Türkiye’de Ulusal Yenilik Sistemi ile İlgili Kurumlar

Ulusal Yenilik Sistemi politikalarının oluşturulmasında TÜBİTAK, KOSGEB ve üniversiteler bilgi, teknoloji, yenilik ve Ar-Ge politikalarının tasarlanması ve uygulamaya konulmasını sağlamaktadır. Bu doğrultuda kurumlar Ulusal Yenilik Sisteminde yenilik üretici, geliştirici, teşvik edici ve transfer edici olarak merkezi bir rol oynamaktadır. üniversite, devlet (Ar-Ge kurumları) ve sanayi üçlüsü arasında sağlıklı bir işbirliği ağının sağlanması ile başarılı bir kurumsal yapı oluşturulabilir (Açıkgöz, 2012:157).

39

Şekil 3: Türkiye’de Ulusal Yenilik Sisteminin Kurumsal Yapısı

Kaynak: Yazar tarafından uyarlanmıştır.

Türkiye’nin Ulusal Yenilik Sistemi ile ilgili kurumlar yıllar içinde değişkenlik gösterse de son olarak Şekil 3’te gösterildiği yapıya ulaştığını ifade edebiliriz. Kurumsal yapı içerisinde TÜBİTAK, Strateji ve Bütçe Başkanlığı, YÖK, Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu, bilim, teknoloji ve yenilik politikalarının oluşturulmasında ön plana çıkan kurumlardır.

Günümüzde Strateji ve Bütçe Başkanlığı1 _{tarafından hazırlanan kalkınma planları,}

Ulusal Yenilik Sistemi’nin gelişimini sağlayan politikaların temelini oluşturmaktadır. Türkiye ilk olarak 1963 yılında iktisadi ve sosyal hedeflere ulaşmak için 1. Beş Yıllık kalkınma planı (1963-1967) oluşturmuştur. Takip eden süreçte 10 kalkınma planı daha yayınlanmış ve son olarak 2019 yılında On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023) oluşturulmuştur. Kalkınma planlarının ortak amacı ülkenin doğal, beşerî ve iktisadi her türlü kaynak ve imkanlarını tespit ederek, takip edilecek iktisadi, sosyal ve kültürel politika ve hedeflerin belirlenmesidir. Türkiye, kalkınma planları ile bilimsel ve teknolojik

1 _{Başkanlık sistemine geçilmesi ile Strateji ve Bütçe Başkanlığı adını aldı. Daha önce Kalkınma Bakanlığına}

bağlı olarak gerçekleştiriliyordu. Kalkınma Bakanlığından önce ise Devlet Planlama Teşkilatı bu görevi üstlenmişti. Cumhurbaşkanı Başkanlıklar SBB (Strateji ve Bütçe Başkanlığı) SSB (Savunma Sanyi Başkanlığı YÖK Üniversiteler KURULLAR Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikları Kurulu Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu Ekonomi Politikaları Kurulu Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı TÜBİTAK KOSGEB TÜRKPATENT TSE TEKMER TÜBA Diğer Bakanlıklar TÜİK (Hazine ve Maliye Bakanlığı) TÜSEB (Sağlık Bakanlığı) BOREN Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı TÜRKAK (Dışişleri Bakanlığı)

40

ilerlemeyi sağlamak ve Ar-Ge faaliyetlerini artırarak ekonomiyi güçlendirmeyi hedeflemektedir.

Türkiye’de Ulusal Yenilik Sistemini oluşturan önemli kurumlardan biri de Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)’dur. TÜBİTAK, 24 Temmuz 1963’de Türkiye’de bilimin, teknolojinin geliştirilmesi ile Ar-Ge faaliyetlerinin artırılmasını amacı ile kurulmuştur (TÜBİTAK, 2019b). TÜBİTAK, endüstri ve üniversite iş birliğine kamu desteğinin bir ayağını sağlamaktadır. Girişimcilere fon ve ekipman desteği sağlayarak yenilik üretimini desteklemektedir. Yurtiçi ve yurtdışı çeşitli faaliyetler düzenleyerek farkındalık oluşturmakta, Ar-Ge faaliyetlerini desteklemekte ve Türkiye’nin bilim, teknoloji politikalarının oluşturulmasına öncülük etmektedir.

TÜBİTAK bünyesindeki Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Daire Başkanlığı tarafından yayınlanan 2011-2016 yıllarını kapsayan Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (UBTYS) ile ulaşılmak istenen ürettiği bilgi ve geliştirdiği teknolojileri, ülke ve insanlığın yararına yenilikçi ürün, süreç ve hizmetlere dönüştürebilen Türkiye’dir. Bu amaç doğrultusunda TÜBİTAK bünyesinde aktif olarak faaliyet gösteren on Ar-Ge birimi bulunmaktadır. TÜBİTAK Bünyesinde Faaliyet Gösteren Ar-Ge Birimlerine Şekil 4’te yer verilmiştir.

Şekil 4: TÜBİTAK Bünyesinde Faaliyet Gösteren Ar-Ge Birimler

Kaynak: TÜBİTAK (2019), Organizasyon Şeması,

http://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/3325/tubitak_organizasyon_semasi_0.pdf, (29 Nisan 2019).

TÜBİT

AK

Temel Bilimler Araştırma Enstitüsü TBAE Uzay Teknolojileri Araştırma Enstitüsü UZAY Türkiye Sanayii Sevk ve İdare Enstitüsü TÜSSİDE Savunma Sanayii Araştırma ve Geliştirme

Enstitüsi SAGE

Marmara Araştırma Merkezi MAM Bilişim ve Bilgi Güvenliği İleri Teknolojileri

Araştırma Merkezi BİLGEM Ulusal Metroloji Enstitüsü UME Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi ULAKBİM

TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi TUG Bursa Test ve Analiz Laboratuvarı BUTAL

41

Ar-Ge merkezleri, yenilik üretimi ile Türkiye’nin Ulusal Yenilik Sisteminin politikalarını ve uygulamalarını desteklemektedir. TÜBİTAK (2011), Türkiye Ulusal Yenilik Sisteminin işlevlerini; girişimciliğin teşvik edilmesi, bilginin üretilmesi, bilginin yayılması, kaynakların geliştirilmesi, Ar-Ge ve yeniliğe yön verilmesi olarak sıralamaktadır. TÜBİTAK tarafından yürütülen ve desteklenen faaliyetler ile Ulusal Yenilik Sistemine önemli katkılar sağlanmaktadır.

TÜBİTAK (2019), başlıca faaliyet alanlarını şu şekilde sıralamaktadır: Türkiye’nin Bilim, Teknoloji ve Yenilik (BTY) politikalarının oluşturulmasında hükümete destek olmak, üniversitelerin yaptığı araştırmaları desteklemek, özendirmek ve bizzat araştırma yapmak, gerekli insan kaynağının gelişmesini desteklemek, uluslararası iş birliklerini oluşturmak ve yönetmek, toplumda BTY kültürünün sağlanması için farkındalık oluşturmak, BTY altyapısının gelişmesine katkı sağlamak, BTY bilgilerine erişimi kolaylaştırmak.

TÜBİTAK bilim ve teknoloji alanında yenilik üretimini desteklerken üretilen fikri mülkiyet haklarının korunmasında usul ve esasları düzenleyerek yenilik üreten kuruluşlar ve bireysel mucitler için güvenilir bir ortam sağlamaktır. Yenilik üretiminin desteklenmesi ve yasal teminat altına alınması Ar-Ge çalışmalarının artmasını sağlamaktadır.

Doksanlı yıllar itibariyle Türkiye’de Ar-Ge faaliyetleri ile Ulusal Yenilik Sisteminin bütünlüğünü sağlayan faaliyetler gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Bu kapsamda Türkiye’de Ar-Ge faaliyetlerinin dolayısıyla ulusal yenilik sisteminin değerlendirilmesi için 1998’de TÜBİTAK ve Türkiye Teknoloji geliştirme Vakfı (TTGV) tarafından Türkiye İmalat Sanayiinde Teknolojik Değişim ve Yenilik Süreçlerinin İzlenmesi adıyla bir çalışma başlatılmıştır (Taymaz, 2001:1).

Türkiye’de Ar-Ge faaliyetlerinin artan önemini GSYİH içerisinden Ar-Ge harcamalarına ayrılan payın oransal olarak artışı desteklemektedir. Ülkemizde Ar-Ge harcamalarına ilişkin veriler Grafik 8’de gösterilmiştir.

42

Grafik 8:Türkiye’de Yıllara Göre Toplam Ar-Ge Harcamaları

Kaynak: TÜİK (2019), Araştırma Geliştirme Faliyetleri İstatistikleri, http://tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1082, 25 Nisan 2019.

OECD ülkelerinin GSYİH’dan Ar-Ge’ye ayrılan harcamalarının ortalaması %2 düzeyindedir (OECD, 2019b). Türkiye açısından Ar-Ge harcamaları düzenli olarak artış gösterse de Grafik 8’de de görüleceği üzere OECD ortalamasının altında yer almaktadır. Türkiye’nin Ar-Ge harcama miktarı düzenli olarak artış gösterse de uluslararası rekabet açısından yeterli düzeyde olmadığını söylemek mümkündür. Dünya Ekonomik Forumu raporuna göre rekabet gücü sıralamasında Türkiye, 2017 yılına göre üç sıra gerileyerek 61. sırada yer almıştır (WEF, 2018). Ayrıca Ar-Ge çalışmaları artış gösterse de Türkiye’de girişimcilik ve pazarın işleyişindeki engeller yenilikçi faaliyetleri nispeten maliyetli kılmaktadır.

Ulusal Yenilik Sistemi politikaları ülkenin ekonomik ve sosyal gelişim düzeyine bağlıdır. Bu bağlamda yapısal anlamda düzenlemeler yapılması oldukça elzemdir. Türkiye’nin ekonomik olarak rekabet edebilmesi ve bunu sürdürebilmesi, Ar-Ge ve bilimsel çalışmaların artırılması, üniversite sanayi iş birliği ile bilginin ticarileştirilmesi, girişimciliğin desteklenmesi ve eğitimli insan kaynağının artırılmasından geçmektedir.