Türkiye’de ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde Yatılı Eğitim

Yatılı devlet okullarının varlığı çok eskilere dayanmaktadır. Fakat yatılı ilkokuldan 1926’da çıkarılan 789 sayılı Maarif Teşkilatı’na dair kanunda söz edilmektedir. İlköğretim, 1961 yılında çıkarılan 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile sekiz yıla çıkarılmış ve “temel eğitim” sıfatını almıştır. Uzmanlardan oluşan bir çalışma grubu kurularak Temel Eğitim Modeli geliştirilmiştir. Temel Eğitim Modeli, 1971-1972 öğretim yılında denenmek üzere 16 yatılı bölge okulunda ve 2 ilkokulda

uygulanmaya konulmuştur. Uygulamanın başarılı olduğu değerlendirme araştırmalarıyla saptanınca, 1976 yılına kadar tüm yatılı bölge okullarında Temel Eğitim Modeli uygulamasına geçilmiştir. 1983’te temel eğitim okullarının adı “ilköğretim okulu” haline gelince, yatılı bölge okullarının adı da “Yatılı İlköğretim Bölge Okulu (YİBO)” haline gelmiştir. İlköğretimin yurt geneline yayılması çabalarına paralel olarak YİBO’ların da sayısı artmıştır (Arı, 2002:153).

Az nüfuslu ve dağınık yerleşim birimlerindeki ve taşımalı eğitimden yararlanamayacak yerleşim birimlerindeki çocukların eğitim öğretim imkanları YİBO’lar tarafından sağlanmaktadır. Bu öğrencilerin yiyecek, giyecek, kitap, kırtasiye, sağlık ve yatılılık gibi her türlü okul ihtiyaçları devlet tarafından karşılanmaktadır. YİBO’ların dışında bir de hem yatılı hem de gündüzlü eğitimin verildiği “Pansiyonlu İlköğretim Okulları (PİO)” bulunmaktadır. Bu okullarda ise evlerinden uzakta olan öğrencilere pansiyonda kalarak eğitimlerine devam edebilme imkanı verilirken, evlerinden geliş-gidiş yapabilecek öğrenciler de normal gündüzlü eğitim şeklinde bu okullarda eğitim görebilmektedir.

Tablo 23. Türkiye’de YİBO ve PİO’ların Okul Ve Yatılılık Oranlarının

Bölgelere Göre Dağılışı (2000/2001 Öğretim Yılı).

YIBO PIO

Bölgeler

Okul Sayısı Bölge Oranı (%) Okul Sayısı Bölge Oranı (%) Marmara Bölgesi 6 2,4 8 3,7 Ege Bölgesi 6 2,4 17 7,9 Akdeniz Bölgesi 12 4,7 26 12,0 İç Anadolu Bölgesi 26 10,2 30 13,9 Karadeniz Bölgesi 58 22,7 74 34,3

Doğu Anadolu Bölgesi 90 35,3 50 23,1

Güneydoğu Anadolu

Bölgesi 57 22,4 11 5,1

Toplam 255 100,0 216 100,0

Kaynak: MEB, 2000-2001 Öğretim Yılı.

Ülkemizde yer şekillerinin oldukça engebeli olmasına bağlı olarak, özellikle doğu ve güneydoğu bölgelerimizde yerleşmeler dağınık ve birbirinden uzak bir dokuya sahiptir. Bu alanlarda yerleşmelerin bu şekilde bir dağılış göstermesi, başta eğitim olmak üzere birçok beşeri faaliyetin gerçekleştirilmesinde çeşitli güçlüklerin yaşanmasına neden olmaktadır. Bulundukları yerde ilköğretimin sadece ilk 5 yıllık bölümü için eğitim verebilen kurumların bulunması, bu yerleşim birimlerinde yaşayan öğrencilerin, eğitimlerinin kalan kısmını tamamlamaları için başka yerlere gitmelerini

gerektirmektedir. Taşımalı eğitimin uygulanma alanı içinde değillerse geriye tek seçenek olan yatılı eğitim kalmaktadır. Bu nedenle bu bölgelerimizde yatılı eğitim veren YİBO ve PİO’lar büyük önem arz etmektedir.

Tablo 23’e bakıldığında; ülkemizde YİBO’ların sayıca en fazla bulunduğu bölge Doğu Anadolu Bölgesi’dir (YİBO 90). Bölge sıralamasında yatılılık oranı itibariyle de en fazla oran %35,3 ile yine bu bölgede görülmektedir. İkinci sırayı ise Karadeniz (58- %22,7) ve Güneydoğu Anadolu (57- %22,4) Bölgeleri paylaşmaktadır.

Akdeniz %5 Karadeniz %23 Ege %2 Marmara %2 Güneydoğu

Anadolu %22 _{Doğu Anadolu}

%36

İç Anadolu %10

Grafik 12. Türkiye’deki Yatılı Bölge Okullarının Bölgesel Dağılımı, (2000/2001).

Bu okulların sayı bakımından ülke genelindeki oransal dağılımına bakıldığında, Doğu Anadolu Bölgesi %36 payla ilk sırada yer almaktadır. Bölgeyi %23’lük payla Karadeniz Bölgesi takip ederken, Güneydoğu Anadolu Bölgesi de %22’lik payla üçüncü sırada yer almaktadır (Grafik 12). Bu durumun temel sebebi, bu bölgelerde engebeli topografya şartlarına bağlı olarak, yerleşmelerin birbirinden uzak ve dağınık şekilde olması, küçük yerleşim birimlerinde okul bulunmaması ve ekonomik yetersizliklerdir.

Doğu Anadolu Bölgesi’nde bu okulların sayıca fazla olmasına rağmen, özellikle kız çocuklarının yaşanılan yerde okul bulunmaması nedeniyle eğitimlerine devam edemedikleri görülmektedir. Öncelikle bu okulların sayılarının arttırılması, bölge genelinde yaygınlaştırılması gerekmektedir. Yaşadıkları yerde bulunan okula dahi gönderilmeyen kız çocuklarının, yatılı bölge okullarına gönderilmesini sağlamak ise işin diğer kısmıdır. Bu sorunu ortadan kaldırmak ve velileri bu konuda ikna edebilmek için,

eğitim seferberliği adı altında gerçekleştirilen çalışmalarda, bu konuya ilişkin ayrıca çaba göstermek gerekmektedir. Okulun güvenilirliği, vereceği eğitimin kalitesi, öğrencinin ihtiyaçlarının devlet tarafından karşılanacağı gibi birçok konuda veliler bilgilendirilmelidir. Aksi halde çocuğunu yaşadıkları yerde bulunan okula göndermeyen anne-babaların, yatılı okula göndermeleri olanaksızdır.

PİO’ların sayıca fazla olduğu bölge ise 74 okul sayısı ile Karadeniz Bölgesi olup, yatılılık oranı itibariyle de %34,3 ile yine aynı bölgedir (Tablo 23). Genel topografik yapısı dikkate alındığında, dağınık olan her yerleşmede 8 yıllık eğitim verebilecek ilköğretim okulu bulunmamaktadır. Öğrenciler genellikle hafta içi yatılı kalmak ya da gündüzlü eğitim almak için PİO’ları tercih etmektedirler.

Marmara %4 Ege %8 Akdeniz %12 Karadeniz %34 İç Anadolu %14 Doğu Anadolu %23 Güneydoğu Anadolu %5

Grafik 13. Türkiye’de Pansiyonlu İlköğretim Okullarının Bölgesel Dağılımı, (2000/2001).

Pansiyonlu ilköğretim okullarının sayıca bölgesel dağılımına bakıldığında da yatılı bölge okullarının dağılımına yakın bir sonuçla karşılaşılmaktadır. Bu okulların en fazla olduğu bölge %34’lük payla Karadeniz Bölgesi’dir. Bu bölgeyi %23’lük payla Doğu Anadolu Bölgesi takip etmektedir (Grafik 13).

Tablo 23’teki verilerin dağılımına göre; bölgeler arasındaki ekonomik ve sosyal gelişmişlik farkı, doğal şartların olumlu ya da olumsuz oluşu, topografik şartlara, su kaynaklarına ve ekonomik faaliyetlere göre şekillenen yerleşme dokusu bu okulların sayılarının ve yatılılık oranlarının belirlenmesinde etkili olmuştur diyebiliriz. Gelişmişlik seviyesinin, kentleşme oranının yüksek olduğu ve doğal şartların elverişli

olduğu bölgelerde yatılı eğitime duyulan ihtiyaç daha az iken, diğer bölgelere oranla geri kalmış, engebeli bir yapıya sahip, yerleşmelerin küçük ve dağınık olduğu, iklim şartlarının elverişsiz olduğu bölgelerde yatılı eğitimin ön plana çıkmasıyla, bu okullara duyulan ihtiyaç daha fazladır.

Yatılı eğitim veren bu okullarda da maalesef bazı aksaklılar ve sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunları kısaca özetlemek gerekirse;

Öncelikle daha küçük yaşta olan bu çocukların ailelerinden koparak başka yerde okul hayatına devam etmesi, psikolojik açıdan olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Öğrencilerde aileye ve yaşanılan yere karşı duyulan özlem, derslere karşı isteksizlik, ilgisizlik, genel olarak sinirlilik gibi durumların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Çocuklarının eğitimine zaten duyarsız olan veliler, yatılı okullarda uzaklığa bağlı olarak çocuklarıyla yeterince ilgilenememektedirler.

Çoğu zamanını aile sıcaklığı olmadan, sadece öğretmenlerden ve arkadaşlardan oluşan bir çevrede geçiren öğrencilerin, ailelerinin yanında okul hayatını tamamlayan öğrencilere göre, daha sağlıksız bir ortamda büyüdükleri kuşkusuzdur.