Bağımsızlığına kavuştuğu yıldan itibaren, Türk iş adamları Azerbaycan'a yatırım yaparak her iki ülkenin ekonomik gelişimine katkıda bulunma bilinci ile önemli teşebbüslerde bulunmaktadırlar.
Geçiş döneminde olan ve yatırıma ihtiyacı bulunan Azerbaycan'a Türk sermayesinin katkısı önemli boyutlardadır. Türk müteşebbisleri daha çok petrol sektörü dışındaki alanlara yaptıkları yatırımlarla dikkat çekmektedirler. Azerbaycan'daki Türk yatırımları ülkedeki petrol dışı yabancı yatırımlar içinde ilk sırada yer almaktadır. Azerbaycan'da faaliyet gösteren Türk firmalarının büyük bir kısmı ticaret yapmakta veya küçük ve orta ölçekli yatırımı tercih etmektedir. Bu firmaların faaliyet alanları; petrol, telekomünikasyon, bankacılık ve sigortacılık, gıda malları imalatı, eğitim, basın-yayın, tekstil ve konfeksiyon, ulaşım, haberleşme, otomotiv, orman ürünleri, demir-çelik, demir dışı metaller, inşaat, inşaat malzemeleri ve müteahhitlik hizmetleri gibi sektörlerdedir.
Azerbaycan'da faaliyet gösteren 2500 yabancı şirketin, 800'den fazlası Türk sermayelidir. Bunlardan 380'inin tamamı Türk sermayeli, 370'i Azerbaycan-Türkiye ortaklığı, 6O'ı ise temsilcililiktir. Türk firmalarından 300'den fazlası fiili olarak faaliyet göstermektedir. Azerbaycan'ın devlet bütçesi içinde Türk sermayesinin %6 oranında bir paya sahip olduğu da görülmektedir. Türkiye sermayedarları tarafından Azerbaycan'da açılan işletmelerde 40-45 bin civarında Azerbaycan, 5 bin civarında ise Türkiye vatandaşı istihdam edilmektedir. Ziraat Bankası'nın ortaklığı ile kurulan "Azer-Türk Bank" bankacılık alanındaki işbirliğinin ilk örneğidir. Türk sermayeli Koç bank ve Ci-bank, Günay Anadolu Sigorta ve Başak İnam Sigorta finans sisteminde hizmet veren kuruluşlar arasında yer almaktadır. Türk şirketleri aynı zamanda Baku’den Gürcistan sınırına uzanan yolun yeniden inşasında da önemli rol oynamaktadırlar. Ancak son yıllarda Azerbaycan ve Türkiye arasındaki ticaret hacminde azalma yaşanırken, bir yandan da Azerbaycan'a Türkiye'nin yaptığı yatırımların hacminde gerileme ve Türk sermayeli işletmelerin sayısında azalma görülmektedir. Örneğin, 1997 yılında yapılan toplam yatırımlar içinde Türkiye'nin payı %14 olmasına karşın, 2001 yılında bu oran %7.6 olmuştur68. Kısaca Türkiye sermayesi, yabancı sermaye olmaktan çok "bir millet iki devlet" ifadeleriyle bağdaşacak şekilde dost ve kardeş sermaye olarak Azerbaycan ekonomisinin gelişmesine ve dünya ekonomisine entegre olmasına hız kazandırmaya çalışmaktadır.
3.5.1.Türk Yatırımlarının Sektörel Dağılımı
Azerbaycan'ın yabancı sermayeye açılan petrol ve doğal gaz sahasında yapılan uluslararası konsorsiyumların dördünde Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) yer almaktadır. TPAO, Azerbaycan'ın petrol ve doğal gaz rezervlerinin işletilmesi için hazırlanan ve toplam yatırım hacmi; 11 milyar dolar olan (Azeri, Çırak ve Güneşli) projede %6.5; 4.1 milyar dolar olan Şah Deniz projesinde %9.0; 2.5 milyar dolar olan Kürdaşı sahasında %5; 10 milyar dolar olan Araz-Alov-Şerq sahasında ise %10 oranında pay almıştır. Söz konusu projeler çerçevesinde Türkiye'nin 2004 yılı sonu itibariyle yaptığı yatırım hacmi 2 milyar doların üzerindedir. Ayrıca Pet Holding ve Atilla Doğan isimli iki özel Türk Şirketi, Azerbaycan Devlet Petrol şirketi (SOCAR)
ile oluşturdukları ortak şirketler (Joint Venture) ile karada (Mişovdağ ve Hilli Babazanan sahaları) petrol çıkarmaktadırlar. Yapılan petrol anlaşmalarını destekleyen ve petrolün dünya piyasalarına ulaştırılmasında Bakü-Ceyhan boru hattının en kısa zamanda işlerlik kazanmasıyla Azerbaycan'ın ekonomik kalkınmasında önemli bir mesafe alınmasını bekleyen Türk iş adamlarının Azerbaycan ekonomisinin petrol dışı sektörlerine yaptığı yatırım tutarı toplamı ise 2 milyar dolar civarındadır. Gerçekleştirdikleri yatırımlarla Türk iş adamları, petrol dışı sektörlere en çok sermaye yatıran yabancı yatırımcılardır. Azerbaycan'da petrol ve doğal gaz üretimi dışındaki alanlarda gerçekleştirilen Türk yatırımlarının sektörel dağılımı ise şöyledir69:
3.5.1.1.Sanayi Sektörü:
Azerbaycan sanayi sektöründe boya, alüminyum, metal işleme, kablo, akü v.b. birçok farklı alanda üretim ve montaj faaliyetlerinde bulunan yapan Türk yatırımlarının şirket sayısına göre oranı %19'dur. Yatırım hacmi yaklaşık 410 milyon dolardır. Şirketlerde istihdam edilen işçi sayısı ise 10.000 civarındadır.
3.5.1.2.Ticaret Sektörü
Türk yatırımları bu sektörde daha çok gıda, konfeksiyon, mobilya ve dayanıklı malların satışında yoğunlaşmaktadır. Ticaret sektörünün şirket sayısına göre oranı %30'tür. Yatırım hacmi yaklaşık 370 milyon dolar olan şirketlerde istihdam edilen işçi sayısı ise 16.000 civarındadır.
3.5.1.3.Hizmetler Sektörü
Hizmetler sektöründeki Türk yatırımlarının oranı, şirket sayısına göre %26'dır. Sağlık eğitim, otel, restaurant, banka ve sigorta hizmetleri sunan hizmet sektöründeki şirketlere yapılan yatırım hacmi yaklaşık 310 milyon dolardır. Hizmet sektöründeki işletmelerde istihdam edilen işçi sayısı ise 10.000 civarındadır.
69“ektörel Bazda Azerbaycandaki Türk Yatırımları”, TÜSİAB 10.Yıl Tanıtım Kataloğu, Aralık – 2004, ss. 110-112; “Sektörel Bazda Azerbaycandaki Türk Yatırımları”, TÜSİAB Ekonomi ve Haber Bülteni, No: 19/136, 29 Haziran 2004. s.1.
3.5.1.4. Ulaşım ve Haberleşme Sektörü
Ulaşım ve haberleşme sektöründeki Türk yatırımlarının oranı, şirket sayısına göre %10'luk bir dilimi oluşturmaktadır. Telekomünikasyon, otomotiv, ulaşım, basın- yayın alanında faaliyet gösteren Türk sermayeli şirketlerin yatırım hacmi yaklaşık 470 milyon dolardır. İstihdam edilen işçi sayısı ise 6.000 civarındadır.
3.5.1.5.İnşaat Sektörü
Müteahhitlik, inşaat ve dekorasyon malzeme satışı alanlarında Türk yatırımlarının oranı, faaliyet gösteren şirket sayısına göre %11'dir. Toplam yatırım hacmi 360 milyon dolar olan Türk sermayeli işletmelerde yaklaşık 6.000 kişi istihdam edilmektedir.
3.5.1.6.Tarım ve Hayvancılık Sektörü
Bu sektörün faaliyet gösteren şirket sayısına göre oranı %4'tür. Tarım ve hayvancılık sektöründeki toplam Türk sermayesi ise 70 milyon dolar civarındadır. Sektörde istihdam edilen işçi sayısı ise yaklaşık 3.000 kişidir.
Azerbaycan ve Türkiye arasında kurulan ilişkiler çerçevesinde bir millet iki devlet realitesi doğrultusunda yürekleri ile, 'küreselleşme' realitesi doğrultusunda ise sermayeleri ile Azerbaycan'a gelen Türk iş adamları tarafından kurulan TÜSİAB, Türk iş adamlarının Azerbaycan'a yatırım yapmalarını teşvik etmeyi ve faaliyetlerine yardımcı olmayı, üyeleri arasında dayanışma ve işbirliğini sağlamayı ve iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari ilişkileri geliştirmeyi amaçlamıştır.
Kuruluş amaçları çerçevesinde 10 yılı aşkın süredir faaliyetlerine devam eden Cemiyet, Azerbaycan'da piyasa ekonomisinin işler hale gelmesi ve müteşebbis ruhun teşekkülünde örnek olmanın yanı sıra, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin gelişmesinde ve ilişkilerin gelişmesinin önündeki engellerin ortadan kalkmasında çok önemli katkılarda bulunurken, organizasyondaki başarısı ile de diğer ülkelerdeki Türk iş adamları derneklerine güzel bir model olmuştur.
Genelde dünyada, özelde Azerbaycan ve Türkiye'de yaşanan ekonomik krizlere rağmen Türk iş adamları uzun vadeli düşünerek, sabırla gelişmekte olan Azerbaycan ekonomisinin birçok sektöründe faaliyetlerini devam ettirmektedirler.