Kıta Sahanlığı ile MEB Arasındaki Temel Farklılıklar

Aslında birbirine paralel olan bu iki tanım arasında gerek tarihsel oluşumları bakımından gerekse bu kavramları ortaya çıkaran şartlar bakımından Şekil-4’de açıklandığı gibi fark vardır. Her iki bölge rejiminin de açık denizler rejiminin bir istisnasını teşkil ettiği ve kara sularının kabul edilen geleneksel genişliğinin çok ötesinde kullanılabilecek yetkilere sahip olunması amacıyla kabul edilen kavramlar olduğu söylenebilir. Münhasır ekonomik bölge esas olarak kıyı devletine balıkçılık bölgesi fikri ile ortaya çıkmış ve bu bölgedeki balıkçılık kaynaklarını işletilmesini saklı tutma amacıyla tesis edilmiştir. Her iki rejiminde karasularının işletilmesini saklı tutma amacıyla tesis edilmiştir. Her iki rejiminde karasularının ötesinde geniş bir denizalanı kapsaması nedeniyle geleneksel hukukun belirlediği sınırlardan sapan açık deniz rejimi ile paralellik arz eden istisnai kavramlar olduğu söylenebilir.67

64 a.g.e., s.240 65 Gündüz, a.g.e., s.242 66 a.g.e., s.278 67

Duran ve Ergün, a.g.e., s.278

18

Şekil-4: Kıta Sahanlığı ile MEB Arasındaki Fark68

Öncelikle, münhasır ekonomik bölgenin sınırlandırılması konusunda kıta sahanlığının sınırlandırılmasına ilişkin hükümlerin aynen benimsendiğinin belirtilmesinde fayda bulunmaktadır. Bunun yanında her iki kavram da açık deniz rejiminin istisnalarıdır. Tablo-1’de açıklandığı gibi kıyı devletine belli bölgelerde münhasır yetkiler verir.69

Tablo-1: BMDHS göre belirlenen deniz sınırlarındaki haklar ve yetkiler70

Bölgeler Tanımlar Kıyı Devleti Kanunları

Kıta Sahanlığı

Esas çizgiden itibaren 200 mil uzaklığa uzanan alandır.

Kıyı devletinin iç suları ve karasuları bu alandan çıkarıldığında 200 mil uzaklığa kadar kalan alan o ülkenin kıta sahanlığını

oluşturmaktadır.

Türkiye’nin Karadeniz, Ege ve Akdeniz’de kıta sahanlıkları vardır. Ancak, her üç denizde de, komşu, karşı ya da yandaş ülkelerle sınırlandırmalar yapılması gerekmektedir.

Türkiye Karadeniz’de 1978 yılında Sovyetler Birliği ile kıta sahanlığı sınırını oluşturmuştur. Bu anlaşmaya Ukrayna, Rusya ve Gürcistan haleftir. Bulgaristan ile

68_{Volkan Başer vd., “Türkiye İçin Deniz Kadastrosu Kavramının Gelişimi”, 7.Kıyı Mühendisliği}

Sempozyum Bildiriler, 20-23 Kasım 2011, TMMOB Yayını, 2011, 459-470, s.463

69 Kuran, a.g.e., s.231 70 Başer vd., a.g.m., s.463 19

Bu alan 350 deniz miline kadar uzanabilmektedir.

olan sınır (yan sınır) ise 1997 oluşturulmuştur. Ancak Türkiye, hem Ege’de hem de Akdeniz’de, (KKTC hariç- 21.09.2011’de imzalandı) ilgili ülkelerle kıta sahanlığı sınırı oluşturabilmiş değildir. Münhasır Ekonomik Bölge (MEB)

Esas çizgiden itibaren 200 deniz miline kadar olan bölgedir.

Türkiye günümüze kadar sadece Karadeniz’de 1986 yılında MEB ilan etmiştir. Türkiye Karadeniz’de 1987 yılında Sovyetler Birliği ile MEB sınırını oluşturmuştur. Bu anlaşmaya Ukrayna, Rusya Federasyonu ve Gürcistan haleftir.

Bulgaristan ile olan sınır (yan sınır) ise 1997 tarihli anlaşma ile oluşturulmuştur. Ancak, Türkiye hem Ege’de hem de Akdeniz’de (KKTC hariç - 21.09.2011’de imzalandı) MEB ilan etmemiştir. Devletler; bu alanlarda yaşam kaynağı araştırma, kullanma ve yararlanma hakkına sahiptir.

Münhasır ekonomik bölge, karasularının ölçülmeye başlandığı esas hatlardan itibaren 200 deniz milinin ötesine uzanamaz iken, kıta sahanlığının genişliği 350 deniz miline kadar uzanabilmektedir.71

Kıta sahanlığı, kara ülkesinin coğrafi ve doğal yapısına göre deniz üzerindeki uzantısına göre belirlenir. Buna karşın münhasır ekonomik bölge, kıyı devletinin coğrafi yapısından bağımsız olup, kıyıdan belli bir uzaklığa kadar olan bölgeden kıyı devletine canlı ve cansız kaynakların araştırılması, korunması ve işletilmesi gibi haklar tanıyan bir müessesedir.72

71

Gündüz, a.g.e., s.242

72_{İ.Safa Kaya, Doğu Akdeniz’deki Petrol ve Doğalgaz Kaynakları, Adalet Yayınları, İstanbul,}

2015, s.61

20

Bu iki kavram arasında sahip olunan haklar açısından da farlılıklar mevcuttur. Kıyı devletinin kıta sahanlığına ilişkin hakları münhasır nitelikte olup doğrudan egemenlik hakkı ile paralel nitelik taşır. Zira bu bölgede yapacakları çalışmalar için yine kıyı devletinin iznini almak zorundadırlar. 73

Kıta sahanlığı kıyı devletine, 1982 BMDHS’nin 77’nci maddesine göre “kıyı devleti yalnızca deniz tabanı üzerinde ve bunun altında araştırmada bulunmak ve buranın doğal kaynaklarını çıkarmak ve işletme amacı”74 _deniz yatağı ve toprak altına araştırma ve işletme yetkisi verir.

Münhasır ekonomik bölge kıyı devletine; 1982 BMDHS’nin 77’nci maddesine göre “deniz yatağı üzerindeki sularda, deniz yatağında ve bunların toprak altında, canlı ve cansız doğal kaynakların araştırılması, işletilmesi muhafazası ve yönetimi konuları ile aynı şekilde sudan, akıntılardan ve rüzgâr dan enerji üretimi gibi, bölgenin ekonomik amaçlarla araştırılmasına ve işletilmesine yönelik diğer faaliyetlere ilişkin egemen haklar verir”75 _bu bölgedeki deniz yatağı üstündeki sularda, deniz yatağında ve toprak altında sabit olan ve olmayan canlı kaynaklar ve tüm cansız kaynaklar üzerinde aynı yetkileri verir. Yani, münhasır ekonomik bölge, kıta sahanlığını da içine alarak daha kapsayıcı nitelik taşır. Kıyı devletinin, münhasır ekonomik bölge ilan etmesi durumunda, kıta sahanlığı için var olan haklar kendiliğinden münhasır ekonomik bölge için de geçerli olacaktır.76

Devletler, münhasır ekonomik bölge için BMDHS’nin 75’inci maddesinde belirtildiği şekilde, “sınırlarına ilişkin haritaların ve coğrafi koordinat listelerinin uygun biçimde yayınlanması ve Birleşmiş Milletler’e (BM) deklare edilmesini gerektirirken, kıta sahanlığı ülkenin ab initio (başlangıçtan beri) ve ipso facto (kendiliğinden) bir hakkı olup ilan ve bildirim gerektirmemektedir.”77

Devletler münhasır ekonomik bölgeleri ilan ile elde ederken, buna karşın kıta sahanlığı, devletlerin herhangi bir ilan koşuluna bağlı olmaksızın kendiliğinden hak sahibi oldukları bir durumdur.78

73 Kuran, a.g.e., s.231 74 Gündüz, a.g.e., s.244 75 a.g.e., s.244 76 Kuran, a.g.e., s.231 77 Gündüz, a.g.e., s.243 78

İ.Safa Kaya, a.g.e., s.62

21

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE’NİN ÇEVRE DENİZLERİNDE DURUM