Türkiye’de Uygulanan Bölgesel Kırsal Kalkınma Projeleri

Ülkemizde bölgesel olarak; bölgede yaşayan halkın gelirlerini artırmak, sulu tarım arazisi sayısını artırmak, çevreye duyarlı tarımsal üretim yapmak amaçlarını taşıyan GAP, DAP, DOKAP ve Su Havzaları Rehabilitasyon Projeleri uygulanmaktadır. GAP; projeler içinde en yüksek maliyetli ve geniş çaplı olandır. Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi, Dünya Bankası’nın desteği ile, DOKAP ise Japonya ile imzalanan anlaşma ile uygulamaya konulmuştur.

3.4.1. Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi

Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi; bu proje Dünya Bankası’nın da desteği ile 2005 yılında uygulamaya başlanmış ve uygulama süresi 7 yıldır. Projenin amacı; ülkemizde doğal kaynak yönetiminin sağlanması, Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri’ndeki su havzalarında yaşayan halkın gelirlerini artırmak, Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirlerinin çevreye vermiş oldukları zararların önlenmesidir. Proje kapsamındaki iller; Samsun, Amasya, Tokat, Çorum, Sivas ve Kayseri (Dıraor, 2008: 108).

Projenin bileşenleri; hayvansal atık yönetim sistemi, tarımsal endüstrilerden kaynaklanan kirlilik, su ve toprak kalitesinin arttırılması, bilinçlendirme, AB’ye uyum için gerekli tedbirlerin uygulanmasıdır (Çağlar, 2010: 617-618).

Doğu Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi; 1993 yılında Elazığ, Malatya ve Adıyaman; 1998’de Adana, Kahramanmaraş, Sivas; 1999 yılında ise Isparta, Antalya, Mersin, Gaziantep, Şanlıurfa illerini kapsayan proje 2001 yılında son bulmuştur. Toplam bütçesi, 110 milyon dolar ve bu bütçenin 27 milyon doları Dünya Bankası tarafından finanse edilmiştir. Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü (AGM), Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (KHGM) ve Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (TÜGEM) proje kapsamında bir takım faaliyetler gerçekleştirmiştir (Çağlar, 2010: 616-617).

Çoruh Nehri Su Havzası Rehabilitasyon Projesi; 2004 yılında Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı ile Çevre ve Orman Bakanlığı arasında “Türkiye Cumhuriyeti’nde Çoruh Nehrinde Katılımcı Havza Rehabilitasyonu Master Planı Çalışması” yürütülmüştür. Bu çalışma neticesinde, “Çoruh Nehri Rehabilitasyon

Projesi” uygulaması kararlaştırılmıştır. Projenin hedefi; bölgedeki kaynakların sürdürülebilir kullanımı, geçimin iyileştirilmesi, fakirliğin azaltılmasıdır. Proje kapsamında üç alt proje hedeflenmiştir. Bunlar; Alt proje 1: doğal kaynakların korunması, rehabilitasyonu, Alt proje 2: köylülerin yaşamının, gelir düzeyinin yükseltilmesi, Alt proje 3: kapasite geliştirmesidir.

3.4.2.Doğu Anadolu Projesi (DAP)

Projenin temel hedefi; bölgenin kendi potansiyellerini harekete geçirecek ortamın yaratılmasıdır.

Proje ana planı; aşırı otlatma sonucu verim düşüşü yaşanan alanların ıslahını, hayvan ırk ıslahlarını, ürün deseninin artırılması, sulamaya önem verilmesi, bazı üretim türlerinde sözleşmeli üretimin teşviki, arazi toplulaştırması, sürdürülebilir gelişmeye yönelik olarak baraj ve gölet havzalarında toprak muhafaza çalışmalarının yapılmasını öngörmektedir (DPT, 2000: 153).

DAP Ana Planı için üç ana hedef ve alt hedefler belirlenmiştir. Ekonomik hedefler; kişi başına geliri artırmak, istihdamı artırmak, göçü azaltmak, ekonomik yapıyı çeşitlendirmek, sermaye birikimini hızlandırmak, bölgeyi sürdürülebilir ekonomik yapıya kavuşturmak, bölgenin diğer bölgelere olan entegrasyonunu artırmaktır. Sosyal hedefler; sosyal bütünleşmeyi artırmak, göçün neden olduğu olumsuzlukları en aza indirmek, altyapıyı iyileştirmek, refah düzeyini artırmak, işgücü beceri seviyesini artırmak, kayıt dışılığı azaltmak, yerel demokrasiyi geliştirmek, sosyal yardım ve koruma hizmetlerini artırmak, çarpık kentleşmeyi azaltmak, kasın statüsünü yükseltmektir. Çevresel hedefleri ise; toprak ve su kaynaklarının korunması, ormanların korunup geliştirilmesi, biyolojik çeşitliliğin artırılmasıdır (DPT, 2000:1).

3.4.3. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)

Projenin temel hedefleri; bölge halkının gelir seviyesini artırmak, hayat standartlarını yükseltmek, kırsalda verimi ve istihdamı artırmak, bölgeler arasındaki farklılıkların ortadan kaldırılması, sosyal dengeyi sağlamaktır. Bu hedefleri gerçekleştirmek için çok sektörlü, entegre ve sürdürülebilir bir kalkınma anlayışı içinde ele alınan bir kalkınma projesidir (Çabuk, 2003: 48).

Proje kapsamında başlangıçta barajlar inşa edilmiştir. İkinci adımda bu suları taşıyacak kanalların yapımı daha sonra ise tarlalara götürecek olan şebekelerin yapımı gelmektedir.

GAP 2017 Faaliyet Raporunda politika ve öncelikler; onuncu kalkınma planında öngörülen hedefler çerçevesinde bölgesel kalkınmayı planlamak, eylem planı, kalkınma planı ve programlarında belirlenen öncelik ve politikaların değerlendirmesini yapmak, ilgili kuruluşlar arasında sürdürülebilir kalkınma politika ve uygulamalarını izlemek ve koordinasyonu sağlamak, bölgesel gelişmede, katılımcılık, şeffaflığı sağlamaktır (GAP İdaresi, 2017: 23).

Proje bölgesine yapılan yatırımlara cari fiyatlarla bakıldığında 1990- 2017 yılları arasında artarak devam etmiştir. Ancak ülkemizin yaşamış olduğu 2001 krizi etkisiyle tahsisler azalmıştır. 2005 yılına gelindiğinde ise; cari fiyatlarla kıyaslamalar da çok ciddi bir artış olduğu görülmektedir. Kıyaslamalar 2018 yılı fiyatlarıyla bakıldığında ise; göze çarpan keskin iniş ve çıkışlar kriz yılı olan 2001’de ve 2008- 2010 yılları arasındadır.

GAP sonucunda uygulanan projeler değerlendirildiğinde bölgede enerji ile ilgili gelişmeler yaşanmış ancak yaşam kalitesini belirleyen göstergelerde hedeflerin gerisinde kalınmıştır (Çabuk, 2003: 55). Proje sonucunda başarılı toprak reformu yapılamamış ve büyük toprak sahiplerinin lehine olmuştur. Sosyal yapı ve terör projenin başarılı olmasını sınırlandırmıştır (Akın, 2015: 108).

3.4.4.Doğu Karadeniz Bölgesi Tarımsal Üretim ve Teknik Destek Projesi (DOKAP)

Proje, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde; Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize ve Trabzon illerini kapsamaktadır. Türk Hükümeti adına Devlet Planlama Teşkilatı ve Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı arasında teknik işbirliği konularında 1998 yılında anlaşma imzalanmış ve proje 2000 yılında uygulanmaya konulmuştur. Projenin hedefleri 2020’dir. Amaçları; verimli toprakların tarımsal kullanım için korunması, orman arazilerinin mümkün olduğu ölçüde ağaç dışı üretime açılması, kentleşmenin verimli topraklar dışında gerçekleştirilmesi, mera kullanımının iyileştirilmesidir (Akın, 2015: 110).