Türkiye, gerek sahip olduğu turistik çekiciliğiyle, gerekse tarih boyunca köklü ve zengin bir mutfağa sahip olmasıyla turistik destinasyon ve gastronomi turizmi açısından tercih edilebilecek önemli bir ülkedir (Aslan, 2010: 44). Günümüzde de küreselleşmeyle birlikte ülkelerin mutfakları, yemek kültürleri, yiyecek içecek alışkanlıklarında ve tüketimlerinde de hızlı bir değişime neden olmaktadır. Yöresel lezzetler özellikle korunması gereken unsurlardır. Çünkü milletlerin birçok adetleri gibi yiyeceklerinde de kültür, tarihi oluş ve tabiat varlığının tesirleriyle özellikler bulunmaktadır. Teknoloji ve maddi zenginlik güçlü bir mutfak kültürü üretmemektedir, bunun için zaman gerekmektedir (Küçükaltan, 2009: 4).
Kültür ve Turizm Bakanlığı, geleneksel yeme-içme ürünlerimizin ve hizmetlerimizin korunması, gelecek nesillere aktarılması ve teşvik edilmesi amacıyla, Türk mutfağına özgün, nitelikli hizmet veren, ulusal veya uluslararası şöhret sahibi, kamuoyu nezdinde markalaşmış ve bu markayı uzun süre sürdüren işletmelere ‘’Özel Tesis Turizm İşletmesi Belgesi’’ vermek için çalışmalara başlamıştır. Bu belgeyi almak isteyen işletmelere bakanlık tefriş, dekorasyon, fiziksel nitelikler, işletme ve hizmet kalitesi konularında yönlendirme yapmayı da planlamaktadır (yigm.kulturturizm.gov, 2010).
Türkiye’de faaliyet gösteren bazı turizm acenteleri de gastronomi alanında birçok tur düzenlemektedir. Örneğin bir turizm acentesi “Mutfağın Kalbine Yolculuk” ismini verdiği tur programı ile müşterilerine Konya mutfak kültürünü; “Kaz dağları Zeytin Turu” ismini verdiği gastronomi turu ile de müşterilerine zeytin kültürünü tanıtmaktadır (Aslan, 2010: 44). Ayrıca başta Fransa ve İtalya olmak üzere dünyada çok turist alan ülkeler, tanıtım çalışmalarında diğer olanakların yanında mutfaklarını da önemli bir araç olarak kullanmakta, uluslararası alanda mutfağı ile öne çıkan ülkeler ile karşılaştırıldığında Türkiye’nin, zengin olanaklara sahip olduğu, mutfağın turizm ürünü olarak kullanılması gerektiği bazı taraflarca vurgulanmaktadır. Bu
41
kapsamda, Türkiye’de ‘Anadolu Gurme Turları’ başlatılması gerektiği ve köylerde o köyün ünlü yemeklerini yapacak kadınların belirlenmesi, evlerinin bir köşesi ya da bahçelerini küçük bir lokantaya çevrilebilmeleri için küçük kredilerin verilmesi önerilmektedir. Dahası, gelen turistlerin bu lokantalara yönlendirilmesi sayesinde bu girişimin hem aile ekonomisine katkısının olacağı hem de yerel yemeklerin yaşatılabileceği belirtilmektedir (Güneş, Ülker ve Karakoç, 2008: 8).
1.7.1. Türkiye’de İllere Göre Tescilli Gastronomik Değerler
Yöreye özgü yiyecek ve içecekler, bulundukları coğrafi koşullardan etkilenmeleri ve yerel yeme-içme kültürünü yansıtmaları ile gastronomi turizminin temel çekiciliklerini oluşturmaktadırlar. Yöresel ürünlerin tescil almaları, tarihi ve doğal sit alanları örneklerinde olduğu gibi, bölgenin turist açısından daha çekici olmasına ve diğer destinasyonlara göre tercih edilmesine yol açmaktadır (Çağlı, 2012: 61). Bu nedenle, Türkiye’nin gastronomi turizmi potansiyeli, 2018 yılında Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından Coğrafi İşaret olarak tescillenen yöresel gastronomi ürünleri güncellemesi dikkate alınarak belirlenmiştir. Hazırlanan tablo EK2’ de görülebilir. Tablo incelendiğinde, Türk rakısının en eski tarihli tescile sahip oluğu görülürken, en güncel tarihe sahip olan ürünün ise Manisa’ya özgü Taban Simidi olduğu görülmektedir. Yine tabloya bakıldığında, en çok tescile sahip olan ilin ise Çiğ Köfte, Urfa Zerdesi, Urfa Eşkili, Urfa Üzlemeli Pilav gibi gastronomik ürünlere sahip olan Şanlıurfa olduğu anlaşılmakta, Şanlıurfa’yı takip eden ikinci ilin ise Antep fıstığı, Antep Katmeri, Antep Şiveydizi ve Nizip Zeytinyağı ürünleri ile Gaziantep ili olduğu görülmektedir.
Türkiye’de gastronomi turizmi çerçevesinde değerlendirilebilecek bir diğer kaynak ise yiyecek-içecek temalı etkinliklerdir. Örneğin, Ankara-Ayaş Dut Festivali, Denizli Kiraz Bayramı, Silivri Yoğurt Festivali, Beypazarı Kapama Şöleni, Bursa Ovaakça İncir Festivali, Cumalıkızık Ahududu Şenliği, Geleneksel Gediz Tarhana Festivali, İzmir Zeytin ve Deniz Festivali gibi çok sayıda etkinlik bulunmaktadır. Bu tip festival ve şölenlerin özellikle zeytin, karpuz, elma, üzüm, kiraz, dut, kayısı, incir gibi çeşitli meyveleri ya da tarhana, kebap, aşure gibi yiyecekleri veya zeytincilik, bağcılık gibi faaliyetleri konu aldığı bilinmektedir (Dündar-Arıkan, 2016: 193).
42 1.7.2. Türkiye’de Gastronomi Turizmi Amaçlı Ziyaret Edilen İller
Bir ilde, bölgede veya ülkede gastronomi turizminin gerçekleştiğinin en önemli göstergesi o bölgeye gastronomi turizmi kapsamında gelen turistlerin varlığıdır (Çağlı, 2012: 75). Türkiye’de mevcutta il düzeyinde gerçekleşen turizm türlerine ait resmi bir veri bulunmamaktadır. Bu nedenle, çalışma kapsamında internet üzerinden anahtar kelime taraması yapılarak çıkan tüm sonuçlar incelenmiş, internet üzerinde gastronomi turizmi kapsamında turlar düzenlenen iller tespit edilmiş ve tüm bu iller ziyaret edilme durumlarına göre haritaya işlenmiştir (Zağralı, 2014: 43).
Şekil 1.3.Türkiye'de Mutfak Turizmi Kapsamında Ziyaret Edilen İller Kaynak: (Çağlı, 2012: 76).
Haritada görüldüğü üzere, Türkiye’de mutfak turizminin Marmara bölgesinde Çanakkale ve Tekirdağ illerinde, Ege bölgesinde İzmir, Muğla ve Denizli illerinde, Akdeniz bölgesinde Mersin, Adana ve Hatay illerinde, Güney Doğu Anadolu bölgesinde Gaziantep ilinde ve Orta Anadolu bölgesinde Nevşehir ilinde gerçekleştiği tespit edilmiştir. İzmir, Muğla, Mersin, Adana, Hatay, Gaziantep illeri yöresel yemekleri ile mutfak turizmi için çekicilik yaratmaktadır (Çağlı, 2012: 76).
Bu zengin yiyecek ve içecek çeşitliliğinin yanı sıra Türkiye’de gastronomi turizmi kapsamında kullanılabilecek kaynaklardan bir diğeri de yiyecek-içecek temalı müzelerdir. Sayıları henüz çok fazla olmamakla birlikte Türkiye’nin çeşitli illerinde şarap, zeytin ve zeytinyağı, peynir ve yerel mutfak temalı müzeler bulunmaktadır (Dündar-Arıkan, 2016: 193). Tablo 1.1.’de Türkiye’deki gastronomi temalı müzeler görülmektedir.
43 Tablo 1.1. Türkiye’deki Gastronomi Temalı Müzeler
Müze Adı Yeri Teması Kuruluş Yılı
Feyzi Kutman Şarap
Müzesi Tekirdağ Şarap üretimi 1888 Zavot Peynir Köyü
Müzesi Kars Peynir üretimi yapım aşamaları 1850 Emine Göğüş Mutfak
Müzesi Gaziantep Yöresel yemek kültürü 1905 Atatürk Orman Çiftliği
Şarap Müzesi Ankara
Şarap, bal, turşu ve sirke
fabrikası da bulunmaktadır. 1925 Hacıbanlar Evi Urfa Mutfak müzesi- yemek kültürü 2001 Adatepe Zeytinyağı
Müzesi
İzmir-Çanakkale yolu-Küçükkuyu
Zeytinyağı sabun yapımı
teknikleri 2001 İstanbul Gastronomi
Müzesi İstanbul Mutfak Müzesi 2004 Oleatrum Müzesi Kuşadası Zeytinyağı üretimi 2011 Baklava Müzesi Gaziantep Baklava Yapım Aşamaları ve Tadım 2018
Kaynak: (Mankan 2017: 647)’den uyarlanmıştır.
Dünya üzerinde gastronomi turizminin gelişmiş olduğu birçok ülke gastronomi müzelerine azami önem vermekte, konuda uzman kişiler gittikleri yerlerde yerel kültür öğelerini, tarihi, gelenekler ve teknikler ile ilgili bilgi edinebilecekleri bu müzeleri aramaktadırlar (Çağlı, 2012: 78). Gastronomi müzeleri, bölgeler için gastronomi turizminin gelişimi içinde önemli göstergelerden biridir. Bu müzeler bölgeye gelen turistlere büyük bir çekicilik sunmaktadır (Çağlı, 2012: 78). Ayrıca müzeler, bölgenin yerel yemek kültürünün korunması ve tanıtılması açısından da oldukça önemlidir (Zağralı, 2014: 44).