ABD: Enron, Worldcom, Xerox Olayı

Enron Vakası: İki doğal gaz dağıtım firmasının birleşmesi ile kurulmuş olan

Enron, ABD’nin en uzun boru hattı şebekesine sahip olmuştur. Kuruluşundan 2001 yılına kadar olan dönem zarfında, aktiflerini 10 milyar dolardan 63,4 milyar dolara çıkaran şirketin yükselişi gibi çöküşü de çok hızlı yaşanmış iki yıl gibi kısa bir sürede iflas etmiştir. Bu iflas o ana kadar ABD’de kaydedilen en büyük şirket iflasıdır. Enron olayının ABD ekonomisine maliyeti tahminen 64 milyar dolardır ve bu büyük olayın ABD milli gelirini, izleyen iki yıllık süreçte % 0.67 azalttığı hesaplanmıştır.91 _{Yıllık cirosu 100 milyar doları aşan ve 19000 personeliyle}

dünyanın en büyük şirketlerinden biri olan Enron şirketinin iflası ABD’de 11 Eylül saldırılarından sonra yaşanan en önemli olaylardan biri olarak görülmektedir.92

Enron’ un iflasına yol açan en önemli hususlardan birisi, kanuni veya kanun dışı olarak uygulanan bazı muhasebe işlemleri neticesinde, Enron dışında kurulmuş Özel Amaçlı Kuruluşlar(SPE) aracılığıyla risklerin ve zararların bilanço dışına çıkarılarak gizlenmesi ve şirketin olduğundan karlı gösterilmesi olmuştur.93 Burada amaç, mali tabloların yatırımcılara ve ortaklığa borç veren kurumlara daha güçlü görünmesini sağlamak ve böylece sermaye maliyetini düşürmektedir.94 _{Bir diğer sebep olarak}

Enron’ un denetim firması olan Arthur Andersen’in yaptığı usulsüzlüktür. Kural olarak yatırımcının çıkarlarını korumak ve gözetmekle sorumlu olan bu bağımsız denetim firması, bunun tam tersini yaparak Enron şirketinin yaptığı muhasebe

91_{Sağlar Jale, Kandemir Canol, Enron Olayı: Muhasebe Hilesi mi, Sistem Hatası mı? Çukurova} Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt 11, Sayı1, Haziran 2007, 22- 23

92 _{Dinç, Cengiz, 221.}

93 _{Özkul Levent, ABD Sermaye Piyasalarında Yaşanan Son Gelişmelerin ve ABD’ de Yürürlüğe} Giren 2002 Tarihli Sarbanes- Oxley Kanunu’ nun Türk Sermaye Piyasası Açısından Değerlendirilmesi, Yeterlik Etüdü, İstanbul: SPK Yayınları, Nisan 2003, 3.

94 _{Pamukçu Ayşe, Bilanço Dışı Finansman Yöntemleri ve Muhasebeleştirme İşlemleri, Marmara} Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt 29 Sayı 2, 2010, 481

39 hilelerine göz yummuştur. Bunun en önemli nedeni bağımsız denetim firmalarının gelirleri içerisinde danışmanlık faaliyetinin önemli bir yer tutuyor olmasıydı. Arthur Andersen bağımsız denetimden 25 milyon dolar kazanırken danışmanlık faaliyetlerinden 27 milyon dolar kazanıyordu. Durum böyle olunca denetim firmaları müşteri kaybetmemek ve gelirlerini arttırmak için şirketlerin yaptığı usulsüzlüklere göz yummuştur. Şirketin iflasından dört gün önce Andersen firmasının yöneticileri, çalışanlarına belgeleri yok etme hususunda haber vermiştir. Bir denetim firması olan Arthur Andersen’in yaptığı bu hileler neticesinde ağır eleştirilerin hedefi olmuştur, sahip olduğu ünü kaybetmeye başlamıştır.95 _{Yaşanan bu usulsüzlükler ve şirketlerin}

iflas etmeleri hisse senetleri borsada işlem gören işletmelerle geniş yatırımcı kitlelerinin zarar görmesine neden olmuştur. Bununla birlikte kredi verenler ve tedarikçiler gibi menfaat sahipleri de bu işletmelerle iflas etmiş ve çalışan işçilerde işlerini kaybetmişlerdir. Yaşanan olayların ekonomi üzerindeki olumsuzluklarını gidermek ve yatırımcıların güvenini tekrar sağlamak için ABD’de, dört büyük değişiklik yapılmıştır. Bunlar; 96

- Üç büyük denetim şirketi, danışmanlık hizmetlerini, denetimden ayırmayı planladığını kamuya açıklamıştır,

- Beş büyük denetim işletmesinden biri olan Arthur Andersen denetim faaliyetlerine son vermiştir.

- Sarbanes – Oxley yasa tasarısı çıkmıştır.

- NYSE, 2002 yılında ek bir kurumsal yönetim kuralları seti önermiştir

Tüm bu gelişmelerle skandallar ve skandalların ortaya çıkardığı olumsuzlukların giderilmesi umulmuştur.97

Worldcom Vakası: Worldcom 1999 yılında, ABD’nin en büyük ikinci telefon

şirketi ve seksen bin çalışanıyla büyük bir şirkettir.98 _{Şirket, muhasebe işlemlerinde}

usulsüzlüğü masraf kalemlerini varlık hesaplarına aktararak gerçekleştirmiştir. Bu şekilde şirket varlıklarını 3.8 milyar dolar fazla göstermiştir. Hat maliyetlerine ilişkin tutarları varlık hesaplarına kaydeden şirket, vergi öncesi karını abartılı biçimde

95_{Odabaşı, Ergen, 2-3.}

96 _{Cengiz Selim, İşletmelerde Kurumsal Yönetim Kapsamında İç Denetimin Yeri ve Önemi: Borsa} İstanbul’ da Bir Araştırma, Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt 15 Sayı 2, 2013, 409 97_{Yardımcıoğlu Mahmut, Ada Şebnem, Kronolojik Bir Sırayla Muhasebe ve Finansal Raporlamada} Usulsüzlük ve Skandallar, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İİBF Dergisi, Sayı 1, 2013, 52.

40 finansal tablolarında sunmuştur.99 _{Worldcom şirketinin denetçisi Enron’ da olduğu}

gibi Arthur Andersen denetim firmasıydı. Arthur Andersen hazırladığı Worldcom hesaplarının incelendiğini ve hesaplarında herhangi bir usulsüzlük görmediğini raporlamıştır. Worldcom olayı sonucunda, ABD’de büyük şirketlerin nasıl yönetildikleri, hesaplarının nasıl tutulduğu, ortaklarına karşı ne kadar açıklıkla bilgi verildiği konusunda yaşanan skandalların bir örneği olarak görülmektedir.100

Xerox Vakası: Şirketin 2001 dönemine ilişkin ABD Sermaye Piyasası Kurulu

tarafından denetim incelemeleri sonucunda finans kayıtlarında büyük tutarlarda manipülasyon tespit edilmiştir. Şirketin usulsüz bir şekilde gelirlerini 6 milyar dolar fazla gösterdiği ortaya çıkmıştır.

Ülkelerde yaşanan muhasebe skandallarının nedenleri ve yapılan usulsüzlükler birbirine benzemektedir. Her ülkede aynı olmasa da kamuoyu, yatırımcılar yani bilgi sağlayıcılar bu durumdan etkilenmiştir. Olayların meydana gelmesinde esas sorun hileli finansal raporlamadır, finansal raporlar bağımsız denetimden geçse bile bilgiler meslek etiğine aykırı şekilde düzenlenmiştir. Şirketleri denetleyen denetim firmalarının yetersiz kaldığı, usulsüzlüklere iştirak ettikleri denetimin gözetiminde ciddi eksiklikler olduğunu göstermektedir. Bu nedenlerden dolayı denetimin gözetiminin kamu otoritesi tarafından denetlenmesi için düzenlemelere gidilmiştir.