Türkiye'de Tarımsal Finansmanda Yeni Arayışlar

Son yıllarda uluslararası finans kuruluşları Türkiye’de küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin (KOBİ), özellikle mikro işletmelerin (M-KOBİ) desteklenmesi için ülkemizdeki finans kuruluşları ile işbirliğini artırmıştır.

Bu kapsamda Dünya Bankası, KOBİ’lerin, ihracatçıların ve diğer hedef sektörlerin kullanacakları kredi vadelerini uzatmak ve finansman araçlarının çeşitliliğini arttırmak amacıyla bankacılık sektörüne köprü finansman şeklinde bir dizi kredi hattı sağlamıştır.

46

Son üç yılda da Dünya Bankasının Uluslararası Finans Kurumu (IFC) ile birlikte, Türkiye finans sektörüne sağladığı finansman, bankaların kadın girişimcilere yönelmelerini, M-KOBİ’leri desteklemelerini ve tarımsal işletmelere daha fazla finansman sağlayarak finansal tabanı genişletmelerini sağlamıştır.10

Tarım sektörünün finansmanı konularının, Türkiye'nin kongre ve konferans gündemindeki ağırlığının da arttığı görülmektedir. Yapılan toplantılarda tarımın finansman ihtiyacı farklı bakış açılarından değerlendirilmekte ve katılımcılar düzenleyen kuruluşun belirlediği gündem çerçevesinde finansal çözüm yaklaşımlarını ortaya koymaktadır.

2.3.5.1 Türkiye’de Tarım Finansmanı Konferansı11

Türkiye İş Bankası ev sahipliğinde, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) Türkiye bölge ofisi tarafından 18 Nisan 2012 tarihinde İstanbul’da “Türkiye’de Tarım Finansmanı Konferansı” düzenlemiştir. Türkiye’deki tarım sektörünün mevcut durumu ile tarımsal finansmana bakışının ele alındığı konferans, EBRD’nin üst düzey yöneticileri ile uzmanlarını, Türkiye finans sektörünün temsilcilerini, uluslararası finans kuruluşlarını, denetleyici kurumları, üreticileri ve tarımsal işletmeleri bir araya getirmiştir.

Teknik danışmanlığını EBRD’nin Türkiye Mikro&KOBİ Finansman Programı’nın yaptığı konferansta Türkiye’de tarım sektörünün genellikle büyük işletmelere sağlanan krediler kanalı ile finanse edilmekte olduğu ancak, tarım sektörünün güçlenmesi için sektörde faaliyet gösteren her boyuttaki işletmenin finansman kaynaklarına erişiminin sağlanması ve artırılmasının gerektiği dile getirilmiştir. Burada en büyük görevin bankalara düştüğü belirtilerek bankaların sektörü daha yakından tanımaya çalışması, sektördeki fırsatları ve riskleri iyi analiz ederek küçük ölçekli işletmelerin finansmana erişiminde kolaylıklar getirmesinin gerekliliği üzerinde durulmuştur.

10

http://pubdocs.worldbank.org/pubdocs/publicdoc/2015/10/33111445345721921/Turkey-Snapshot-TR.pdf Erişim Tarihi:11 Mayıs 2016

11

http://www.msmeturkey.com/tr/sonuclar/tuerkiyede-tarim-finansmani-konferansi.html Erişim Tarihi:11 Mayıs 2016

47

Tarım finansmanının etkinliğini artırmak ve kredilendirme sürecindeki riskleri azaltmak amacı ile sektördeki değer zincirinin paydaşları olan belirli üretici gruplarının bir araya getirilerek sözleşmeli üretim kapsamında finansmana erişimlerinin sağlanmasının finans kurumlarının öncelikli hedeflerinden birisi olması gerektiği vurgulanmıştır.

2.3.5.2 Tarımın Finansmanı Gelişiyor Çalıştayı12

Türkiye İş Bankası’nın ev sahipliğinde 9 Mayıs 2013 tarihinde İstanbul’da düzenlenmiş olan Tarımın Finansmanı Gelişiyor Çalıştayında sürdürülebilir tarımsal kredilendirme için tarımda risk değerlendirmesinin önemi ile tarımın finansmanındaki yeni eğilimler ele alınmıştır. Çalıştay sırasında Türkiye’de tarımsal kredilendirmede önde gelen ticari bankaların kredilendirme mekanizmaları, pazar stratejileri ve gelecek beklentileri üzerine genel bir bilgilendirme yapılarak karşılaşılan zorluklar ve muhtemel fırsatlar gündeme getirilmiştir. Çalıştayda ayrıca EBRD’nin faaliyet gösterdiği, Gürcistan, Rusya ve Tacikistan gibi ülkelerdeki deneyimleri aktarılmıştır.

2.3.5.3 Üreticinin Desteklenmesi: Finansman ihtiyacı, finansman araçları ve tarımsal politika Çalıştayı13

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı himayesinde ve ev sahipliğinde EBRD işbirliği ile 25 Kasım 2014 tarihinde Ankara’da düzenlenen çalıştayda Türkiye’de tarımsal üreticilerin finansmana erişim sorunları, üreticileri desteklemek amacıyla diğer ülkelerde geliştirilmiş program ve araçlar ile hükümet politikalarının tarım sektörü üzerindeki etkileri ve bu politikaların etkinliğini artırma yöntemleri tartışılmıştır.

12

http://www.msmeturkey.com/tr/sonuclar/tarim-finansmani-gelisiyor-calistayi.html Erişim tarihi:14 Mayıs 2016

13

http://www.msmeturkey.com/fileadmin/msme/upload/pdf/Conference_Programme/Calistay_Programi_EB RD__Tarim_Bakanligi_Ortak_.pdf Erişim tarihi:14 Mayıs 2016

48

Öncelikli amacı, sonunda ortak bir yol haritası üzerinde anlaşmaya varmak ve Türk tarım sektörü için en etkili finansman araçlarının geliştirilmesini sağlamak olan çalıştay, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Birlesmis Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası ve uluslararası finans kuruluşları, yabancı ve Türk bankalarından uzmanlarla, Türk üretici birlikleri ile sektörün diğer oyuncularını bir araya getirmiştir.

2.3.5.4 Katılım Bankacılığı ve Faizsiz Finans Çalıştayı

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB) ev sahipliğinde 21-23 Aralık 2013 tarihlerinde Ankara’da düzenlenmiş olan Katılım Bankacılığı ve Faizsiz Finans Çalıştayında da ülkemizin ekonomik, sosyal, siyasi ve yasal koşulları, toplumun katılım bankacılığı ve faizsiz finansa ilişkin algıları, bu alandaki yurt içi ve yurt dışı mevcut uygulamalar değerlendirilmiş ve tarım sektörünün finansmanında kullanılabilecek olan selem ve paralel selem işlemlerine ilişkin bilgi verilerek öneriler belirtilmiştir14

.

Selem/Paralel Selem

Bir İslâm Hukuku müessesi olan selem sözleşmesi basitçe “müecceli muaccele satmak” (Mecelle, m. 123) olarak tanımlanır. Selem, faizin yasaklandığı ve ipotek müessesesinin tanınmadığı İslâm Hukuku'nda, bu alandaki finansman ihtiyacını karşılayarak, başlıbaşma bir kredi müessesesi olarak gelişmiştir. Hukuken bir satım akdi olan selem bazı özellikleriyle genel anlamdaki satım akdiyle farklılıklar gösterir15

(Yazman,1964).

14

https://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Raporlar/Diger_Raporlar/13334calistay_raporu_24072014.pdf Erişim tarihi:14 Kasım 2015

15

49

Müşteri ile peşin para karşılığında vadeli mal satılması işlemi olan selem kontratı yapılırken, ileride teslim alınacak mal ile ilgili olarak bir başka müşteri ile aynı malın aynı vadede teslimi için de bir anlaşma yapılırsa paralel selem işlemi de gerçekleştirilmiş olur. Selem ve paralel selem yöntemlerinin katılım bankaları tarafından alternatif tarımsal kredi ürünleri üzerinden geliştirilmesinin, ürün çeşitliliğine önemli katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Müzaraa ve Musakat

Tarımsal gelişmeyi ve ürünü finanse etmek amacıyla geliştirilmiş olan müzaraa ve musakaat finansman metotları bir tarafın sermaye yükümlülüğü bir tarafın ise yapılacak belirli işler için emek yükümlülüğü ile kurulan bir tür emek-sermaye sözleşmesidir.

Bunlardan müzaraa’da faizsiz banka sermaye olarak araziyi diğer taraf da iş gücünü ortaya koyar. Ortaklık neticesinde elde edilen kâr veya ürün taraflar arasında önceden mutabakat sağlanan oran üzerinden paylaşılır. Faizsiz banka veya çiftçi böyle bir araziyi kiralayarak da temin edebilir. Karşılığında ise kârdan veya üründen belli bir pay almak yerine, kira da talep edebilir. Musakat ise faizsiz bankanın sermaye olarak bir meyve bahçesinin teminini diğer tarafın ise bu bahçenin bakımı sulanması ve meyvelerin toplanmasını üstlendiği bir emek-sermaye sözleşmesidir. Yapılan işin bir tür kâr/zarar yatırım ortaklığı şeklinde de tanımlanabildiği musakat sözleşmesi sonunda elde edilen kâr taraflar arasında önceden mutabakata varılan oranlarda paylaşılır (Şahin, 2007).

Katılım bankaları bu yöntemde sermayeye ortak olarak; sulama, mazot, makine bakım vb. unsurlara ilişkin masrafları karşılamaktadır. Bağ-bahçe sahipleri ise hem sermayeye ortak olabilmekte hem de emeklerini ortaya koymaktadırlar. Konulacak sermaye miktarı ve ortaklık sonunda elde edilecek kârın paylaşılma oranı ortaklar tarafından sözleşme esnasında tespit edilmektedir. Bu yöntemde, ortak girişime konulan sermaye payları eşit olduğu halde kâr payları farklı olabilirken, sermayeler farklı olduğu halde kâr paylarının eşit olması gibi tersi bir durum da söz konusu olabilmektedir.

50