Türkiye’de Tarım Kesiminin Genel Sorunları

Tarım Sektörünün doğa koĢullarına bağlılığı, beraberinde taĢıdığı risk ve belirsizlikler, tarım ürünleri arz-talep esnekliğinin düĢük olması, üretim süresinin diğer sektörlere göre uzun olması, pazarlama olanaklarının sınırlı olması ve eğitim-gelir düzeyinin düĢüklüğü tarım sektörünün sayılabilecek baĢlıca sorunlarıdır.

Bu açıklamlar doğrultusunda Türkiye‟de tarım sektörünün en önemli sorunu verimliliğin arttırılmasıdır. Verimlilik artıĢı yapısal bir takım düzenlemelerle sağlanabilecek bir geliĢmedir. Yapısal düzenlemeler ise mutlak surette finansal kaynak ihtiyacı gerektiren uygulamalardır.

5.2.1.Tarım Sektöründe Nüfus Ġle Ġlgili Sorunlar

Türkiye, nüfusu hızla artıĢ gösteren ülkeler arasında yer almaktadır. 1927 yılında toplam nüfusumuzun yaklaĢık %76'sı kırsal kesimde yaĢarken, 1990 yılında bu oran %41'e düĢmüĢtür. 1997 yılında kırsal kesimde yaĢayan nüfus 22 milyon ile %35‟lik bir oranı ifade etmektedir. Günümüzde bu oranın %30 sınırının altına düĢtüğü tahmin edilmektedir.

30

Yüksek oranda nüfus artıĢı yanında; çevresel faktörler, kiĢi baĢına düĢen yıllık tarımsal gelirin, ortalama gelire göre düĢüklüğü ve sosyo-ekonomik beklentiler kırsal kesimden kent merkezlerine göçe neden olmaktadır.

Türkiye‟de tarımsal üretim üniteleri çoğunlukla aile iĢletmeciliği Ģeklindedir. Tarım sektöründe istihdam, küçük iĢletmelerde aile bireyleri, orta ve daha büyük iĢletmelerde ise mevsimlik olarak sağlanmaktadır. Son yıllarda, iĢgücünün diğer sektörlere aktarılması ile, tarımsal iĢgücünün toplam sivil istihdam içindeki ağırlığı azalmıĢ, 1995 yılında %43,5 olan bu oran, 2000 li yılların

baĢında %40‟a düĢmüĢtür. Günümüzde bu oranın %30‟lar düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. %30‟luk istihdam oranının yaklaĢık yarısı gizli iĢsiz niteliğindeki kiĢilerden oluĢmaktadır. Bu ise, tarım kesiminde ihtiyaç duyulan iĢgücünden bir kat fazla çalıĢanın istihdam edildiğinin bir baĢka ifadesidir.

Tarım sektöründe aktif sigortalılık oranı ise %2 gibi çok düĢük bir orandadır.

Kırsal kesimde eğitim seviyesinin düĢük olması bir baĢka önemli sorundur. Burada yaĢayanlara mutlak surette örgün ya da yaygın eğitim kurumlarıyla ulaĢılmalı, ve tarım kesiminde bulunanların eğitim seviyeleri yükseltilmelidir.

5.2.2.Tarım ĠĢletmelerinin Yapısı Ġle Ġlgili Sorunlar

Türkiye, 78 milyon hektar yüzölçümü ile Akdeniz‟in doğu kesimi ve Asya‟nın güney-batı bölgesinde yer almaktadır. Bu alanın %26‟sını ormanlar, %16‟sını çayır ve mer‟a alanları, yaklaĢık %35‟ini tarım alanları oluĢturmaktadır.

Türkiye‟de tarımsal üretim üniteleri çoğunlukla aile iĢletmeciliği Ģeklindedir. Tarım sektöründe istihdam, küçük iĢletmelerde aile bireyleri, orta ve daha büyük iĢletmelerde ise mevsimlik olarak sağlanmaktadır. Son yıllarda, iĢgücünün diğer sektörlere aktarılması ile, tarımsal iĢgücünün toplam sivil istihdam içindeki ağırlığı azalmıĢ, 1995 yılında %43,5 olan bu oran, 2000 li yılların baĢında %40‟a düĢmüĢtür. Günümüzde bu oranın altında olduğu tahmin edilmektedir.

Tarımsal iĢletme sayılarında belirgin bir artıĢ gözlenmektedir. 1980 yılında 3,6 milyon olan tarımsal iĢletme sayısı, günümüzde 4 milyonun üzerine çıkmıĢtır. ĠĢletme sayısında gözlenen artıĢına bağlı olarak, ortalama iĢletme büyüklüğü azalmakta, iĢletmelerde parça sayısı ise artmaktadır.

31

Olması gereken optimal büyüklükteki arazilere sahip tarımsal iĢletmelerin sayısının artması iken, ülkemizde tam tersi olarak, iĢletme sayıları artmakta ancak iĢletmelerin sahip olduğu arazi miktarı bölünerek azalmaktadır. Arazilerin parçalı ve küçük oluĢu, üretim hızını ve verimliliği azaltan olumsuz etkenlerden biridir.

Tarımsal yapı ve iĢletme büyüklüğü teknoloji kullanımını sınırlandırmakta, girdi kullanımı ve üretimde istenilen düzeyde verimlilik sağlanamamaktadır.

5.2.3.Tarım Kesiminde Örgütlenme Ġle Ġlgili Sorunlar

Türkiye‟de tarımsal amaçlı hizmetler, ana hedeflerini hükümetlerin BeĢ Yıllık Kalkınma Planlarında belirledikleri Tarımsal Politikalar çerçevesinde ilgili kurumlarca yürütülür. Tarımda yönlendirici ve yetkili icra organı Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı‟dır. Bakanlığın esas iĢlevi tarımsal politikaların hazırlanmasına ve uygulanmasına yardımcı olmaktır.

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı, Hazine MüsteĢarlığı, DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı, üniversiteler ve diğer kamu kurum ve kuruluĢları yanında Türkiye Ziraat Odaları ve kooperatifler baĢta olmak üzere, diğer meslek ve çiftçi organizasyonları ile, ilgili sektör kuruluĢları tarım politikalarının belirlenmesinde önemli rollere sahiptir.

Tarım kesiminde üretici örgütleri olarak Türkiye Ziraat Odaları Birliği, çeĢitli kooperatifler ile bunların birlik ve dernekleri faaliyet göstermektedir. Ülke insanının, çeĢitli sebeplerden kaynaklanan örgütlü hareket edememe olumsuzluğu, tüm iyi niyetlerine rağmen tarım kesiminde bulunan üretici örgütleri için de söz konusudur.Tarım kesiminin kamu yapılanması ise, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, tarımsal KĠT‟ler( TMO, Türkiye ġeker Fabrikaları A.ġ., Çay ĠĢletmeleri Kurumu), Tarım SatıĢ Kooperatifleri ve Birliklerinden oluĢmaktadır.

Tarım kesiminin Hükümet dıĢı örgütlenmesi ise Mesleki ve Sosyal Örgütlenmeler(Ziraat Odaları, Çiftçi Mallarını Koruma TeĢkilatı, Sendikalar v.b.), Ġktisadi Örgütlenmelerden(Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, Tarım Kredi Kooperatifleri) oluĢmaktadır.

Yukarıda sayılan tüzel kiĢilikler, aynı zamanda çok baĢlılığın da ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Tarım sektörünün sorunlarının çözümlenmesinde, kurumlar arasında etkin ve iĢleyen bir koordinasyonun kurulması ve eğitim çalıĢmaları da son derece önem taĢımaktadır.

32

5.2.4. Destekleme Politikaları ile Ġlgili Sorunlar

Dünyada, tarım kesimine yönelik destekleme uygulamalarında kullanılan araçlar genel olarak dört grupta ele alınabilir:

1-Üretici eline geçen fiyatları etkilemeye yönelik olan, pazar fiyatı desteği,

2-Doğal afet ve zarar ödemeleri, birim baĢına yapılan yardımlar, stoklama yardımları gibi doğrudan gelir desteği,

3-Üreticilerin üretim masraflarını azaltıcı etkiye sahip dolaylı gelir desteği,

4-Tarımsal araĢtırma, eğitim ve yayım, kontrol hizmetleri, tarımsal yapıları iyileĢtirmeye yönelik önlemler, bölgesel kalkınma planları, iĢleme ve pazarlamaya yönelik önlemler.

Türkiye‟de tarımsal desteğin ürünler arası dağılımı zaman içinde dengeli seyretmemiĢtir. Ġstenilen destekler üreticiye ulaĢamamıĢtır. Desteklemede bitkisel üretime öncelik verilmiĢ, hayvancılık sektörü ise nispeten ihmal edilmiĢtir. Uygulanan yanlıĢ destekleme politikalarının maliyeti, yüksek fiyat olarak tüketiciye yansıtılmıĢtır. Üreticiler desteklenmek istenirken bu sağlanamadığı gibi, tüketiciler de yüksek ürün fiyatlarıyla karĢı karĢıya bırakılmıĢtır. Sonuç olarak, uygulanan destekleme politikalarından sonra da, tarım sektörünün içinde bulunduğu durum ve sorunların çokluğu dikkate alındığında, destekleme politikalarının amaçlarına ulaĢmadığı görülmektedir. Ve uygulanan desteklemelere karĢılık, tarım sektörü alım gücünü, gelir ve refah düzeyini yıllar itibariyle kaybeden bir sektör konumundadır.

5.3Türkiye’de Tarım Sektörünün Ekonomik Sorunları

Tarım sektörüne kamu kesimince yapılan finansman destekleri, bütçe içi ya da dıĢı kurumlarca karĢılanmakta ve ne yazıkki ülke ekonomisine bir yük gibi kabul edilmektedir.Uygulanan destekleme politkalarının istenilen sonucu vermemesi, hedef kitleye ulaĢmaması, tarım sektörüne sağlanan kaynakların, sanki gereksizmiĢ gibi bir algılanmasına neden olmaktadır. Bu doğrultuda, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı‟nın bütçeden aldığı pay da her yıl azalmaktadır.

Tarım sektöründe, ürün sigortası ve çalıĢanların sigortası sorunu da çözüm bekleyen ve bu nedenle de finansmana ihtiyaç duyulan önemli sorunlardan biridir.

33

Tarım sektörü, yaĢadığı sorunlar içinde bile ülke insanı ve ekonomisi için vazgeçilmez unsurlardan biridir. Çözüme yönelik politikalar, tarım sektörünün güçlenmesini ve beraberinde ülke ekonomisi ve sosyal yapısına ciddi katkılara yapmasını sağlayacaktır. Tarımsal iĢletmelere ucuz kaynaklı kredi sağlamak ta, hükümetlerin önemli önceliklerinden biri olmalı, sağlanacak kaynakların rantabl kullanılabilmesi için de kurumlar arasında ciddi bir koordinasyon sağlanmalıdır.

5.3.1Tarım Kesiminin Finansman Ġle Ġlgili Sorunları

Türkiye‟de tarım kesiminin yaĢadığı ve her biri çok önemli olan çok sayıda sorunların arasında, finansman sorunu da çözüm bekleyen problemler arasındadır. Bu sorunun çözülmesi, öncelikle sözkonusu problemleri çözecek bir ekonomi politikası oluĢturulmasına, sonrasında da tarım politikası amaçlarının gerçekleĢtirilmesine bağlıdır.

Sektörün genel olarak finansman sorunları ise;

-Sektörün yeterli düzeyde ve uygun koĢullarda kredilendirilmemesi,

-Türkiye‟de tarım sektörüne verilen dolaylı ya da dolaysız desteklerin diğer ülkelere göre daha az olması,

-Tarım sektöründe yaratılan ekonomik değerlerin, sektör içinde bırakılmayıp, diğer sektörlere aktarılması

Finansman sorunları ortada iken, iç ticaret hadlerine bakıldığında, tarım sektöründen diğer sektörlere kaynak aktarıldığı da görülmektedir. Bu da genel ekonomi politikası açısından, tarım sektörü için olumsuz geliĢmelerden biridir. Yapılması gereken, sektörün kamuya yarattığı gelirin, makul ölçülerde de olsa gene tarım sektörüne yönlendirilmesidir. Finansman sorunlarının çözümünde kooperatifleĢme de üzerinde durulması gereken önemli unsurlardan biridir. Kooperatifler, çiftçilerin eğitimi, ürünlerinin pazarlanması vb. konularda son derece önemli teĢekküllerdir. Ucuz kaynak yaratılması, bunların uygun koĢullarda ve uygun kullanıcılara dağıtımı için de kooperatifleĢmenin mutlak surette yaygınlaĢtırılması ve sağlıklı yapılara kavuĢturulması gerekmektedir. Sektörün bütününe verilen finansman desteklerinde kullanılan araçları; krediler, sübvansiyonlar, sektörler arası fiyat iliĢkileri ve vergi olarak sıralayabiliriz.

Ülke gerçeklerinde, kamunun tarım kesimine finansmanının yetersiz olduğu ortadadır. Bu anlamda, tarımsal iĢletmelerin, finansman açıklarını gidermelerinin önemli yollarından biri de kredilerdir. Bundan sonraki bölümlerde krediler ve kredilerin içinde yabancı kaynaklı krediler ve bunların ülkemiz tarım sektörüne etkileri incelenecektir.

34