve 1996 tarihli Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması bulunmaktadır [41].

Türkiye İstatistik Kurumu 2008 yılı verilerine göre Türkiye-Türkmenistan ihracat hacmi 663.018.000 dolar, ithalat hacmi ise 384.872.000 dolardır [18].

Türkiye, Türkmenistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke olmuş ve iki ülke arasında diplomatik ilişkiler tesis edilmiştir. Türkiye ile Türkmenistan arasında, ortak köken, dil, din, kültür ve tarih bağlarından güç alan çok yönlü ilişkiler ileri düzeydedir. Ticari, askerî, eğitim, kültür ve din hizmetleri alanında yoğun bir işbirliği mevcuttur. Bugüne kadar Türkmenistan ile 70’e yakın anlaşma ve protokol imzalanmıştır. İki ülke arasındaki tarihi ve kültürel bağların güçlendirilmesi amacıyla ve özellikle genç nesillerin birbirlerini tanımaları için çeşitli projeler başlatılmıştır [42].