Türkiye'de Dondurulmuú Gıda Sektörü

1980’li yıllardan itibaren dondurulmuú gıda sektörü Türkiye’de geliúmeye baúlamıútır. Türkiye’nin özellikle meyve ve sebze bakımından zengin olması dondurulmuú gıda tüketimi yüksek olan Avrupa ülkeleri tarafından fark edilmiú olup sektör a÷ırlıklı olarak bu ülkelerin taleplerini karúılamak amacı ile üretim yapmaya baúlamıútır. Türk ürünlerinin kalitesi dünya pazarlarında tanındı÷ından firmalar daha çok ürünlerini çeúitlendirme yoluna giderek ihracatlarını arttırmaktadır. Ayrıca son yıllarda bazı firmalar tarafından hammaddeler ihraç edilmek amacıyla ithal edilmektedir. Bu

ba÷lamda ulusal firmalar ile iúbirli÷i yapmak daha kolay hale gelmektedir (Iso,2006:83).

2000’li yıllara gelindi÷inde ise üretilen dondurulmuú gıdaların %70’i di÷er ülkelere gönderilirken, geri kalan %30’luk kısım ise yurtiçi piyasalarda satıúa sunulmuútur. Üretimde dondurulmaya elveriúli hemen hemen tüm gıda türleri dondurulmakta, yurtdıúında gerek sanayi üretiminde kullanılmak amacıyla gerekse perakende olarak pazarlanmak amacıyla ihracatı yapılırken, yurtiçinde, üretimin büyük kısmı sanayide kullanılmakta, kalan miktar ise iç talep do÷rultusunda perakende olarak piyasaya sürülmektedir ( Yurtman,2003:4). Dondurulmuú gıdaların yurtiçinde çok fazla talep görmemesinin bazı sebepleri bulunmaktadır. Ülkemizde, hem sektörün çok uzun süreli bir geçmiúe sahip olmaması, hem de genel olarak gıda sanayi alt yapılarının tam olarak geliúmemiú olmasından dolayı önemli sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu sorunlardan ilki, ürünlerin lojisti÷inden kaynaklanmaktadır. Ülkemiz de bu konuda hem dondurulmuú gıdalar için donanımlı vasıtaların bulunmaması hem de bilinçli taúımacılık yapan bir sektörün oluúmamasından kaynaklanmaktadır. Üretici firmalar kendi imkânlarıyla bu tür taúıma iúlemlerini gerçekleútirmektedirler. Ayrıca taúıma araçlarının kasa ve so÷utma cihazlarının uygun niteliklerde yapılmamasından dolayı bazı eksiklikler bulunmaktadır. Dondurulmuú ürünlerin yurtiçinde bayilik ve distribütörlü÷ünü yapan firmaların hem alt yapı hem de yeterli bilgi düzeyi bakımından tam olarak konunun hassasiyetine vakıf olduklarını söylemek de oldukça zordur. Bu noktalarda görevli kiúilerin mutlaka konuyla ilgili e÷itilmesine ihtiyaç duyulmaktadır (www.1bilgi.com). Tüm bu olumsuz sebeplerden dolayı dondurulmuú gıda sektörü Türkiye’de çok geliúememektedir. Ancak ülkemiz dondurulmuú gıda üretiminde gerekli olan hammadde yönünden çok zengindir. Bunların ço÷u yurtiçinden karúılanmaktadır. Özellikle Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi ve øç Anadolu’nun bazı bölümleri çok verimlidir. Ancak bazı dönemlerde ekimlerin plansız yapılmasından dolayı bazı meyve ve sebzelerin yıllık üretim miktarı tonlarca olurken di÷er yıl çok az miktarda olabilmektedir. Böyle istisnai durumlarda ürünler iúlenip yeniden ihraç edilmek üzere ithalat yapılabilmektedir. Bazı durumlarda da anlaúmalı olarak ekim yapılmaktadır. Yurtdıúındaki bazı firmalar Türkiye iklimine elveriúli ürünün tohumlarını getirip Türkiye’deki çiftçilerle anlaúarak onları yetiútirmesini ve sonrada hepsini satın alacaklarını istemektedirler. Böylece her

iki taraf da kendini garanti altına almakta ve daha verimli, kaliteli ürünler ortaya çıkmaktadır. Bu tarz uygulamaların ço÷u Marmara Bölgesi’nde görülmektedir.

Türkiye’de pazar potansiyelinin yüksek olmasından dolayı ABD, Hollanda, Lübnan, øngiltere gibi ülkeler Türkiye ile iúbirli÷i içine girmek istemektedirler. Ülkeler arasındaki ortaklı÷ın artması sonucunda rekabet her geçen yıl hız kazanmakta ve gücünü arttırmak isteyen firmalar düúük fiyat politikaları uygulamaktadırlar. Türkiye’nin bu sektörde en büyük rakipleri Do÷u Avrupa ülkeleridir. Özellikle Polonya ve Macaristan gibi ülkeler sonradan Avrupa Birli÷i’ne dâhil edildi÷i için Türkiye’nin Avrupa ülkelerine yapaca÷ı ihracatı etkilemektedir.

Dondurulmuú et ürünleri Afganistan, Azerbaycan, Özbekistan gibi ülkelere ihraç edilmekte ve Kuzey Kıbrıs, Fransa Macaristan‘dan ise ithal edilmektedir. Genellikle bu ülkelerden kümes hayvancılı÷ı ithalatı yapılmaktadır. Ancak 2010 ve 2011 yıllarında ülkemizde kırmızı etin fiyatının artması sebebi ile Polonya, Almanya, Belçika, Slovakya gibi ülkelerden sı÷ır eti ithal edilmiútir (www.tuik.gov.tr).

Dondurulmuú deniz ürünleri için Norveç, Yunanistan, Çin, øspanya, Hollanda gibi ülkeler ile iúbirli÷inde bulunulmaktadır. øhracatın Avrupa ülkelerine yo÷unlaútı÷ı yıllarda en çok ihraç edilen ürünler ahtapot, levrek, alabalık ve karides gibi ürünler olurken, uzak do÷u ülkelerine yapılan ihracatlarda omurgasız deniz hayvanlarının payı yükselmektedir. Aslında bu durum her bir ülkenin kendine özel mutfak kültürünün oldu÷unun kanıtıdır (www.tuik.gov.tr).

Türkiye’de dondurulmuú sebze ithalatında en çok bezelye, ihracatında ise domates baúta gelmektedir. Türkiye dondurulmuú sebze ticaretini Almanya, ABD, Azerbaycan, Sırbistan, Belçika, øran, Bulgaristan gibi ülkelerle yapmaktadır ( www.tuik.gov.tr).

Dondurulmuú meyvelerde ihraç edilen en önemli ürünlerden çilek, viúne, kayısı, incir ve erik baúta gelmektedir. Türkiye; Almanya, øngiltere, Fransa, Hollanda, Danimarka gibi ülkelere dondurulmuú meyve ihraç etmektedir. Dondurulmuú so÷an, çilek ve viúne de Polonya ile rekabet edilmektedir (www.tuik.gov.tr).

Dondurulmuú unlu mamuller yurtiçi piyasalarda önemli yer tutarken ihracata çok fazla konu olmamaktadır. Dondurulmuú unlu mamuller ihracatında pizza, milföy hamuru ve geleneksel Türk mutfak ürünleri yer almaktadır.

Dondurulmuú et ve et ürünleri, deniz mahsulleri ve unlu gıdalardan elde edilen katma de÷erin dondurulmuú meyve ve sebzeye göre daha yüksek oldu÷u sonucuna varılmaktadır. Ancak reel de karúılaúılan durum dondurulmuú meyve sebze ihracatının di÷er ürün grubuna göre daha fazla oldu÷u görülmektedir.

Son yıllarda tüketiciler tarafından daha çok tercih edilen dondurulmuú meyve ve sebze sektör ürünleri talebinin ülkemizin do÷al bitki örtüsü ve sanayileúme süreci dikkate alındı÷ında daha da geliúece÷i düúünülmektedir. Yine dünyada ve ülkemizde kadınların iú dünyasının aktif birer üye olmaya baúlamaları ile bu sektörün talebinde artıú olaca÷ı düúünülmektedir.