Türkiye’nin İddiaları

Ege Denizi Kıta Sahanlığı Uyuşmazlığı hakkındaki Türkiye’nin görüşlerini altı ayrı iddia kapsamında incelemek gerekmektedir.

Anlaşmanın esas olması görüşü: Türkiye’nin Ege Denizi Kıta Sahanlığı Uyuşmazlığı bağlamında savunduğu ilk görüş, kıta sahanlığının

110 Gökalp, a.g.e., s.163 111 Toluner, 1996 , a.g.e., s.261 32

sınırlandırılmasında anlaşmanın esas olmasına dair olan görüştür. Nitekim Türkiye, 27 Şubat 1974 tarihînde Yunanistan’a verdiği ilk notasından itibaren başlamak suretiyle sürekli bir biçimde Ege Denizi Kıta Sahanlığı sınırlandırmasının görüşmeler sonucunda gerçekleştirilecek bir anlaşma ile yapılmasını savunmuştur. Türkiye’nin bu görüşü, hem genel bir biçimde BM III’üncü Deniz Hukuku Konferansı sırasında dile getirilmiş, hem de Türkiye’nin 26 Ağustos 1976 tarihînde Ege Kıta Sahanlığı Davasına ilişkin olarak Divan’a sunmuş olduğu görüşlerinde yer almıştır.112

Türkiye’nin kıta sahanlığının sınırlandırılmasında anlaşmanın esas olması gerektiğine dair görüşünü, çalışmamızın ilgili kısımlarında bütün ayıntılarıyla değinilmiş olan 1958 Kıta Sahanlığı Sözleşmesi’nin ve 1982 BMDHS’nin kıta sahanlığının sınırlandırılmasına ilişkin düzenlemelerinde bulmak mümkündür. Nitekim hem 1958 Kıta Sahanlığı Sözleşmesi’nin 6’ncı maddesi, hem de 1982 BMDHS’nin 83’üncü maddesi kıta sahanlığının sınırlandırılması konusunda anlaşmaya öncelik tanımaktadır.113

Doğal uzantının esas olması görüşü: Türkiye’nin kıta sahanlığının sınırlandırılmasının esasına ilişkin olarak benimsemiş olduğu ikinci görüş, sınırlandırmada doğal uzantı esasının temel kıstas olduğuna ilişkindir. Nitekim Türkiye, 27 Şubat 1974 tarihli cevabi notasında,114 _{Ege’deki deniz yatağının} önemli bir bölümünü Anadolu Yarımadası’nın doğal uzantısının oluşturduğunu, dolayısıyla Anadolu’nun doğal uzantısı üzerinde bulunan Yunan adalarının kendilerine has kıta sahanlıklarının bulunmasının mümkün olmadığını, bu adaların Yunan ana karasına uzaklıklarına rağmen Türkiye’ye çok yakın olmaları ve Yunan anakarası ile adalar arasında açık deniz alanlarının bulunması sebebiyle adaların Yunan Yarımadası’nın devamı niteliğinde olduklarının kabul edilmesinin mümkün olmadığını belirtmiştir.115

Ege Denizi’nin deniz dibi, “Ege Oluğu” denilen bir doğal kesintiyle “S” şeklinde kuzeyden güneye, nispeten Yunanistan ana kara ülkesine daha yakın bir eksende ikiye bölünmekte ve bu kesinti her iki devletin kıta ülkelerinin deniz altındaki doğal uzantısının sınırını oluşturmaktadır. Söz konusu doğal

112

Pazarcı, 1986, a.g.e., s. 86

113

Gökalp, a.g.e., s.164

114

Türkiye bu notasında Kuzey Denizi Davasına atıfta bulunmuştur.

115

Başeren, 2003, a.g.e., s.151

33

uzantının üzerinde bulunan ve büyük bölümüyle Yunanistan’a ait olan adalar, sözü edilen doğal uzantının su üzerine çıkmış çıkıntılarından başka bir şey değildir. Bu nedenle de bu adaların kıta sahanlığı haklarının olması mümkün değildir.116

Sınırlandırmanın hakkaniyet ilkelerine göre yapılması: Türkiye’nin kıta sahanlığının sınırlandırılması konusunda ileri sürdüğü başka bir görüşe göre, kıta sahanlığının sınırlandırılmasının hakkaniyet ilkelerinin uygulanması suretiyle yapılması gerekmektedir. Nitekim asıl amaç, hakkaniyete uygun çözüme ulaşmaktır. Dolayısıyla hakkaniyete uygun bir çözüme ulaşmak için hakkaniyet ilkelerinin uygulanması gerekmektedir.117

Adaların özel koşul oluşturması görüşü: Türkiye’ye ait olan bir başka görüş ise, bir bölgede adaların bulunmasının kıta sahanlığı sınırlandırması açısından bir özel koşul oluşturduğu ve bunların özellikle coğrafî konumları ve öteki özelliklerine bağlı olarak değerlendirilmesi gerektiği görüşüdür. Türkiye, 27 Şubat 1974 tarihli cevabi notasında, bazı anlaşmaları da örnek göstermek suretiyle, milletlerarası uygulama tarafından oluşturulan kuralların kıta sahanlığının sınırlandırması konusunda konumları ve özel koşulları dikkate alınmadan tüm adalara eşit değer verilmesini reddettiğini, Ege Adaları’nın ve tüm Ege Denizi’nin özel koşulların tipik bir örneğini oluşturduğunu belirtmiştir.

Ege Denizi’nin yarı kapalı deniz olması görüşü: Bu nedenle Ege Denizi’nde bu bölgenin niteliğine uygun olarak özel kuralların uygulanması gerektiği yolundaki görüşü ilk defa Yunanistan’a vermiş olduğu 27 Şubat 1974 tarihli notasıyla belirtmiştir. Türkiye, bunun ardından BM III’üncü Deniz Hukuku Konferansı esnasında Konferans’a sunmuş olduğu madde taslakları ile de bu görüşünü desteklemiştir.118

Lozan dengesi ile bağlantılı olan görüş: Türkiye’nin bu konuda ileri sürmüş olduğu altıncı ve son görüş olarak Lozan Dengesi ile bağlantılı olarak ileri sürmüş olduğu iddiasını belirtmek mümkündür. Aslında Lozan dengesi ile ilgili olan Türkiye’nin görüşü esas itibarıyla karasuları genişliği ile ilgili konuları esas almaktadır. Fakat kara sularının genişliği meselesi, aşağıda da

116 Gökalp, a.g.e., s.165 117 Pazarcı, 1986, a.g.e., s. 87 118 Gökalp, a.g.e., s.165 34

açıklayacağımız üzere, kıta sahanlığı meselesini de yakından etkileyecek olan bir husustur. Türkiye ile Yunanistan arasında bir denge kurmayı amaçlayan Lozan Barış Anlaşması’nda119 kara sularının genişliği konusunda açık bir hüküm mevcut değildir. Bununla beraber Lozan Barış Antlaşması’nın imzalandığı dönemde Türkiye ve Yunanistan'ın karasuları 3 deniz mili olarak belirlenmiştir. Buna bağlı olarak Ege Denizi’nde geniş bir açık deniz alanı bırakılmıştır. Ancak Yunanistan, 17 Eylül 1936 tarih ve 230 sayılı Yunanistan Karasuları Hududunun Tespiti Hakkında Kanun ile kara sularını, tek taraflı olarak 3 milden 6 mile çıkarmıştır. Türkiye ise, o tarihten 28 yıl sonra 15 Mayıs 1964 tarih ve 476 sayılı Karasuları Kanunu ile kara sularını 6 mile çıkarmıştır.120

Hem Yunanistan, hem de Türkiye’nin ulusal karasuları sınırlarını 6 mil olarak belirlemelerinden sonra Ege Denizi’ndeki son durum olarak, bu denizde Yunanistan’a ait 3000 civarında ada ve adacık bulunmasından dolayı, Yunanistan’ın karasuları %35, Türkiye’nin kara suları ise %8,8 oranında olmuştur.121 _{Bu duruma göre her iki ülkenin de kara suları genişliğinin 6 milden} daha uzun bir genişliğe kadar uzatılması halinde, bu genişlik uzatıldığı oranda durum daha da Türkiye’nin aleyhine değişecektir.

Sonraki dönemde Yunanistan, 1982 BMDHS’ye dayanmak suretiyle Ege Denizi’ndeki karasularını 12 mile çıkaracağı yolunda açıklamalarda bulunmaya başladıktan sonra, Türkiye bu durumun bir casus belli sayılacağını belirtmek suretiyle Yunanistan’ın yapmış olduğu bu açıklamalara bir karşılık vermiştir.122

Ege Denizi’nde tarafların karasularının 12 mile çıkarılması halinde bunun Ege Denizi’nde Türkiye için birçok olumsuz sonucu olacağı gibi, bunun yanında Ege Denizi kıta sahanlığının büyük çoğunluğunun Yunanistan’a ait olması ve aynı oranda buradaki münhasır ekonomik bölge haklarının da Yunanistan’a devredilmiş olması gibi bir sonucu olacaktır. Nitekim karasularının 12 mile çıkarılması, “Türkiye’nin Ege’deki kıta sahanlığı ve

119 _{Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk Dersleri, I.Kitap, Turan Yayınları, Ankara, 2014,}

s.93-96

120_{Başeren, 2003, a.g.e., s.153} 121

Fuat Aksu, “Türk-Yunan İlişkileri: İlişkilerin Yönelimin Etkileyen Faktörler Üzerine Bir İnceleme”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998, s.61

122

Gökalp, a.g.e., s.167

35

münhasır ekonomik bölge haklarının da ortadan kaldırılmasının en kestirme yoludur”.123

Türkiye’nin Ege Denizi’nde uygulamakta olduğu diplomatik, siyasi ve askeri strateji bu denizde Yunanistan’ın tek yanlı girişimlerle dengeyi kendi yararına bozmasını engellemektedir. Gerek kara sularının 6 milin ötesine genişletilmesini savaş nedeni sayma kararı gerek Bern Anlaşması124 _{ile kıta}

sahanlığı konusunda 1976 yılında bir ortak düzenlemeye çalıştığı fiili durumlar yaratmasını engellemektedir. Kimi zaman gerçekleştirmeye çalıştığı fiili ihlaller ise uygulanan zorlayıcı diplomasi stratejileri ile durdurulabilmiştir.125

123

Sevin Toluner, Milletlerarası Hukuk Açısından Türkiye’nin Bazı Dış Politika Sorunları, Beta Yayınları, İstanbul, 2000, s. 25

124

Türkiye ve Yunanistan arasında sürdürürken nota değişimleri sonrasında, iki ülke arasında görüş ayrılıkları giderek belirginleşmiştir. Taraflar, bir yandan notalarla görüşlerini açıklama yoluna giderken soruna ilişkin olarak uzmanlar düzeyinde yapıla bir dizi görüşmeden de sonuç alınamamıştır. Bern’de uzmanlar düzeyinde 31 Ocak 1976 tarihinde yeniden bir araya gelen iki ülke temsilcileri ortak bir sonuca ulaşamamışlardır. 19-20 Haziran 1976 tarihleri arasında Bern’de yeniden bir araya gelen Türk ve Yunan temsilcileri görüşmelere devam etmiş, ancak sonuçsuz kalmıştır.

125

Fuat Aksu, “Doğu Akdeniz Deniz Yeti Alanları Sorunu ve Türkiye-AB İlişkileri”, Sertaç Hami Başeren, (ed.), Doğu Akdeniz’de Hukuk ve Siyaset, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara, 2013, 160-195, s.186.

36

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ULUSLARARASI DENİZ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI, GELİŞİMİ VE DENİZ YETKİ ALANLARININ SINIRLANDIRILMASINA

İLİŞKİN İLKELER