I. TARİHÇESİ
2. Türkiye Selçukluları Döneminde Sille
Türkiye Selçukluları, Bizans ile olan mücadelelerinde devamlı surette, sınırlarını Bizans aleyhine genişletmiştir. Selçuklular, kısa sürede Doğu Anadolu’dan Orta Anadolu’ya gelmeyi başarmışlardır. Süleyman Şah liderliğindeki Türkler, 1069’da Konya önlerinde görüldükten sonra20 takriben 1075’te21 muhtemelen Konya civarında harekatta bulunmuş, şehri Mârtâvkustâ ve yakınındaki Gevele Kalesi’ni Romanûs Makri22 adlı Bizans valisinden almışlardır23. Konya bu tarihten itibaren Kutalmış oğlu’nun merkezi olmuştur24.
Selçukluların Haçlılarla mücadelesinde Haçlı orduları güzergâhında bulunan Konya25, I. Haçlı seferi sonrasında İznik’in kaybedilmesi üzerine 1096 yılında başkent olmuştur. Bu tarihten sonra Türkler Orta Anadolu’da toplanmaya başlamışlardır26.
Sille ve çevresi Selçuklulardan itibaren önemli siyasi olaylara sahne olmuştur. Özellikle Sille’de bulunan Gevele Kalesi, Selçuklular dönemindeki siyasi mücadelelerde ön plana çıkmıştır. Konya, üç Haçlı dalgasının birincisinde müthiş bir tahrip ve yağmaya uğramış; Konyalılar, Haçlıların şehre yaklaşmakta olduklarını anlayınca kadınları, çocukları ve servetleriyle beraber batıdaki dağlara çekilmişlerdir.
20 KÜÇÜKDAĞ- ARABACI, aynı eser, s. 37.
21 İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI fetih tarihi olarak 1074 tarihini vermektedir. Bk. Osmanlı Tarihi, C. I, Ankara, 1972, s. 1; Erdoğan MERÇİL, Müslüman- Türk Devletleri Tarihi, Ankara, 1993, s. 105; KONYALI, fethin 1077’den sonra olduğunu söyler. Konya, s. 40.
22 Osman TURAN, Selçuklular Zamanında Türkiye Siyâsi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071- 1328), İstanbul, 1998, s. 54; Muzaffer ERDOĞAN, “Osmanlı Devrinde Anadolu Camilerinde Restorasyon Faaliyetleri”, (Kısaltma: Camiler), Vakıflar Dergisi, S.7, İstanbul, 1968, s. 159; Mükrimin Halil YİNANÇ, “Anadolu’nun Fethi”, Türkler, C.VI, Ankara, 2002, s. 201.
23 Ali SEVİM- Erdoğan MERÇİL, Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilât ve Kültür, Ankara, 1995, s. 90; ÖNDER, Mevlâna Şehri Konya, s. 18; aynı yazar, Gez Dünyayı Gör Konya’yı, Konya, 1999, s. 6-7; KÜÇÜKDAĞ- ARABACI, aynı eser, s. 71, 229; KONYALI, Akşehir, s. 31; A. Sefa ODABAŞI, 20. Yüzyıl Başlarında Konya’nın Görünümü, Konya, 1998, s. 11; Zeki ATÇEKEN, Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması, Ankara, 1998, s. 10; aynı yazar, “Karamanoğulları’na Kadar Konya’nın Kısa Tarihi”, Yeni İpek Yolu KTO Dergisi, (Hz. Mevlânâ’nın 728. Vuslat Yıldönümü Anısına Özel Sayı), (Konya Aralık 2001), s. 67; Yusuf AYÖNÜ, “Selçuklu- Bizans İlişkileri”, Türkler, C. VI, Ankara, 2002, s. 600.
24 UZUNÇARŞILI, aynı yer. 25 KONYALI, Konya, s. 50.
26 İbn Bibi (el- Hüseyin b. Muhammed b. el- Ali el- Ca’feri er- Rugadi), el Evamirü’l- Ala’iye Fi’l- Umuri’l- Ala’iye (Selçuknâme), C.I, Ankara, 1996, s. 13; SEVİM- MERÇİL, aynı eser, s. 431.
Haçlılar şehirde açlık sıkıntısı çekmişler ve buranın idaresini Bizans valisine bırakmışlardır. Sultan I. Kılıçarslan, Konya’yı bu validen kurtarmıştır. 1143 yılında Sultan I. Mesud, Bizans İmparatoru Manuel Kommen ile olan savaşta Konya ile Gevele Kalesi arasında bir mevki tutmuştur. Bizans imparatoru şehri ateşe verip geri dönmüştür27. Yaklaşık üç yıl sonra Selçuklu- Bizans mücadelesi esnasında 1146’da Konya, Bizans tarafından yağlanmıştır28. Haçlı seferleri esnasında Konya, 1189-1990 yılında Frederik Barbaros, tarafından da yağmalanmıştır29. III. Haçlı Ordusu, Konya’yı kuşattığı zaman Sultan II. Kılıçarslan, Gevele Kalesi’ne sığınmıştır. Haçlılar burayı zapt edemedikleri için barış istemişlerdi. Haçlı seferleri esnasında Konya’ya yakın olmasından dolayı Sille ve çevresinde de tahribatın yaşandığı anlaşılmaktadır. Sille ve çevresindeki dağlık alanlar, aynı zamanda bu mücadelelerde halkın önemli saklanma alanları olmuştur.
Sadece Bizans ve Haçlılar ile olan mücadelede değil Selçuklu tarihi boyunca Sille’de bulunan Gevele Kalesi önemli siyasi ve askerî olaylara sahne olmuştur. Sultan I. Gıyaseddin Keyhüsrev, kardeşi oğlu III. Kılıçarslan’ı birkaç gün bu kalede hapsetmiştir. Aksarayî’ye göre III. Kılıçarslan, Tokat’a gönderilmemiş Gevele Kalesi’nde ölmüştür30. Bağdat Halifesi’nin elçisi olan Sühreverdî Konya’ya geldiğinde Sultan Alaeddin Keykubat, onu Gevele Kalesi’nde kabul etmiştir31. Bu kayıttan Selçuklular döneminde Gevele Kalesi’nin elçi kabul edebilecek kadar donanımlı bir yapı olduğu anlaşılmaktadır.
Gevele Kalesi’nde, Selçuklu tarihinin dönüm noktası denilebilecek olaylar da yaşanmıştır. Sadeddin Köpek, Kemaleddin Kamyar başta olmak üzere önemli Selçuklu ilim adamları ve komutanlarını Gevele Kalesi zindanında şehit etmiştir32. Bu olay Selçuklu Devleti’nin yıkılış sürecinde yaşamış olduğu önemli sarsıntılardan biri olmuştur. Selçukluların son dönemlerinde özellikle Karamanoğullarının
27 KONYALI, Konya, s. 48-49, 51; MERÇİL, aynı eser, s. 122. Muharrem KESİK, bu olayın tarihi için 1146 yılını verir. “Sultan Melikşah (Şahinşah) ve Sultan I. Mesud Dönemleri”, Türkler, C. VI, Ankara, 2002, s. 558.
28 TURAN, aynı eser, s. 181.
29 KONYALI, Konya, s. 52-53, SEVİM- MERÇİL, aynı eser, s. 446-447.
30 İbn Bibi, aynı eser, C. I, s. 108; TURAN, aynı eser, s. 274; ÖNDER, Mevlâna Şehri Konya, s. 21. III. Kılıç Arslan H.610/M.1205 yılında Gevele Kalesi’nde ölmüştür. KONYALI, Konya, s. 583; Besim DARKOT, “Konya”, İA, C.VI, s. 845.
31Ahmet Eflâkî, Âriflerin Menkıbeleri, C.I, İstanbul, 1995, s. 208; TURAN, aynı eser, s. 330-331. 32 İbn Bibi, aynı eser, C.II, s. 33; TURAN, aynı eser, s. 411; M. Ferit UĞUR, “Takkeli Dağ”, Konya Halkevi Dergisi, S. 5, (II. Kanun 937), s. 302.
Konya’ya hakim olma mücadelelerinde Sille ve çevresinde önemli çarpışmalar meydana gelmiştir. 1261 yılında IV. Kılıçarslan zamanında Muineddin Pervane ile Karaman Bey, Zeynel Hac ve Bonsuz arasında Gevele Kalesi önündeki mücadeleyi Karaman Bey tarafı kaybetmiştir33. Rükneddin Kılıçarslan, 1262 yılında Karaman’ın oğullarını Gevele Kalesi’nde hapsetmiştir34.
Selçuklu Devleti’nin, 1243 yılından itibaren Moğol işgali döneminde de Sille’de bulunan Gevele Kalesi önemini korumuş; bazı dönemlerde Moğol noyanları da Gevele Kalesi’ne harekette bulunmuşlardır35.
Selçuklular döneminde Sille ve çevresinde bulunan Gevele Kalesi ve çevresi her ne kadar büyük savaşlar ve siyasi olaylara sahne olmuş olsa da, başkent Konya gibi kısa zamanda büyük bir gelişme göstermiştir. Konya çevresinde Gevele ve Meram etekleri arasındaki sahaya Sultan I. Alaeddin ve daha birçok Selçuk büyükleri, mescit, han, hamam, mektep36, köşkler, saraylar ve kervansaraylar inşa ettirip, meyve bahçeleri ve üzüm bağları ile donatmışlardır. Selçuklular zamanında Sille çevresi pek meşhur ve mamur bir yerleşim birimi haline gelmiştir. Bu gelişmenin temelinde Takkeli Dağ’ın üstündeki Konya savunmasının en önemli yapısı olan Gevele Kalesi, önemli bir rol oynamıştır.