Türkiye’de Üstün Yetenekliler Eğitiminin Tarihi

Üstün zekâlı ve yetenekli insanların potansiyellerinin değerlendirilmesine yönelik tarihsel süreç incelendiğinde, ilk ve en önemli uygulamanın tartışmasız “Enderun Mektebi” uygulaması olduğu görülmektedir. Enderun sistemi, o döneme hakim olan kan bağı anlayışının ve aristokrat yapının tam tersine; ehliyet, liyakat ve sadakati esas alan bir mekanizma üzerine kurulmuştur (Arı, 2004).

Modern Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşu ile birlikte Türk eğitim sistemi, temelde sürekli olarak özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin farklılıklarını dikkate alan ve

onları ilgi ve yetenekleri doğrultusunda eğitim verilmesini savunan bir anlayış ve bu anlayışa paralel bir arayış içerisinde olmuştur. Arayış sürecinde yaşanan olaylar ve gelişmeler, olayların ve gelişmelerin hem dönemleriyle, hem birbirleriyle, hem de sonraki dönemlerle ilişkileri, etkileşimleri bir Anadolu kiliminin desenlerini andırmaktadır. Bu arayışlar; siyasal iktidarların bakış açısına, ülkenin ekonomik durumuna, eğitime ayrılan kaynakların sınırlı kalmasına ve nüfus artış hızının yüksekliği,…vb. pek çok değişkene bağlı olarak çoğu zaman kırılmalara uğramıştır (Akyüz, 2008).

Ülkemizde üstün zekâlı ve yetenekli bireylerin belirlenmesi, eğitilmesi ve zeka veya yetenek alanlarına göre yönlendirmeler konusunda özel ve devlet destekli bazı girişimler olmasına rağmen, kayda değer bir gelişme 1990’lı yıllara kadar olmamıştır (Akarsu,1991).

2004 yılında üstün yeteneklilerin eğitimi konusunda ülkemizde bir ilk gerçekleşmiş ve I. Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi İstanbul’da yapılmıştır. Kongrenin amacı ülkemizdeki üstün yetenekli çocuk ve gençlerin eğitimini gündeme getirmek, konuyla ilgili olarak çalışan bilim insanlarını buluşturmak, çalışmalarını özendirmek, Türkiye’nin bu alanla ilgili birikimini ve durum tespitini yaparak toplumsal aklı harekete geçirmek ve bu tür bir eğitimi ülke ölçekli sosyal siyasetin bir parçası haline getirmeye yönelik olmuştur (Uzun, 2006).

Son dönemde ise, ülkemizin mevcut ekonomik, sosyal, kültürel ve eğitim olanakları gibi temel bazı şartlar dikkate alınarak daha fazla üstün zekalı ve yetenekli çocuğa ulaşabilmek için, farklı ülkelerde uygulanan modeller incelenmiş, ülkemizde bu modellerin uygulanabilirlikleri tartışılmış ve bu konuda geniş çaplı olarak ulusal ve uluslararası düzeyde yapılan çalışmalar incelenmiş ve yeni bir model geliştirilmiştir (Dönmez, 2004). Bu model Bilim ve Sanat Merkezi (BİLSEM) olarak adlandırılmıştır. Bu merkezlere seçilecek öğrencilerin tanılama aşaması MEB Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü rehberliğinde yürütülmekte olup; sınıf öğretmenleri tarafından aday gösterilme, temel kabiliyet testi, bireysel değerlendirme,…gibi aşamalarından oluşmaktadır (MEB, 2008). “Ek Ders Uygulama

Okulu” temelinde hizmet veren bu merkezler, günümüzde başta işleyiş mekanizması,

üzere pek çok problemle karşı karşıya olmasına rağmen, MEB merkez teşkilatı yöneticileri, bu merkezlerde görevli idareciler, öğretmenler, merkezlerde eğitim gören öğrencilerin bizzat kendileri ve ailelerinin katkıları ile gelişmiş ve bu alanda önemli bir mesafe kaydedilmiştir (Dönmez, 2004).

BÖLÜM 3

YÖNTEM

Bu bölümde araştırmanın modeli, araştırmanın evren ve örneklemi, verilerin toplanması ve analizi konuları üzerinde durulmuştur.

3.1. Araştırmanın Modeli

Bu araştırmada tarama modeli kullanılacaktır. Tarama modeli geçmişte ya da halen varolan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır ( Karasar, 2002 ).

Araştırmada, üstün yetenekli öğrencilerin bilim insanı hakkındaki imaj ve görüşlerini belirleyebilmek amacıyla, Chambers tarafından geliştirilen DAST ( Bir Bilim Adamı Çiz ) testi kullanılacaktır. DAST, öğrencilerin bilim insanlarına tutumları hakkında bilgi sağlamak için düzenlenmiş açık uçlu bir testtir. Bütün öğrenciler yazılı bir enstrümana uygun cevabı veremediği için Chambers tarafından 1983’te, “ Bir bilim adamı resmi çiz” ( DAST ) olarak adlandırılan metot geliştirilmiştir. DAST’ ta öğrenciler basit olarak bilim insanıyla ilgili fikirlerini boş bir sayfaya çizmektedirler ve bunlar daha sonra kontrol listesinde bulunan veya bulunmayan özel karakterlere göre değerlendirilmektedir. Chambers’ ın çalışmasına göre DAST’ın değerlendirilmesini sağlayacak, bir kontrol listesi geliştirilmiştir: Bir Bilim Adamı Çiz Testi kontrol listesi ( DAST-C ). Bu testte öğrencilerden kafalarındaki bilim adamı modelini çizmeleri istenmiştir.

Ayrıca araştırmada, literatürlerden elde edilen verilerle oluşturulmuş, Cronbach alfa güvenirliği 0.75 olan bir anket uygulanmıştır. Likert tipi bu ankette;

1- Öğrencilerin bilim insanının yaptığı çalışmalarıyla ilgili düşünceleri 2- Öğrencilerin bilim insanının cinsiyetiyle ilgili düşünceleri

3- Öğrencilerin bilim insanının sosyal hayatı ve sosyal faaliyetleriyle ilgili düşünceleri

4- Öğrencilerin bilim insanının karakteri, duyguları, özellikleri ve çalışma hayatıyla ilgili düşünceleri irdelenmeye çalışılacaktır.

3.2. Araştırmanın Evreni

Bu araştırmanın çalışma evrenini 2011 – 2012 öğretim yılında Ankara, Adana ve İstanbul illerindeki Bilim ve Sanat Merkezlerinde eğitim gören üstün yetenekli öğrenciler oluşturmaktadır.

3.3. Araştırmanın Örneklemi

Araştırma evreninin örneklemini, Ankara, Adana ve İstanbul bilim sanat merkezlerine devam etmekte olan 4., 5., 6., 7. ve 8.sınıf üstün yetenekli öğrencileri oluşturmaktadır.

Ankara ilinde Yasemin Karakaya Bilim Sanat Merkezinden 94, Ankara Bilim Sanat Merkezinden 60, İstanbul Bilim Sanat merkezinde bulunan 29 ve Adana Bilim Sanat Merkezinden 77 öğrenci olmak üzere toplamda 260 öğrenci araştırmaya katılmıştır.

3.4. Verilerin Toplanması

Araştırmada, üstün yetenekli öğrencilerin bilim insanı hakkındaki görüşlerini belirleyebilmek amacıyla, Chambers tarafından geliştirilen DAST ( Bir Bilim Adamı Çiz ) testi kullanılmıştır. Sonuçları; DAST-c kontrol listesinin, öğrencilerin verdikleri cevaplara göre kontrol kriterlerinin değiştirilmesiyle yorumlanmıştır. DAST uygulanırken öğrencilerin zihinlerinde cinsiyet ayrımına neden olmaması düşüncesiyle hayalinizdeki bir bilim insanını çiziniz şeklinde değişiklik yapılmıştır. Ayrıca çizimlerin değerlendirilmesinde güvenirliği arttırmak için öğrencilerden ne çizmek istediklerini kısa bir parağraf şeklinde yazmaları istenmiştir.

DAST, ortaokul öğrencilerinin bilim insanı imajı hakkında bilgi toplamak için güçlü ve yararlı bir method olarak görünmektedir. Hem öğretmenlerin hem de araştırmacıların kullanımı için avantajları; okuma ya da yazmaya gerek duymaması, sosyal olarak arzu edilir cevapların ihtimalini düşürmesi, öğrencilerin kendi

düşüncelerini yansıtabilmesi, dağıtım için çok az zamana gerek duyulması, uygulanmasının kolay olması olarak sıralanabilir (Öcal, 2007).

Ayrıca araştırmada, literatürlerden elde edilen verilerle oluşturulmuş, Cronbach alfa güvenirliği 0.75 olan 38 maddeden oluşan 5li likert tipi bir anket uygulaması yapılmıştır. Likert tipi bu ankette, öğrencilerin bilim insanının yaptığı çalışmalarıyla ilgili düşünceleri, öğrencilerin bilim insanının cinsiyetiyle ilgili düşünceleri, öğrencilerin bilim insanının sosyal hayatı ve sosyal faaliyetleriyle ilgili düşünceleri, öğrencilerin bilim insanının karakteri, duyguları, özellikleri ve çalışma hayatıyla ilgili düşünceleri irdelenmeye çalışılmıştır.

3.5. Verilerin Analizi

Yapılan araştırmada likert anket sonucunda elde edilen veriler analiz edilirken “ SPSS 11.0 for Windows” paket proğramı kullanılmıştır. Elde edilen veriler öğrencilerin cinsiyetine, ilköğretim kademelerine ve devam etmekte oldukları bilim sanat merkezlerine göre karşılaştırılarak incelenmiştir. Sonuçlar tablolar ve grafiklerle birlikte bulgular bölümünde verilmiştir.

Yapılan araştırmada öğrencilerin çizim anketleri DAST-C deki kontrol listesine öğrenci çizimlerinin detaylı incelenmesi sonucu görülen farklı özelliklerin gruplandırılarak eklenmesiyle oluşan yeni kontrol listesi kullanılarak analiz edilmiştir. Analiz sonuçları da öğrencilerin ilköğretim kademelerine göre karşılaştırılmış ve elde edilen sonuçlar grafik ve tablolarla verilmiştir.

BÖLÜM 4

BULGULAR

Bu çalışma 2011-2012 öğretim yılında Ankara, İstanbul ve Adana ilinde bulunan MEB özel eğitim ve danışmanlık hizmetleri genel müdürlüğüne bağlı bilim sanat merkezlerine devam eden 4., 5., 6., 7., ve 8.sınıf üstün yetenekli öğrencilerle yapılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen veriler SPSS (statistical package for social science) programı kullanılarak istatiksel olarak değerlendirilmiştir.

Anketlerin uygulandığı örneklemin öğrencilerin cinsiyetlerine göre yüzde dağılımları tablo 1’de gösterilmiştir.

Tablo 1. Anketlerin Uygulandığı Örneklemin Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Yüzde Dağılımları

Cinsiyet f % kümülatif _%

Kız 112 43.1 43.1

Erkek 148 56.9 100.0

Toplam 260 100.0

Tablo 1’deki veriler incelendiğinde tüm öğrencilerin %43,1’ini (112 kişi) kız öğrenciler, %56,9’unu da (148 kişi) erkek öğrenciler oluşturmaktadır.

Anketlerin uygulandığı örneklemin öğrencilerin ilköğretim kademelerine göre yüzde dağılımları tablo 2’de gösterilmiştir.

Tablo 2. Anketlerin Uygulandığı Örneklemin Öğrencilerin İlköğretim Kademelerine Göre Yüzde Dağılımları

Kademe f % kümülatif _%

I.kademe 169 65.0 65.0

II.kademe 91 35.0 100.0

Toplam 260 100.0

Tablo 2’deki veriler incelendiğinde örneklemdeki öğrencilerin % 65’ini (169 kişi) ilköğretimin I.kademesinde eğitim gören öğrenciler, % 35’ini (91 kişi) ilköğretimin II. kademesinde eğitim gören öğrenciler oluşturmaktadır.

Öğrencilerin ilköğretim kademelerine göre kız - erkek dağılımı grafik 1’de gösterilmiştir.

Grafik 1. Öğrencilerin İlköğretim Kademelerine Göre Kız - Erkek Dağılımı

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 I.kademe II.kademe kız erkek 72 97 40 51

Grafik 1’de görüldüğü gibi ilköğretimin I.kademesinde okuyan 169 öğrencinin 72’si kız, 97’si erkektir. İlköğretimin II. kademesinde okuyan 91 öğrencinin de 40’ı kız, 51’i erkektir.

İlköğretim I.kademesinde okuyan kız öğrenciler aynı kademedeki tüm öğrencilerin % 42.6’sını oluştururken, erkek öğrenciler tüm öğrencilerin %57.4’ünü oluşturmaktadır.

İlköğretim II. kademesinde okuyan kız öğrenciler aynı kademedeki tüm öğrencilerin % 43.9’unu oluştururken, erkek öğrenciler tüm öğrencilerin %56.1’ini oluşturmaktadır.

Öğrencilerin devam etmekte oldukları bilim sanat merkezlerine göre kız - erkek dağılımı grafik 2’de gösterilmiştir.

Grafik 2. Öğrencilerin Bilim Sanat Merkezlerine Göre Kız - Erkek Dağılımı

Grafik 2’de görüldüğü gibi Ankara bilim sanat merkezine devam etmekte olan öğrencilerin 22’si kız, 38’i erkek, Ankara Yasemin Karakaya bilim sanat merkezine devam etmekte olan öğrencilerin 44’ü kız, 50’si erkek, İstanbul bilim sanat merkezine devam etmekte olan öğrencilerin 19’u kız, 10’u erkek, Adana bilim sanat merkezine devam etmekte olan öğrencilerin de 41’i kız, 36’sı erkektir.

Ankara bilim sanat merkezine devam etmekte olan öğrencilerin % 36.6’sını kız öğrenciler oluştururken, öğrencilerin % 63.4’ünü erkek öğrenciler oluşturmaktadır.

Ankara Yasemin Karakaya bilim sanat merkezine devam etmekte olan öğrencilerin % 46.8’ini kız öğrenciler oluştururken, öğrencilerin % 53.2’sini erkek öğrenciler oluşturmaktadır.

İstanbul bilim sanat merkezine devam etmekte olan öğrencilerin % 34.5’ini kız öğrenciler oluştururken, % 65.5’ini erkek öğrenciler oluşturmaktadır.

Adana bilim sanat merkezine devam etmekte olan öğrencilerin de %46.7’sini kız öğrenciler oluştururken, %53.3’ünü erkek öğrenciler oluşturmaktadır.

Çalışmada ana problem çizim anketi ve likert anketlerin detaylı incelenmesi sonucuyla araştırılmıştır. Bu araştırma üstün yetenekli öğrencilerin bilim insanı hakkındaki görüşlerini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır.