Türkiye’de ve Dünya’da Otomatik İlaç Dağıtımı Ve Birim Doz İlaç Yönetimi Amacıyla Kullanılan Sistemler

Günümüzde başta Amerika ve Avrupa olmak üzere; ilaç kullanımında ve dağıtımında yaşanan sıkıntılar nedeniyle klasik ilaç dağıtımı yerine, “Birim Doz İlaç Sistemi’ni” temel alan otomasyon sistemlerini tercih etmektedirler (Kıran, 2015: 73).

Birim doz ilaç sisteminin temel alınmasının nedeni; klasik ilaç dağıtımında görülen hatalı ilaç kullanımını azaltmak, doğru hastaya, doğru zamanda, doğru dozda ve doğru miktarda ilaç ve tedavinin uygulanmasını sağlamaktır. Ayrıca bu sistemler, ilaç kullanımını azaltarak hastanelerin maddi yönden tasarruf etmesini sağlamakta ve ilaç atıklarının azalmasını sağlamaktadır. Birim doz dağıtım yapan ilaç dağıtım sistemlerinin hepsi aynı prensiple çalışmaktadır. Bu prensipler (Kıran, 2015: 73);

 Birim doz dağıtım yapan ilaç dağıtım sistemlerinde dokunmatik ekran, monitör, klavye ve emniyetli depolama alanlarından oluşan otomatik bir kabin bulunur.

 Depolama alanına erişebilmek için bir kullanıcı kimliği ve şifresi gereklidir.

 Kullanıcı kendisine tanımlanan kimlik bilgisini ve şifresini girdikten sonra listeden bir hasta profili ve bu hastaya uygulanması gereken tıbbi tedaviyi seçebilir.

 Dağıtım kabini, ilacı içeren çekmeceyi kilitler ve belli bir süre sonra kullanıcının çekmeceye ulaşmasına izin vermektedir ve bu aşamada çekmece düzgün kapanmadığı takdirde sistem sinyal vererek kullanıcıyı uyarmaktadır.

 Doktorun yazdığı tedavi orderına göre hazırlanan ilaçlar, hemşirenin uygulaması için sistem tarafından hazır hale getirilir.

2TİTCK: Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu.

 Otomatik ilaç dağıtım kabinleri genel olarak hemşire istasyonları, acil servisler ve ameliyathanelerde bulunmaktadır.

Pyxis ,Swisslog, Rowa Speedcase, MedSMART ve Kapalı Döngü İlaç Yönetim gibi birim doz dağıtım yapan bazı ilaç yönetim sistemlerinden bahsedilmektedir. Bunlar;

1.4.5.4.1. Pyxis İlaç Yönetim Sistemi

Dünya’da yaygın olarak kullanılan tek doz ilaç dağıtım otomasyon sistemlerinden biri olan; Pyxıs İlaç Dağıtım Sistemi, Hastane Bilgi Yönetim Sistemi ara yüzü ile birlikte çalışmaktadır. Servis hemşireleri, doktorlar ve eczacı, HBYS ve PYXIS arasındaki iletişim sayesinde haberleşmektedirler. PYXIS ilaç yönetim sisteminin işleyişi şu şekildedir (Kıran, 2015: 74);

 Hastane eczanesinde bulunan ilaçların yüzde 90-95’i sistemde “med-station”

adı verilen ve otomatik olarak kilitlenen dolaplar içinde muhafaza edilir.

 Doktor hastasını muayene ettikten sonra “hospital information sistem” ağı aracılığıyla hastasına ait ilaç istek formunu sisteme aktarır.

 Doktorun yazdığı ilaç istek formu, eczanede bulunan PYXIS sistemine bağlı

“consol” adı verilen bir bilgisayar ekranına düşer.

 Eczacı, doktorun yazdığı istek formunda yer alan ilaçların maksimum yüksek dozlarını, ilaçların etkileşimlerini, dozların hastanın yaşına, kilosuna uygun olup olmadığını kontrol eder ve sonra onay verir.

 Eczacının onayı, sistem aracılığıyla hastanenin servislerinde yer alan “med-station” ekranına düşer. Servis hemşiresi parmak izini okutup yetkisini tanıtması sonucu sistem açılır.

 Servis hemşiresi ekranda isminin yer aldığı sayfayı açtığında hastalarına ait tüm ilaç listesini detaylı olarak ekrandan görebilir.

 İlaç listesinde hastaların hangi ilacı hangi dozda ve saat kaçta almaları gerektiği detaylı bir şekilde yer alır.

 Hemşire, hastasına verilmesi gereken ilaçla ilgili butonu tıkladığında sadece o ilaca ait çekmecenin açılmasını sağlar ve bu çekmeceden aldığı ilacı saatinde hastasına uygular.

 Doktor istek formunu bilgisayara aktardığında, med-station içinde bulunan ilaçlar stok seviyesinin altına düşerse eczacının bilgisayarına uyarı gelir ve uyarının sonrasında eczacı hastanın ilacına ulaşabilmesi için makineye gerekli ilaç yüklemesini yapar.

 PYXIS sisteminde ilaçların tükenmesi gibi bir sorunla da karşılaşılmaz.

 Sistem ilaçların son kullanma tarihi yaklaştığında eczacının bilgisayar ekranına uyarı verir.

Bu ilaç yönetim sistemi hastane ve hastane eczanelerine; ilaca zamanında erişmesi, ilaç stok takibinin hızlı ve aktif bir şekilde yapılması, ilaca sadece yetkili kişilerin ulaşması ve ilaç hakkında tüm raporların anında alınması gibi avantajlar sunmaktadır. Sistem, eczane ve hemşirelerin idari işlerini azaltarak klinik zamanlarının arttırılmasını sağlar. Bunun yanında; hastanenin ilaç masraf yönetimini ve gelir kontrolünü sağlayarak maliyetlerin azalmasına katkıda bulunmaktadır (Akın, 2014).

Pyxıs İlaç Yönetim Sistemi 2004 yılından bu yana ülkemizde 18 hastanede kullanılmaktadır.

1.4.5.4.2. Swisslog İlaç Yönetim Sistemi

Hastane eczanesi Swisslog ilaç yönetim sistemi, Kanada’da bulunan St. Peter’s Hastanesi’nde Swisslog firması tarafından geliştirilmiştir. Bütün sistem, ana kontrol bloğu, akıllı yazılım ve radyo frekansı (RF) içeren el modüllerinden oluşmaktadır.

Hastaları muayene eden doktorlar, el terminalleri aracılığıyla hastanın günlük kullanması gereken ilaçları kullanım saatleriyle birlikte el terminaline girerler. Girilen veriler ilaç hazırlama sistemine ulaşır. Sistem tarafından katı ve sıvı ilaçların el değmeden günlük kullanıma uygun şekilde hazırlanır. Cihazdan çıkan poşetlerin üzerinde hasta ve ilaç bilgileri vardır. Cihazdan çıkan tablet poşetlerinin bar-kodlanmıştır. Hastanede kullanılan ilaçların hemen hemen hepsi birim doz olarak sistem tarafından bar-kodlanmaktadır.

Sistemde ilaçların birim doz olarak miadını kontrol edilebilir. Kullanılmayan ilaçların eczaneye iade edilme zorunluluğu ile tasarruf sağlar Hasta adına birim doz ilaç hazırlandığı için katlarda gereksiz stok bulundurulmasını engeller. İşgücü ihtiyacının ciddi şekilde azalmasını sağlar ve eczane ile hemşirelerdeki iş yükünün azaltılarak zaman kaybının minimuma indirgenmesini sağlar. Sistem hangi hastanın hangi ilacı ne zaman alacağı sorununu ortadan kaldırmaktadır. Ayrıca merkezi olması sebebiyle sistem veri transfer kayıplarının önüne geçmektedir (Kıran, 2015: 75-76).

1.4.5.4.3. Kapalı Döngü İlaç Yönetim Sistemi

İlaçların eczaneden hastane servislerine ve hastaya ulaşmasına kadar olan sürecin aktif olarak izlenmesini, yönetilmesini ve raporlanmasını sağlayan sistemdir. Sistem eczane merkezli olup, ilaç ve hasta güvenliğini arttırmakta, hastanelerin maliyetlerinin düşmesine katkıda bulunmaktadır (Eraltuğ, 2017). Sistemin mevcut olduğu hastanelerde,

her serviste eczane merkezli yönetilen ilaç istasyonları bulunmaktadır. İstasyonların ilaç ihtiyacı durumunda eczaneden ilaç çıkışı yapılmaktadır. Kapalı Döngü İlaç Yönetim Sistemi, Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (HBYS) ile yapılan eczane işlemleri ile eş zamanlı çalışmaktadır.

Kapalı Döngü İlaç yönetim sistemi faaliyetleri; doktor ve hasta için gerekli olan ilaç istemini HBYS üzerinden oluşturur. Eczacı, doktor tarafından oluşturulan ilaç istemini HBYS üzerinden görür, kontrol eder ve doğrular. Yapılan işlem stok hareketi değildir. Eczane tarafından onaylanan ilaç istemi, sistem entegrasyonu sayesinde servislerde bulunan istasyonlara gönderilir. İlaç hazırlanması ve istasyon dolumu yapılır.

Kapalı döngü ilaç yönetim sisteminde ilaçların; birim doz paketlenmesi ve etiketlemesi teknolojik makinalarla yapılmaktadır. Sistem ilaçların birim doz bazında, barkod, lot no, ilacın adı, son kullanma tarihi, hastane adı bilgilerinin olduğu paketleme ve etiketleme işlemini gerçekleştirmektedir. Bu faaliyetin gerçekleşmesi için; tablet/kapsül paketleme-etiketleme cihazı ve ampul/enjektabl/flakon paketleme paketleme-etiketleme cihazı olmak üzere iki ayrı cihaz bulunmaktadır. Cihazlarda ilaçların birim dozda paketlenmesi ve etiketlenmesi yapılmadan önce sistem bilgisayarında eczane tarafından; ilacın adı, son kullanma tarihi, lot numarası ve barkodu tanımlanmaktadır. Eczanede sistemi yöneten sunucu ve kullanıcı sunucuları bulunmaktadır. Bu sunucular istenildiği zaman servis istasyonlarının ilaç kullanımının takibine ve özelleştirilmiş raporlara erişimi sağlamaktadır. Bu raporlama istasyonlarda bulunan ilaç stoğunun optimize edilmesini sağlamaktadır. Sistemde gerçekleştirilen; istasyon dolum, tutarsızlık, malzeme dolum/boşaltım, malzeme listesi ve miat gibi tüm faaliyetlerin raporu mevcuttur. Sistem üzerinden, tutarsızlık, ısı ve nem değeri, miadı yaklaşan ilaç bilgisi, stok durumu eczane tarafından anlık olarak takip edilebilmektedir. Sistem kritik stok seviyesindeki veya altındaki ilaçlar için otomatik olarak eczaneye bilgi göndermektedir. Eczacı bu değerleri göz önünde bulundurarak dolum raporu oluşturmaktadır. Eczane tarafından hazırlanan ilaçlar servislerde bulunan istasyonlara bir destek arabası vasıtası ile eczane tarafından sevk edilmektedir.

Servislerdeki ilaç istasyonlarında; birim doz çekmece, kilitli kapaklı çekmece, serum/ilaç dolabı, kilitli soğuk zincir dolabı gibi ilaçların muhafaza edileceği birden fazla alan şekli bulunmaktadır. İlaç alım ve uygulaması servis hemşiresi tarafından ilaç istasyonuna kullanıcı adı ve parmak izi ile giriş yapılarak gerçekleşmektedir. Sistemden sorumlu hemşirenin seçtiği ilaç için istasyonda ilacın bulunduğu göz açılır ve ilaca ulaşılır. İlacın alınmasından sonra HBYS ile eş zamanlı olarak istasyon stoğundan düşüş ve alınan ilaç ile ilgili faturalama bilgisi oluşturulmaktadır (Eraltuğ, 2017).