Türkiye‘de BoĢanma

Bugün Türk ailesinin genel yapı ve iĢlevlerindeki duruma genel olarak bir baktığımızda, boĢanma olgusu, hem nedenleri hem de sonuçları itibariyle problem olarak ilk sırada karĢımıza çıkmaktadır. Bundan önceki yıllarda boĢanma olgusunun bu denli büyük bir problem olarak algılanmadığı gerçektir. Birbirine aile bağlarıyla sımsıkı sarılan, dini inançlarla bu durumun kuvvet bulduğu bir tablo vardı

37 _a.g.e.,s.5. 38 a.g.e., s.6. 39 _{a.g.e., s. 6.} 40 a.g.e., s. 6.

karĢımızda. Kadınlar toplumda henüz bugünkü kadar çalıĢma hayatında yoktular ve yaĢadıkları sıkıntılar sebebiyle evliliklerini sonlandırmak istediklerinde büyük bir toplumsal baskı ile karĢılaĢmaktaydılar.

Bugün ise, değiĢen dünya düzeninde ülkemizde de temel ahlaki değerlerde zayıflamanın hissedilmesi en baĢta ailenin devamlılığına balta vurmuĢ gözükmektedir. Büyüyen daha çok karmaĢıklaĢan Ģehir hayatı, nüfusun bir yerde toplanmasına sebep olmuĢ, geliĢen teknoloji, kitle iletiĢim araçları sayesinde de bireysellik ön plana çıkmıĢtır. Bu durum toplumun temeli olan ailede kadın ve erkeği farklı kutuplara itmiĢtir. Birbirlerini tamamlayamayan, ―bir‖ olamayan taraflar arasında, aynı evin içerisinde açıktan veya üstü kapalı bir rekabet ortamı oluĢmuĢtur. ġiddetin her geçen gün baĢka Ģekillerle ortaya çıktığı ―kutsal‖ aile, iki kiĢinin kıyasıya bir savaĢına sahne olmaya baĢlamıĢtır.

Buna paralel olarak bireysel stres kaynaklarının artmasıyla tahammülsüz bireylerin yetiĢmesi, sürekli tüketimi hedef alan tüketim tutkusu, ailelerin sorumsuz birey yetiĢtirme tarzı, medyanın ürettiği değer kargaĢası ile oluĢan ahlaki yozlaĢma, evlilikte maddi değerler üzerine kurulmak istenen hayat tarzı vb. faktörler, boĢanmaya giden yol üzerindeki mayınlar olarak değerlendirilebilir. 41

TÜĠK tarafından 2002 yılına kadar derlenen evlenme ve boĢanma istatistikleri, 2003 yılından itibaren Merkezi Nüfus Ġdaresi Sistemi (MERNĠS) verileri kullanılarak yıllık olarak yayımlanmaktadır. 2007 yılından itibaren yıllık, 2010 yılından itibaren yıllık ve üçer aylık dönemler itibariyle yayımlanan ―Evlenme ve BoĢanma Ġstatistikleri‖ haber bülteni, 2013 yılından itibaren yıllık olarak yayımlanmaya devam etmektedir. 42

Evlenme ve BoĢanma Ġstatistiklerine göre, 2013 yılında evlenmeler %0,6 azalırken, boĢanmalar %1,6 artmıĢtır. Evlenen çiftlerin sayısı bir önceki yıla göre %0,6 azalarak, 2013 yılında 600 138 kiĢi olarak gerçekleĢmiĢtir.. Kaba evlenme hızı,

41 _{Demirkan, a.g.e., s.6.} 42 _{Demirkan, a.g.e., s.6.}

‰7,89 düzeyinde kalmıĢtır. BoĢanan çiftlerin sayısı ise, bir önceki yıla göre %1,6 artarak 125 305‘e yükselmiĢ, kaba boĢanma hızı ‰1,65 olarak gerçekleĢmiĢtir.

43_{Bununla birlikte araĢtırma sonuçları değerlendirilirken nüfus artıĢını da göz önünde}

bulundurmak gerekmektedir.

AraĢtırma sonuçlarına göre, en yüksek kaba evlenme hızı ‰8,63 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi‘nde görülmüĢtür. Bu bölgeyi ‰8,49 ile Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi ve ‰8,47 ile Ortadoğu Anadolu Bölgesi izlemiĢtir. En düĢük kaba evlenme hızı ise ‰6,78 ile Doğu Karadeniz Bölgesi‘nde gerçekleĢmiĢtir.44

Kaba evlenme hızının 2013 yılında en yüksek olduğu il, ‰10,12 ile Adıyaman olmuĢtur. Adıyaman‘ı ‰10,10 ile Kilis, ‰9,97 ile Ağrı izlemiĢtir. Kaba evlenme hızının en düĢük olduğu iller ise ‰6,14 ile Kastamonu ve Tunceli olmuĢtur.

Bu illeri ‰6,30 ile Çanakkale, ‰6,32 ile Edirne izlemektedir. 45

43 _{a.g.e., s.9.}

44 _{http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do ,2015} 45

Tablo 11: Temel Evlenme Göstergeleri, TÜĠK, (2012-2013)

Evlenme Sayısı _{evlenme hızı} Kaba Ortalama ilk evlenme

Erkek Kadın YaĢ farkı

IBBS (1. Düzey) 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 TR Türkiye 603 751 600 138 8,03 7.89 26,7 26,8 23,5 23,6 3,2 3,2 TR1 Ġstanbul 110 478 111 050 8.04 7.94 27.6 27.7 24,6 248 3.0 2.9 TR2 Batı Marmara 22 252 22 376 6.85 6.86 26.7 26.8 23.4 23.5 3.3 3.3 TR3 Ege 76 462 76 005 7.66 7.74 26.7 26.9 23.5 23.7 3.2 3.2 TR4 Doğu Marmara 53 112 53 844 7.58 7.57 26.9 27.1 23.8 23.5 3.1 32 TR5 Batı Anadolu 55 081 55 056 7,64 7,54 26.4 26.6 23.6 23.8 28 2 8 TR6 Akdeniz 79 645 79 055 8.34 8.18 26,9 26,9 23,5 23.6 3.4 3.3 TR7 Orta Anadolu 33 425 32 433 8.65 8.41 25.7 25,8 22.2 22 3 3.5 3.5 TR8 Batı Karadeniz 33 493 32 884 7.48 7.34 26.0 26.1 23.0 23.2 3.0 2.9 TR9 Doğu Karadeniz 17 566 17 257 6.95 6,78 27.3 27.5 23.7 24.0 3.6 3.5 TRA Kuzeydoğu Anadolu 19 605 18 536 8,80 8.45 26,4 26.3 22.2 22 2 42 4.1 TRB Ortadoğu Anadolu 30 870 31 534 8.27 8,47 26,4 26.4 22,9 23.0 3.5 3.4 TRC Güneydoğu Anadolu 71 762 65 266 9.10 6.63 25.8 25.8 22.7 22.7 3.1 3.1

Ortalama ilk evlenme yaĢı ise, 2013 yılında erkekler için 26,8, kadınlar için 23,6 olarak açıklanmıĢtır. Erkek ile kadın arasındaki ortalama ilk evlenme yaĢ farkı ise 3,2 olarak gerçekleĢmiĢtir. ĠBBS 1. Düzeye göre en yüksek ortalama ilk evlenme yaĢı erkeklerde 27,7, kadınlarda 24,8 ile Ġstanbul Bölgesi‘nde görülürken, en düĢük ortalama ilk evlenme yaĢı ise erkeklerde 25,8 ile Orta Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde, kadınlarda 22,2 ile Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi‘nde görülmüĢtür. 46

Ortalama ilk evlenme yaĢ farkının en yüksek olduğu il, 4,8 yaĢ ile Kars olarak açıklanan raporda, erkek ile kadın arasındaki ortalama ilk evlenme yaĢ farkının 2013 yılında en yüksek olduğu il 4,8 yaĢ ile Kars olarak açıklanmıĢtır. Kars‘ı 4,5 yaĢ ile Ardahan, 4,4 yaĢ ile Iğdır izlemektedir. Ortalama ilk evlenme yaĢ farkının en düĢük olduğu il ise 2,6 yaĢ ile ġırnak olan raporda, ġırnak‘ı 2,7 yaĢ ile Samsun ve ġanlıurfa izlemiĢtir. 47

46 _{http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do ,2015} 47

Yine aynı araĢtırma, kaba boĢanma hızının 2013 yılında en yüksek olduğu il ‰2,70 ile Antalya olduğunu göstermektedir. Antalya‘yı ‰2,68 ile Ġzmir, ‰2,51 ile Muğla izlemiĢtir. Kaba boĢanma hızının en düĢük olduğu il ise ‰0,14 ile Hakkâri olarak açıklanmıĢtır. Hakkâri‘yi ‰0,19 ile ġırnak, ‰0,23 ile Bitlis izlemektedir.48

Rakamlar da göstermektedir ki değiĢim olgusunun en kolay hissedildiği bölgelerde boĢanma oranları da diğer kırsal bölgelere oranla fazladır. Sosyolojik açıdan boĢanma olgusunun bu bölgelerde artmıĢ olmasında ĢehirleĢme, kadınların aktif iĢ hayatına atılarak ekonomik bağımsızlığına kavuĢması, geleneklerin aĢınması, insanların daha ferdiyetçi ve bağımsız düĢünmeleri gibi çeĢitli nedenler sayılabilir. Bu geliĢmeler ve değiĢmeler karĢısında boĢanma olaylarının giderek katlanarak artıĢı endiĢe verici bir duruma gelmiĢtir.

Tablo 12: BoĢanma Sayısı ve Kaba BoĢanma Hızı, (2012-2013)

IBBS (1. Düzey)

BoĢanma sayısı Kaba boĢanma hızı (‰)

2012 2013 2012 2013 TR Türkiye 123 325 125 305 1,64 1.65 TR1 Ġstanbul 26 825 27 024 1.95 1.93 TR2 Batı Marmara 5 704 5816 1.77 1.78 TR3 Ege 22 367 22 136 2.30 2.25 TR4 Doğu Marmara 12 085 12 728 1.73 1.79 TR5 Batı Anadolu 15210 15 224 2.11 2.08 TR6 Akdeniz 17 625 18 301 1.84 1.89 TR7 Orta Anadolu 6 440 6 266 1.67 1.63 TR8 Batı Karadeniz 6 080 6 141 1.36 1.37 TR9 Doğu Karadeniz 2 469 2 505 0.98 0.98 TRA Kuzeydoğu Anadolu 1 318 1 402 0.59 0.63 TRB Ortadoğu Anadolu 2 176 2 297 0.58 0.61 TRC Güneydoğu Anadolu 5 026 5 465 0.64 0.68

Rapora göre, boĢanmaların 2013 yılında %40,3‘ü evliliğin ilk 5 yılı, %21,5‘i ise evliliğin 6-10 yılı içinde gerçekleĢmiĢtir. 49

48 _{http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do ,2015} 49

Tablo 13: Evlilik Süresine Göre BoĢanmalar, (2012-2013)

Evlilik süresi (yıl)

Yıl 2012 2013 Sayı % Sayı % Toplam 123 325 100.0 125 305 100.0 1 yıldan az 4 080 3.3 4 385 3.5 1-5 44 797 36.3 46 094 36.8 6-10 26 144 21.2 26 938 21.5 11-15 18 225 14.8 17 696 14.1 16-20 12 750 10.3 12 934 10.3 21-25 8 159 6.6 8 086 6.5 26+ 8 863 7.2 8 918 7.1 Bilinmeyen 307 0.3 254 0.2

ĠçiĢleri Bakanlığı Nüfus ve VatandaĢlık ĠĢleri Genel Müdürlüğü verilerine göre, 2000‘li yıllarda ülkemizde boĢanma, hem sayı, hem de oran olarak artıĢ göstermiĢtir. Özellikle, ekonomik kriz dönemlerinde boĢanma sayılarının arttığı gözlenmektedir.

TÜĠK, Evlenme ve BoĢanma Ġstatistikleri, 2004, 2006, 2009 verilerine göre, Kaba BoĢanma Hızı, 2002‘de 1,38; 2003‘de 1,32; 2004‘de 1,28; 2005‘de 1,33; 2006‘da 1,28; 2007‘de 1,34; 2008‘de 1,40 ve 2009‘da 1,59‘dur. BoĢanmaların 2006‘da % 42,6‘sı; 2007‘de % 41,8‘i; 2008‘de % 41,3‘ü, evliliğin ilk beĢ yılı içinde gerçekleĢmiĢtir. 2005 yılında boĢanan çiftlerin % 36,2‘sinde evlilik süresi 10 yıldan fazla iken, bu oran 2006 yılında % 35,6‘ya düĢmüĢtür. 2006‘da boĢanan çiftlerin % 23,1‘i 16 yıl ve daha fazla süre evlidir. 2007 yılı verilerine göre, 16 yıl ve daha fazla süre evlilerde boĢanma oranı tüm boĢanmaların % 22,5‘idir. 2010 yılının I. Döneminde meydana gelen boĢanmaların % 40,4‘ü evliliğin ilk 5 yılı içinde, %24,3‘ü ise 16 yıl ve daha fazla süre evli olan çiftlerde gerçekleĢmiĢtir.

Genel olarak boĢanmaların ¾‘ünün Ģehirlerde olduğu gözlenmektedir. 2006– 2010 yılları arasında en yüksek eğilimler sırasıyla Ege Bölgesi, Ġstanbul ve Batı Anadolu Bölgesindedir. BoĢanma hızının en düĢük olduğu bölgeler ise, sırasıyla Kuzeydoğu Anadolu ile Ortadoğu Anadolu Bölgelerindedir. 2010‘da en fazla artıĢ,

Doğu Marmara Bölgesi‘nde; en büyük düĢüĢ ise, Batı Karadeniz Bölgesi‘nde gözlenmiĢtir. Büyük Ģehirlerde de Türkiye geneline benzer eğilimler tespit edilmiĢtir. Tüm boĢanmaların özellikleri ise, çoğunlukla çocuksuzlarda olması, evliliğin ilk beĢ yılında gerçekleĢmesi ve yasal geçimsizlik nedenine bağlanmasıdır.

Türkiye Ġstatistik Kurumu‘nun 1987 yılından itibaren ―BoĢanma Ġstatistikleri‖ olarak yayınladığı istatistiksel veriler, tasnif edilerek yapılan bir çalıĢmada ülkemizdeki boĢanmaların demografik özellikleri tespit edilmiĢtir. Günümüzdeki verilerle kıyaslama imkânı tanıyan bu verilere göre:

a) Türkiye‘de kaba boĢanma oranı binde birden azdır.

b) BoĢanma oranı demografik bölgeler (BeĢ Bölge) açısından bakıldığında, en geliĢmiĢ 1. Bölgede (Ġstanbul, Ġzmir, Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Denizli, Edirne, Kırklareli, Kocaeli, Manisa, Sakarya, Tekirdağ) binde 0,63 ile en yüksek düzeye çıkmaktadır.

c) Ġkinci sırada 0,52‘lik boĢanma oranı ile 3. Bölge (Afyon, Ankara, Bilecik, Bolu, Çankırı, Çorum, EskiĢehir, Kayseri, KırĢehir, Konya, NevĢehir, Niğde, Tokat, Yozgat, UĢak, Aksaray, Karaman, Kırıkkale) yer almaktadır.

d) Ülkemizde en düĢük oranı binde 0,13 ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerini kapsayan aynı zamanda en az geliĢmiĢ bölgesi olan 5. Bölgede (Adıyaman, Ağrı, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, GümüĢhane, Hakkâri, Kars, Malatya, KahramanmaraĢ, Mardin, MuĢ, Siirt, Sivas, Tunceli, ġanlıurfa, Van, Bayburt, Batman, ġırnak, Ardahan, Iğdır) görülmektedir.

e) BoĢanma nedenlerinin baĢında sayısı yıldan yıla artan ve 1994 yılı itibariyle 26119 olan Ģiddetli geçimsizlik yer almaktadır. Bunu terk ve zina izlemektedir.

f) YaĢ dağılımlarına ve cinsiyete göre bakıldığında boĢanan kadınların 20-34, boĢanan erkeklerin 25-39 yaĢları arasında bulunduğu anlaĢılmaktadır.

g) EĢler arasındaki yaĢ farkına bakıldığında boĢanan çiftlerden erkeğin yaĢı daha büyüktür (% 76). Ancak, %17‘sinde, kadının yaĢı, eĢinden daha büyüktür. EĢiyle aynı yaĢta olanların oranı ise, %8‘dir.

h) BoĢananların %45‘i çocuksuz ailelerde gerçekleĢmektedir. Bunu, %25 ile tek çocuklular, %17 ile iki çocuklular izlemektedir. En düĢük boĢanma oranı, %5 ile dört ve daha fazla çocuğu olanlar arasında görülmektedir.

ı) Türkiye‘de boĢanmaların %47‘si evliliğin ilk beĢ yılında meydana gelmektedir.

Türkiye‘de 2000‘li yıllarda boĢanmaya iliĢkin verilere bakıldığında, yukarıda anlatılan döneme ait bulguların, günümüzde oransal bir artıĢ gösterdiği ve sosyo demografik özellikler açısından da yukarıdaki bulgularla paralellik arz ettiği görülmektedir.

Sonuç olarak, günümüzde dünyada ve Türkiye‘de temel aile sorunlarında biri olarak kabul gören boĢanma olgusu, nedenleri ve sonuçları bakımından bireyi, aileyi, toplumu ve toplumsal düzeni etkilemekte; toplumsal ve ekonomik anlamda fayda/ maliyet analizlerinde gelecekte toplumlara yük getirecek bir sorun olarak ele alınması gereken öncelikli bir toplumsal olgudur.

2.2.3. BoĢanma Konusundaki YaklaĢımlar