Türkiye’de Ulaştırma Sektörünün Tarihsel Gelişimi

Ulaştırma sisteminin alt hizmet guruplarına baktığımızda, hizmet sunulabilmesi için yatırım yapılacak bölgelerde deniz, birden fazla şehre kıyısı olan büyük göl (Van gölü gibi), havaalanı yapımına uygun coğrafya, karayolu yapımına uygun arazi koridoru ve çekim noktaları, demiryolunda arazi yapısı ile birlikte karayolunda olduğu gibi karayolunu gerektiren çekim merkezlerinin olması gerekmektedir.

Teknolojiye, nüfus artışına ve bunların getirdiği yaşamsal ihtiyaçlara bağlı olarak hızla artan ulaşım talebi ve otomobil sahipliği kentlerimizde trafik problemlerini beraberinde getirmektedir (http://www.tuik.gov.tr). Kentiçi trafik problemlerinin çözümünde kullanılan en önemli yöntemlerden birisi artan yolculuk talebini toplu ulaşıma yönlendirmektir. Bunun yanında kentiçi toplu taşımacılık sistemleri işletilirken ulaşımın etkin, verimli, konforlu, güvenli ve güvenilir bir şekilde sunulması önemlidir.

Kentlerimizde iç ulaşım, farklı taşıt türleri (otomobil, otobüs, minibüs, servis, metro, metrobüs, halk otobüsü, taksi vb.) ile sağlanmaktadır. Özellikle il merkezleri ile sanayileşmenin yüksek olduğu kentlerimizde kaliteli, konforlu, hızlı ve uygun fiyatlı toplu taşıma sistemleri oluşturarak özel araç sahiplerinin toplu taşımaya özendirilmesi gerekliliği artık tartışılmaz durum haline gelmiştir (Yardım, 2009).

Genellikle, toplu ulaşım sistemlerinden beklenen performans ölçütleri; seyahat süresi, gecikme, ortalama hız, trafik sıkışıklığı, otobüslerin doluluk oranları, hizmet veren otobüs sayısı, seyahat maliyeti, enerji verimliliği, güvenlik, sabit güzergâhların sık sık değişmemesi ve konfor olarak sıralanabilir. Ülkemizde kent içinde genel olarak kullanılan toplu ulaşım unsurları şunlardır;

 Otobüs sistemi,  Minibüs sistemi,  Taksi sistemleri,  Özel halk otobüsü,  Hafif raylı sistemler,  Hafif raylı sistem ve metro,  Metrobüs,

 Tramvay,

 Yüksek Hızlı Tren (Bazı kentlerimizde)  Deniz/İç Suyolu (bazı kentlerimizde)

 Servisler ile yapılan taşımacılık olarak sınıflandırılabilir.

İyi planlanmış toplu taşıma ağları, şehrin ekonomideki performansını yükseltirken, hemşeriler arasındaki sosyal yakınlaşmaya olumlu katkı vermektedir. Aynı zamanda trafik kaynaklı çevreye verilen zararları da azaltarak sürdürülebilir bir kent ve yaşanabilir bir çevrenin oluşmasına katkı sunmaktadır. Kentlerimiz içi toplu taşıma sistemlerini oluşturan unsurlara yönelik hazırlanmış toplu ulaşım yasasının bulunmaması nedeni ile bazı kanuni boşluklar oluşmuştur. Dünyada ve ülkemizde kentiçi toplu taşımacılık sistemleri hem kamu hem de özel sektör kanalı ile sürdürülmektedir. Özellikle özel sektör kanalı ile yürütülen toplu taşımacılık sistemlerinin kanuni denetimi kamu adına kentlerde belediyeler, kentler arasında ise Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı (UAB) tarafından yapılmaktadır.

TÜİK verilerine göre; 5.313 km² lik alanda 14.804.116 kişilik nüfusuyla ülkemizin en kalabalık şehri olan İstanbul’da Kent içi ulaşım, Dersaadet isimli Tramvay Şirketi`nin kuruluş tarihi olan 1869 yılında başlayıp, tünel tesislerinin açılarak ilk atlı tramvayda bu tarihten 2 yıl sonra kullanılmıştır. Elektrik fabrikasının

Silahtarağa da kurulması ile birlikte 1914 yılının şubat ayında elektrikli tramvay hizmete girmiştir. 1926 yılında ilk otobüsler alınmıştır. Daha sonra bazı yabancı şirketler tarafından işletilen elektrik, tramvay ve tünel işletmeleri 1939 yılında milli işletme haline getirilmiştir (TÜİK, 2017).

Ülkemizde ve Dünyada, Asya kıtası ile Avrupa kıtasında topraklara sahip olmasıyla ayrıca bir jeopolitik konuma sahip kentte kıtalar arası ulaşım deniz yolu ile yapılırken 1973 yılında 1. Boğaz köprüsü ile hem ülkemizin Avrupa ile karayolu bağlantısını sağlamış hem de kentiçi ulaşım kara üzerinden birleştirilmiştir. Kıtalararası karayolu bağlantısı günümüzde 3 köprü ve İstanbul boğazının altından geçen tüp geçitle dört e çıkartılarak kent içi, yurt içi ve Uluslararası ulaşıma oldukça katkı sağlamıştır. Ancak gün geçtikçe artan trafiğe katılan araçlar karşısında trafik sorunu kent içinde yeteri kadar çözülmemiştir (KGM, 2017: 16).

İstanbul’ da troleybüsler 1961-1984 yılları arasında hizmet vermiştir. 2010 yılı aralık ayında “Toplu Ulaşım Haftası” düzenlenmeye başlanmıştır. İstanbul Elektrikli Tramvay ve Tünel İşletmeleri (İETT) filosunda araçlar 5 yaş ortalamasının altına düşürülerek Euro V standartlı çevreci motora sahip, klimalı, konforlu ve engelli erişimine uygun alçak tabanlı otobüs alımı yoluna gidilmiştir (İETT, 2013: 67). İstanbul’daki trafik yoğunluğunu azaltmak için 2012 yılı sonlarına doğru toplu taşıma yolu (buslane) uygulamasına geçilmiştir. Uygulamada bu taşıtların kullanacağı yolun ayrılması sureti ile zaman fonksiyonu, hem vatandaş hem de belediye için etkinleştirilerek toplu taşım araçlarının kullanılmasına da bir bakımdan teşvik edilmiştir (http://www.iett.istanbul/tr).

Sistemin uygulanması ile birlikte 242.000 kg/30 gün yakıt tasarrufu le birlikte CO2 emisyonunda 620 ton eksilme olmuş ve yılda 34 gün zaman tasarrufu sağlanmıştır (http://www.iett.istanbul). TÜİK (2017) verilerine göre, nüfusu 5.346.518 ile ikinci büyük şehrimiz başkent Ankara trafiğine kayıtlı motorlu kara taşıtları sayısı 1.369.860’ dır (TÜİK, 2017).

Ankara’daki araç sayısı İstanbul’ daki araç sayısına göre düşük rakam olsa da kişi başına düşen araç sahipliği oranında İstanbul’dan öndedir. Ankara’da 1994

yılında 2015 yılı hedef alınarak Ulaşım Ana Planı hazırlanarak kent içi ulaşımının yönetimi ele alınmış ekonomik anlamda da yatırımların belirlenmesinde kullanılmıştır. Ankara da, kentler arası ulaşım, 2 adet hava limanı ile birçok Avrupa ve Asya kıtası koridorunda Ege, Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinden Doğu Anadolu bölgesine ulaşım sağlayan karayolu ile, Karadeniz ve Marmara denizi sahil şeridindeki limanlara demiryolu ile erişimi sağlayarak denizyolu taşımacılığına imkan verilmektedir. Ayrıca Ankara’dan Haydarpaşa –Kapıkule, Kars, Eskişehir, Ankara, Balıkesir, Kütahya, Kayseri, Zonguldak, İzmir, Konya, Tatvan arası demiryolu ile ulaşım sağlanmaktadır (TCDD, 2017).

Yüksek Hızlı Tren (YHT) ile Ankara-Eskişehir, Ankara-İstanbul Yüksek Hızlı Demiryolu YHT bağlantılı Eskişehir-Bursa arasında otobüsler ile Kütahya, Afyonkarahisar ve Denizli arasında da trenler çalıştırılarak toplu taşıma entegrasyonu sağlanmış ve İstanbul Eskişehir arası seyahat süreleri 4 saate düşürülerek zaman tasarrufu ile iş gücüne ayrıca zaman kazandırılmıştır. YHT projelerinden İzmir - İstanbul hattının devreye girmesi ile birlikte seyahat süresi üç buçuk saate düşerek yıllık 700 milyon TL’sini üzerinde akaryakıt ve enerji tasarrufu olacaktır (http://www.tcdd.gov.tr/).

Ülkemizin raylı sistem kullanımı ile önde gelen şehirleri arasında olan Ankara’da kent içi ulaşım; Ankaray, teleferik,ego otobüsleri, metro, banliyö treni, servis araçları, minibüs, özel halk otobüsü ve toplu taşım araçları ile yapılmaktadır Ankara’nın Başkentimiz olmasından dolayı devlet yönetiminin ve bağlı kuruluşlarının bu ilimizde yer alması nedeniyle kentteki iç ulaşımın ve kente dışarıdan yapılacak yolculukların zaman ve güvenliği önem taşımaktadır. Bu önemin de etkisi ile ulaştırma sistemlerinin geliştirilmesi zorunlu hale gelmiştir. Ankara’da karayolu ile ülkenin her yerine iller arası taşıma imkânı ile birlikte kent merkezine yaklaşık 25 km uzaklıkta bulunan Esenboğa havaalanından hava yolu, Ankara-İzmir, Ankara-İstanbul, Ankara-Isparta-Burdur, Ankara-Balıkesir, Ankara-Adana, Ankara- Zonguldak, Ankara-Elazığ-Diyarbakır güzergahlarında demiryolu ile ulaşım sağlanmaktadır. 25.437 km² lik yüzölçümü ile oldukça geniş arazi ve yerleşim alanına sahip olan ilimizde TÜİK verilerindeki nüfus oranlamasına göre, km²/kişi

sayısı 210’ dur. Toplu taşımada kullanılan otobüs ve minibüsle yapılan taşımacılık daha verimsiz kalmakta olup toplu taşıma politikalarının geliştirilerek yakıt tasarrufu yapılması, ulaşım sistemlerinde kullanılan alanlar ile otoparklara ayrılan arazilerden tasarruf edilmesi, egzoz emisyonunun düşürülerek çevresel etkilerini azaltacak politikalar geliştirilmesi gerekmektedir(https://www.ego.gov.tr).