Türkiye’de Kalite Kontrol Düzenlemeleri

Türkiye’de bağımsız denetimde kalite kontrolün tanımı, yasal düzenlemeler kapsamında yapılmıştır. Amacı bağımsız denetim faaliyetlerine ilişkin, bağımsız denetim kuruluşunun örgütlenmesini ve faaliyetlerini bu düzenlemelerde belirtilen şekilde yapması şeklindedir. Bağımsız denetim faaliyetlerinde kalite kontrole ilişkin direkt bir düzenleme bulunmasa da, birçok hükmü içeren yasal düzenlemeler bulunmaktadır. 71

SPK, bağımsız denetimde kalite konusunda; Sermaye Piyasası Kurulu Muhasebe

Standartları Dairesi Başkanlığınca, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile Seri: X, No:22 “Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Standartları Hakkında Tebliği” uyarınca, bağımsız denetim kuruluşlarının bağımsız denetim standartlarına uygun

69_{Uzay Şaban, “Denetimde Kalite” Konya SMMMO, I. Uluslararası Denetim Standartları Konferansı,} 14-17 Mayıs 2009 2015, 1.

70 _{Memiş Mehmet Ünsal, Tüm Kayahan, Sürekli Denetim Süreci ve İç Denetimle İlişkisi, Erciyes} Üniversitesi İİBF Dergisi, Sayı 37, Ocak-Haziran 2011, 147-148

71 _{Yurdakul Hüseyin, Bağımsız Denetimde Kalite Kontrol ve Türkiye’ deki Uygulamaları, Gazi} Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005, 121

29 olarak denetim faaliyetlerini yürütüp yürütmediğinin tespiti amacıyla bağımsız denetim kuruluşları nezdinde kalite kontrol incelemelerinde bulunulmaktadır.72

BDDK; 5411 sayılı Kanun ile ilgili olarak, 1 Kasım 2006 tarihinde “Bankalarda

Bağımsız Denetim Gerçekleştirecek kuruluşların Yetkilendirilmesi ve Faaliyetleri Hakkındaki Yönetmelik” 26333 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanmıştır. . Yönetmeliğin, 13. maddesinde, kalite güvence sistemi ile ilgili hususlar düzenlenmiştir. Buna göre “Banka denetimi yapmaya yetkili bağımsız denetim kuruluşları, bağımsız denetçilerin, mesleki ilkelere, düzenlemelere, kalite güvencesi ilke ve uygulamalarına uygunluğunu ve hazırlanan bağımsız denetim raporlarının gerçek durumu yansıttığını teyit edecek bir kalite güvence sistemi kurmakla yükümlüdür.” Kalite güvence sistemi ile ilgili olarak yönetim kurulunun seçtiği iki sorumlu ortak baş denetçi kalite güvencesi sisteminin sağlıklı biçimde işlemesi için görevlendirilmektedir ve bu sistemin etkinliğini güvencesine ilişkin politikaların belirlendiği bu maddede, kalite güvence sisteminin gözden geçirilmesi de ele alınmıştır.73

Hazine Müsteşarlığı; 12 Temmuz 2008 yılında 26934 sayılı Resmi Gazetede

yayınlanan Sigortacılık Bağımsız Denetim İlkelerine İlişkin Yönetmeliğin, 9. maddesinde, bağımsız denetimde kalite kontrol ilkeleri ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemelerde, mesleki gereklilik, mesleki yeterlilik, görev dağılımı, yönlendirme, görüş alma, görev kabulü, devamlılık ve izleme kavramları tanımlanmıştır.74

TTK; Türkiye Denetim Standartları ve Kamu Gözetimi Kurumu Kanunu’na göre

denetim kalitesini sağlamak, denetim standartlarını belirlemek ve bağımsız denetim firmalarının faaliyetlerini denetleme yetkisi, Türkiye Denetim Standartları ve Kamu Gözetim Kurumuna verilmiştir. Kalite güvence sistemi ise, “Denetimde gerekli kaliteyi ve kamuoyunun yapılan bağımsız denetime olan güvenini sağlamak amacıyla bağımsız denetim kuruluşu ya da bağımsız denetçi tarafından yapılan işin, belirlenen

72 _{SPK, 2013 Yılı Bağımsız Denetim Kalite Kontrol Çalışmaları Faaliyet Raporu, Muhasebe} Standartları Dairesi, Şubat 2014

73 _{“Bankalarda Bağımsız Denetim Gerçekleştirecek Kuruluşların Yetkilendirilmesi ve Faaliyetleri} Hakkında Yönetmelik” , Resmi Gazete, Sayı 26333, Tarih, 01.11.2006, Md.1-2

30 standart ve ilkelere uygun olarak yapılmasını temin etmek için oluşturulan sistem” olarak tanımlanmıştır.75

Bu bölümde çalışmanın daha iyi anlaşılması açısından bağımsız denetimin ne olduğundan, öneminden, gerekliliğinden bahsedilmiştir, denetim standartları, geniş bir şekilde ele alınarak etkin bir kamu gözetim sisteminin nasıl ve ne şekilde yürütülebileceği anlatılmıştır. İkinci bölümde ise konunun bir nevi uygulama kısmı olan kuruluşlardan bahsedilecektir. Denetim alanında dünyayı etkileyen gelişmelerden, yeni düzenlemelerden bahsedilmeye çalışılacaktır.

75_{660 Sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri} Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, md.2 ,26.12.2016

31

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE’DE VE DÜNYA’DA BAĞIMSIZ DENETİMİN

GÖZETİMİ

Çalışmanın bu kısmında Türkiye’de ve Dünya’da bağımsız denetim, yaşanan denetim firmaları skandalları, skandalların sonucunda çıkarılan yasalar, ilgili düzenlemeler, denetimin gözetimi, gözetime ilişkin ulusal ve uluslararası düzenlemeler, denetimin gözetimi amacıyla oluşturulan kuruluşların yapıları, özellikleri, işleyişleri açıklanmaya çalışılacaktır.

2.1. Dünya’da Bağımsız Denetim

Bağımsız denetim, bir ekonomik birim veya döneme ait bilgileri önceden belirlenmiş ölçütlere göre araştırır ve bu konuda bir rapor düzenlemek maksadıyla bağımsız bir uzman tarafından kanıt toplanır ve bu kanıtlar değerlendirir.76

İngiltere’de çıkarılan bir yasa ile 1900 yılında sınırlı sorumlu şirketlere denetim alanında zorunluluk getirilmiş ve İngiltere, kamu muhasebeciliği mesleğinin ve Yeminliği Mali Müşavirlerin ilk ortaya çıktığı yer olmuştur.

Bugünkü anlamda bağımsız denetim anlayışı ABD’de 1930’lu yıllarda başlamıştır. ABD’de 1934 yılında yürürlüğe giren, Sermaye Piyasası Kanunu halka açık şirketlere, muhasebe denetiminden geçmiş finansal tablolarını periyodik olarak yayınlama zorunluluğu getirerek, bağımsız denetimin önemini hüküm altına almıştır.77

Fransa’da bağımsız denetim alanında 1942 yılında “Uzman Muhasebeciler ve Yetkili Muhasebeciler Milli Birliği” kurulmuştur. Daha sonra 1945’te yayımlanan bir kararname ile Uzman Muhasebeci ve Yetkili Muhasebeci ayrımı yasal dayanağa dayandırılmıştır. 1970’li yıllarda yetkili muhasebeci tanımına giren grubun tamamen ortadan kaldırılması yoluna gidilmiştir 1976 yılında ise uzman muhasebeci “bağımsız olarak bir işletmeyi denetleme ve değerlendirme yetkisi taşıyan kişi” şeklinde tanımlanmıştır. Almanya’da yeminli denetçilerin yönetimi görevini, 1928 yılında

76 Bezirci Muhammet, Karasioğlu Fehmi, Türkiye’de Denetimin Tarihsel Gelişimi, Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı 21, 2011, 572

77Uzay Şaban, Tanç Ahmet, Erciyes Mehmet, Türkiye’de Muhasebe Denetimi: Geçmişten Geleceğe I, Mali Çözüm Dergisi, Sayı 95, 2009, 128

32 kurulan “Yeminli Denetçiler Odası” yürütmektedir. Bu ülkede yeminli denetçiler denetim işlerinin dışında vergi danışmanlığı, hukuki danışmanlık, vergi oranları önünde müşterinin temsil edilmesi gibi hizmetleri de vermektedir. Japonya’da ise 1948 yılında “Bağımsız ve Yeminli Kamu Muhasebeciliği” yasası çıkartılmıştır. Amerikan Yeminli Muhasebe Uzmanları Enstitüsünün yasal düzenlemelerde büyük katkıları olmuştur. 78

Denetim mesleğinin başlamasında, gelişmesinde çeşitli faktörler etkili olmuştur. Gelişen sermaye piyasaları, yabancı yatırımcı sayısının giderek artması, Avrupa ve ABD’de yaşanan denetim kaynaklı skandallar denetimin boyutunu etkilemiştir. Ülkeler arasında denetim uygulamalarında farklı yaklaşımlar, gelişmeler ve yasalar olduğu görülmektedir.